Dinsdag is in Rabat het proces van Gdeim Izik gestart, maar weinigen weten dat. Omdat het conflict in de Westelijke Sahara ongekend is, of liever wordt vergeten. “Nochtans ligt de enige oplossing in een globale mobilisatie”, stelt professor Stephen Zunes (Universiteit van San Francisco). Een gesprek over slechtziende bondgenootschappen, Europees lef en economische belangen.
Volgens de meeste waarnemers begon de Arabische lente in 2011 in Tunesië, maar niet volgens de Amerikaanse taalkundige en filosoof Noam Chomsky. Hij verwijst naar de protesten van Gdeim Izik in oktober 2010 als het begin van de Arabische lente. Gdeim Izik is het tentenkamp dat duizenden Sahrawi opzetten net buiten Laayoune, de grootste stad van de bezette Westelijke Sahara (voor meer achtergrond over het conflict: zie kader).
Westelijke Sahara: het conflict in een notendop
De Westelijke Sahara is een woestijngebied dat al meer dan veertig jaar voorwerp is van conflict tussen Marokko en de Sahrawi. Het gebied werd tot begin de jaren ’70 door Spanje bezet. Maar in het kader van de Europese dekolonisatie, richten de Sahrawi het Polisariofront op, dat onafhankelijkheid eiste.
Dat was buiten Marokko en Mauritanië gerekend die de Westelijke Sahara elk als een historisch deel van hun grondgebied claimden. De hele zaak kwam in 1975 voor het Internationaal Gerechtshof in den Haag. Het stelde in een advies dat de Sahrawi zelfbeschikkingsrecht hadden. De inwoners van de Westelijke Sahara zouden zelf moeten beslissen of ze kozen voor onafhankelijkheid of enige vorm van integratie.
Maar zo zag Marokko het niet. 350 000 Marokkanen trokken in een ‘Groene Mars’ de grens met de Westelijke Sahara over. Toen de Spaanse kolonisator drie maanden later zijn biezen pakte, annexeerde Marokko de Westelijke Sahara de dag erna.
Daarop riepen de Sahrawi hun eigen Saharan Arab Democratic Republic (SADR) uit. Ze lanceerden een gewapende strijd voor zelfbeschikkingsrecht. Een groot deel van de bevolking vluchtte naar vluchtelingenkampen in West-Algerije.
Sinds 1991 heerst er een staakt-het-vuren. Dat is onderdeel van de zogenaamde UN settlement proposals uit 1988 waarin Polisario ook een referendum werd beloofd. Dat zou de Sahrawi de kans geven om te kiezen tussen onafhankelijkheid en een of andere vorm van integratie. Op dat referendum wachten de Sahrawi tot op vandaag. Maar Marokko maakt geen aanstalten.
De protestanten eisten meer economische en sociale rechtvaardigheid. De Marokkaanse veiligheidsdiensten ontmantelden het kamp met harde hand. Er vonden naar verluidt ook incidenten tussen veiligheidsdiensten en protestanten plaats. Daarop volgden een aantal arrestaties.
Van de 23 beklaagden zitten er 21 intussen vijf jaar achter de tralies. In 2013 werden ze tijdens een militair proces veroordeeld tot zware gevangenisstraffen. Maar mensenrechtenorganisaties spraken over ‘een schokkende gerechtelijke dwaling’. Over ‘foltering’, ’twijfelachtig bewijs’ en ‘unfaire veroordelingen’. De Marokkaanse overheid kreeg de keuze: ofwel organiseerde ze een eerlijk burgerlijk proces of kregen de beklaagden de vrijspraak.
Vandaag start het burgerlijk proces in Rabat. ‘Ik verwacht niet dat de uitspraak direct tot grote politieke verschuivingen zal leiden’, zegt Stephen Zunes, professor Politics and International Studies aan de Universiteit van San Francisco en medeauteur van het boek Western Sahara: War, Nationalism & Conflict Irresolution. ‘Maar de verdediging zal zeker proberen de aandacht op de bezetting en de repressie van de Sahrawi te vestigen. Veel zal afhangen van de media-aandacht’. Welaan dan.
Klopt het dat de Westelijke Sahara en Palestina ’s werelds twee ‘vergeten’ conflicten zijn?
