Wie is Boris Nadezjdin, de lapzwans die de Russische democratie moet redden?

Hij is de enige kandidaat bij de presidentsverkiezingen die zich uitspreekt tegen de Russische invasie van Oekraïne. Zal het Kremlin toelaten dat Boris Nadezjdin een gooi doet naar het Russische presidentschap?

Toen hij zijn kandidatuur voor de volgende presidentsverkiezingen aankondigde, toonde Boris Nadezjdin zichzelf niet bepaald ambitieus. ‘Ik hoop dat ik na deze kiescampagne nog in leven ben, in vrijheid, en niet uitgeroepen ben tot buitenlandse agent’, sprak Nadezjdzin eind december. So far, so good.

Zelfs naar de normen van de Russische buitenparlementaire oppositie is Nadezjdin een bijzonder oncharismatische verschijning. Voor het Russische publiek is hij nagenoeg een totale onbekende. Nadezjdin maakte in de jaren negentig carrière als adviseur van Boris Nemtsov, de voormalige vicepremier die in 2015 werd vermoord. Tussen 1999 en 2003 was hij parlementslid voor de conservatief-liberale Unie van Rechtse krachten (SPS). Zijn meest spectaculaire voorstel in de Doema was zijn ironiserende suggestie om acht woorden aan de oude Sovjethymne te veranderen en als nieuw Russisch volkslied te gebruiken.

Systeemopposant

Na zijn afscheid van de Doema vertrekt Nadezjdin op een zwierige vlottocht langs zowat alle denkbare politieke stromingen. Hij steunt Joekos-oligarch Michail Chodorkovski wanneer die in 2005 met het idee speelt om president te worden, maar trekt die steun al snel weer in wanneer Chodorkovski in de gevangenis wordt gegooid. Vervolgens probeert hij het enkele keren bij de zogenaamde systeemoppositie: de politieke partijen die met toelating van het Kremlin aan verkiezingen mogen deelnemen, maar de macht niets fundamenteels in de weg leggen.

Bij de verkiezingen van 2012 engageert hij zich voor de campagne van Michail Prochorov, een oligarch die met steun van het Kremlin enkele jaren pseudo-oppositie mag voeren. In 2015 speelt hij openlijk met het idee om zich kandidaat te stellen namens Verenigd Rusland, de partij van Poetin. In 2018 neemt hij voor de Partij van de Groei – een voortzetting van de SPS – deel aan de gouverneursverkiezingen van de regio Moskou. Met 4,4 procent scoort geen enkele kandidaat slechter. In 2021 probeert hij op de lijst te raken van Rechtvaardig Rusland, de linkse radicaalnationalistische partij waartoe onder andere Zachar Prilepin behoort, de ultranationalistische schrijver die meevocht in een Russische militie in de Donbas. Vandaag noemt Nadezjdin die pogingen om bij toegelaten partijen aan te schurken een vergissing.

De Russische invasie van Oekraïne haalt Nadezjdin uit de politieke marge. In de Russische televisiestudio’s, die sinds de beginmaanden van de oorlog bijna non-stop geopolitieke talkshows uitzenden, mag Nadezjdin nu en dan opdraven om tegengewicht te bieden aan de schreeuwerige propagandisten die oproepen om kernwapens te gebruiken en Oekraïners uit te moorden. Nadezjdin is een van de weinige stemmen die vindt dat de zogenaamde ‘speciale militaire operatie’ (SVO) een totale catastrofe is. Hij verpakt zijn kritiek wel uiterst voorzichtig. Op televisiezender NTV stelde hij dat Vladimir Poetin ‘misleid’ is door de Russische inlichtingendiensten, die hem vertelden dat Oekraïne zich nauwelijks zou verzetten.

