‘De Ilias van Homerus leert ons soms meer over oorlog en vrede dan een schap vol academische verhandelingen’

Woede en vergeldingslust nemen homerische proporties aan.

‘Als ik de macht had, ik zou mij meteen op u wreken.’ Vergelding en wedervergelding zijn het oudste thema in de wereldpolitiek. Deze woorden werden uitgesproken door de Griekse held Achilles, in dit geval zelfs aan het adres van een van de belangrijkste goden uit het Pantheon: Apollo. De Ilias van Homerus is in vele opzichten een oerboek dat ons soms meer over oorlog en vrede leert dan een heel schap vol academische verhandelingen. Het vertelt over hoe eer, ambitie, afgunst, vergelding en roekeloosheid ons tragisch in dood en verderf blijven storten, en over hoe de onderbuik in deze materie vaak bepalender is dan het brein.

Drieduizend jaar later blijven we verstrikt zitten in die homerische intriges. De voorbije dagen nam Oekraïne op onthutsende wijze vergelding op Rusland door in de grensregio Koersk een spoor van dood en vernieling te trekken, waarop het Kremlin aankondigde Kiev zonder genade te zullen treffen. Waar zal die spiraal van vergelding ooit stoppen? Homerus leert ons dat dit doorgaans slechts gebeurt als ofwel de twee partijen zich volledig uitputten, ofwel als één partij van de kaart geveegd wordt.

Totale vernietiging kan in het geval van Oekraïne alleen bewerkstelligd worden met kernwapens. Hoewel de aanval op Koersk stilaan zou moeten volstaan om volgens de Russische doctrine nucleaire vergelding toe te staan, houden Chinese druk en Amerikaanse afschrikking Moskou voorlopig tegen om zo ver te gaan. Uitputting is wellicht een waarschijnlijker scenario. Daarbij hopen de Russen erop dat die vooral Oekraïne parten zal spelen, mocht Donald Trump volgend jaar de wapen­aanvoer afsnijden.

In het tijdperk waarin Homerus zijn Achilles liet fulmineren tegen Apollo vestigden de grondleggers van het Oude Testament de aandacht op een soortgelijke roekeloosheid onder de stervelingen ten aanzien van hun God. ‘Mij komt de wraak toe en de vergelding’, herinnert Jahweh er het volk van Israël aan in het boek Deuteronomium.

Net zoals in het Bijbelse Israël is het Midden-Oosten vandaag verstrikt in een vergeldingsspiraal die maar geen einde lijkt te kennen. ­Zoals de Europese hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken onlangs benadrukte, dreigt de regio zich in een nieuw pandemonium te storten. De woede en de vergeldingslust zitten ontzettend diep.

Wie vanuit onze vreedzame contreien de toekomst van de machtspolitiek en de waanzin van de vergeldingsspiraal rondom ­Europa wil vatten, leest dus het best opnieuw de klassieken, zoals het Oude Testament en de Ilias. Behalve drones, raketten en satellieten zijn het vooral de diepe oerdriften die de machtspolitiek blijven voortstuwen en inherent tragisch maken.