STEPHEN ZUNES: Er zijn er natuurlijk nog andere, zoals Nagorno-Karabach, Noord-Cyprus, enzovoort. Maar als je de zaken strikt juridisch definieert, dan komen de Westelijke Sahara en Palestina inderdaad overeen. Het zijn de enige landen die de VN erkent als ‘gebied zonder zelfbestuur’, maar die hun zelfbeschikkingsrecht niet kunnen uitoefenen omdat ze door een buitenlandse macht militair worden bezet. In beide gevallen is er een schending van VN-resoluties tegen de wil van de bevolking in.
Waarom onderneemt de VN dan niets? Vooral Frankrijk lijkt steevast zijn veto te gebruiken als het over de Westelijke Sahara gaat.
ZUNES: Marokko was tientallen jaren een Frans protectoraat. Frankrijk heeft er nog veel economische belangen. De koninklijke familie spreekt waarschijnlijk beter Frans dan Marokkaans. Het boek Notre ami le roi van Gilles Perault toont hoe Frankrijk zijn blik afwendt van alle corruptie en schandalen in Marokko. Dat is typisch aan alle grootmachten: in functie van de economische en strategische belangen ben je bereid de andere kant op te kijken en moeten mensenrechten en het internationaal recht wijken. Marokko uitdagen met de Westelijke Sahara is zoals China provoceren met Tibet of Taiwan. Dus negeren we dat het een bezettingsmacht is, die vreselijke praktijken gebruikt.
Zoals?
ZUNES: Ik was al in meer dan zeventig landen, onder meer in het Irak onder Hoessein en het Indonesië onder Suharto. Maar ik heb nooit een slechtere politiestaat gezien dan Marokko in West-Sahara. Marokko is sinds enige tijd geliberaliseerd, maar naarmate je meer naar het zuiden gaat, richting bezet gebied, zie je checkpoints, legerbasissen, politiegebouwen en gevangenissen.
‘In Marokko spreek je niet over de Westelijke Sahara’
Iedere vorm van demonstratie waarbij je een teken van de Sahrawi draagt, is er verboden. Er vinden folteringen plaats en mensen worden in hechtenis genomen. MINURSO (de United Nations Mission for the Referendum in Western Sahara, opgericht in 1991 naar aanleiding van de settlement proposals, zie kader, nvdr.) is trouwens de enige VN-missie die geen mensenrechtenschendigen mag melden of onderzoeken. Omdat Marokko dat niet wil. Waarschijnlijk werd die eis bij de opzet van MINURSO door Frankrijk en de Clinton-administratie gesteund.
Hebben de Sahrawi dan geen medestanders onder de grootmachten?
ZUNES: Obama had sympathie voor de Westelijke Sahara, maar Frankrijk stelde zijn veto op VN-niveau. Europa trekt de economische kaart. Marokko verwelkomt buitenlandse investeringen, heeft een vrije, neoliberale markt en is een belangrijke handelspartner. Zo sloten de Europese Unie en Marokko onder meer een Vrijhandelsakkoord waarin de Westelijke Sahara tot Marokko behoort. Dat is hetzelfde als beweren dat de Westelijke Jordaanoever deel is van Israël. Een paar weken geleden stelde het Europees Hof van Justitie dat het akkoord niet geldt voor West-Sahara. Anders dan die uitspraak nu te moeten accepteren, zouden Europese lidstaten een proactieve rol kunnen spelen, door zich te verzetten tegen de illegale bezetting van de Westelijke Sahara en door druk uit te oefenen op Marokko.
Zet Europa daarmee veel op het spel?
ZUNES: Vooral kleinere Europese landen hebben weinig te verliezen. Zij zouden de kant van het internationaal recht kunnen kiezen. Veel Europeanen zijn solidair met Palestina, de Westelijke Sahara is een soortgelijk verhaal. Maar er is gewoon geen debat rond de zaak. Nochtans is de Saharan Arab Democratic Republic geen fictie, ze bestaat. Het grootste deel van de regering leeft wel in ballingschap in de Algerijnse vluchtelingenkampen.
De erkenning van de republiek door één of twee Europese landen, zou een groot verschil kunnen maken. Dan wordt het duidelijk dat het om een bezetting gaat. Noorwegen en Zweden zetten al stappen richting erkenning. Hoe meer de Westelijke Sahara een ’topic’ wordt, hoe meer het maatschappelijk middenveld zal vragen om het beleid te veranderen, hoe meer Frankrijk ook geïsoleerd zal raken. Trouwens, wat die economie betreft: op de lange termijn wordt Algerije een belangrijke economische speler, omwille van zijn natuurlijk gas. En Algerije steunt West-Sahara.
West-Sahara zou volgens sommigen een conflict tussen Marokko en Algerije zijn.