Handen van de Krim

Tegelijk is Nadezjdin geen goedmoedige vredesduif. Zijn voornaamste probleem met de ‘speciale militaire operatie’ – het woord ‘oorlog’ neemt hij uit voorzichtigheid niet in de mond – is dat Rusland de oorlog nog niet gewonnen heeft. De SVO ‘heeft geen enkel doel bereikt’, veroorzaakt te veel economische schade en is een ramp voor de nu al problematische Russische demografie. In zijn campagnemanifest belooft hij de oorlog onmiddellijk te beëindigen, vredesonderhandelingen met Oekraïne, Europa en Amerika te starten en de mobilisatie onmiddellijk te stoppen. Hij belooft ook alle politieke gevangenen vrij te laten. Hij heeft geen probleem met Oekraïens NAVO-lidmaatschap, en vindt dat Rusland deel moet uitmaken van een verenigd Europa.

Anderzijds benadrukt Nadezjdin dat Rusland niet als verliezer uit de oorlog mag komen. Hij zegt dat hij de Russische grondwet zal respecteren, die onder andere stelt dat een Russische president geen Russisch grondgebied mag weggeven. De suggestie dat Oekraïne ooit de Krim terugkrijgt, wijst hij resoluut van de hand. In een gesprek met moeders en vrouwen van gemobiliseerde soldaten stelde hij dat hun geliefden ‘hun plicht vervullen’. Herstelbetalingen aan Oekraïne voor de door Rusland veroorzaakte schade vindt hij onbespreekbaar: ‘Ik ga aan Russische gepensioneerden niet het goede nieuws vertellen dat hun geld naar Oekraïne gaat.’ Hij betwijfelt of de Oekraïense president Volodymyr Zelensky echt bereid is om te stoppen met vechten. Tijdens een passage op de Russische televisie suggereert hij dat Oekraïners ‘qua karakter eigenlijk Russen zijn’, een uitspraak die Russische imperialisten gebruiken om het bestaan van Oekraïne te ontkennen.

Paris Hilton voor democratie

Ondanks zijn niet bepaald inspirerende persoonlijkheid zorgt de kandidatuur van Nadezjdin toch voor enig enthousiasme. Nadezjdin slaagde erin om de vereiste 100.000 stemmen te verzamelen die nodig zijn om een kandidatuur in te dienen. De Russische Kiescommissie – die stevig onder controle van het regime staat – moet nog beslissen of zijn kandidatuur ontvankelijk is.

Toch lijkt het regime Nadezjdin voorlopig niet te zeer in de weg te zitten. Zijn kandidatuur doet denken aan die van Ksenija Sobtsjak, de influencer en mediapersoonlijkheid die bij de vorige presidentsverkiezingen als excuustruus voor de liberale oppositie fungeerde. De dochter van voormalig Petersburgs burgemeester Anatoli Sobtsjak, onder wie ene Vladimir Poetin carrière maakte in de jaren negentig, behaalde nauwelijks 1,7 procent.

Door de kandidaturen toe te laten van figuren als Sobtsjak of Nadezjdin geeft het Kremlin de verkiezingen een zweem van legitimiteit. Het is ook een manier om het liberalisme zelf te saboteren. Als de enige toegelaten verdediger van de liberale democratie een gezapige lapzwans of het Russische equivalent van Paris Hilton is, maakt dat het idee van liberalisme zelf meteen minder aantrekkelijk.

Tegelijk is Nadezjdins bescheiden campagne ook voor het regime een interessante proefneming. Door de harde repressie en censuur wordt het ook voor het Kremlin immers moeilijker om de stemming bij de bevolking te meten. Peilingen zijn in oorlogstijden notoir onbetrouwbaar: weinig Russen voelen zich geroepen om Poetin openlijk te bekritiseren. Dat ondanks zijn bochtige politieke parcours, zijn acute gebrek aan enige vorm van charisma en zijn gebrek aan strijdlust toch Russen het aandurven om hun handtekening aan zijn campagne te verlenen, suggereert dat het land misschien toch niet als één man achter zijn leider staat.