ZUNES: Marokko en Algerije stonden tegenover elkaar in de Zandoorlog (’63-’64), ze steunden verschillende blokken tijdens de Koude Oorlog en Marokko koestert nog steeds het idee van le Grand Maroc. Dat grote Marokko omvat niet enkel de Westelijke Sahara, maar ook Mauritanië en West-Algerije. Algerije is bang voor een precedent. Als Marokko wegkomt met de integratie van de Westelijke Sahara, wat is dan de volgende stap? Tegelijk houdt het Algerijns regime aan haar revolutionair en nationalistisch imago vast. De steun aan de Westelijke Sahara past in dat ideologisch verhaal.
Kan de republiek van de Sahrawi zonder steun van Algerije blijven bestaan?
ZUNES: Algerije laat vluchtelingenkampen toe op een groot stuk van ‘haar’ woestijn, het bewapende Polisario tijdens de gewapende strijd, het levert de Sahrawi materiële steun, het betaalt de lonen van ministers en ambassadeurs….De Sahrawi hangen sterk van Algerije af, maar Polisario is geen Algerijnse creatie, zoals Marokko beweert. Mocht de Algerijnse steun morgen stoppen, zou dat Polisario verzwakken. Maar ze zouden blijven vechten, want hun strijd is nog niet voorbij. Ze stemden in met een staakt-het-vuren én een referendum, maar Marokko hield zich niet aan die deal.
Waarom aanvaarden de Sahrawi geen autonomie, zoals Marokko in 2006 voorstelde?
ZUNES: Autonomie onder dergelijke autoritaire regimes is nooit echt. Kijk maar naar Kosovo onder Milosevic of Eritrea onder Ethiopië. Bovendien sluit autonomie de mogelijkheid van onafhankelijkheid uit. En voor ‘gebieden zonder zelfbestuur’ is het internationaal recht heel duidelijk: ze hebben zelfbeschikkingsrecht, wat betekent dat onafhankelijkheid een optie moet zijn. Of je daar uiteindelijk voor kiest of niet.
Steunen de Marokkaanse burgers het standpunt van hun monarchie tegenover de Westelijke Sahara?
ZUNES: In Marokko zijn er drie zaken waar je niet over praat: je beledigt de islam niet; je stelt het koningshuis en hun business niet in vraag; je spreekt niet over de Westelijke Sahara.
‘MINURSO is de enige VN-missie die geen mensenrechtenschendigen mag melden, omdat Marokko dat niet wil’
Tegelijk zien je onder linkse studenten een groeiend ongenoegen tegenover de Marokkaanse troon. Ze verwijten de monarchie onderdrukking, ongelijkheid en een slecht economisch beleid. Tijdens hun demonstraties wordt de Westelijke Sahara soms ook vermeld. Verder is er nog een gematigde moslimpartij die vindt dat de bevolking van West-Sahara zelf over haar lot moet kunnen beslissen.
Volgens mij blijven Frankrijk en de VS pro-Marokko omdat ze zich zorgen maken over de legitimiteit van de Marokkaanse monarchie. Stel dat de Westelijke Sahara na een vrij en fair referendum onafhankelijk wordt, dan zullen de mensen denken: ‘Oh my God, ook hierover zijn we belogen’ (Marokko heeft steeds beweerd dat de Westelijke Sahara een deel van Marokko was, nvdr.).
Onder de Marokkaanse jeugd zie je dus een kentering. Wat is de houding van de jonge Sahrawi?
ZUNES: De jongeren in de vluchtelingenkampen zijn daar geboren en kregen het nationalisme met de paplepel mee. Maar in het bezet gebied heeft Marokko veel gedaan om de jeugd te indoctrineren: het Spaans is als tweede taal vervangen door het Arabisch, de jeugd krijgt geschiedenis vanuit een Marokkaans perspectief, mensen worden gepusht om niet hun eigen dialect, maar ‘Marokkaans’ Arabisch te spreken…
Toch heb ik de indruk dat die indoctrinatie niet loont. De jongeren voelen dat Marokko hen onderdrukt, ze hebben vrienden die worden opgesloten en mishandeld, ze zien hoe alle goede jobs en de beste woningen naar de Marokkaanse settlers gaan. De jongere generatie is volgens mij minstens zo nationalistisch als haar ouders.
De Afrikaanse Unie schaart zich wel wél openlijk achter de Sahrawi. Ook nadat Marokko de toenmalige Organisation of African Unity had verlaten (1984) nadat de Saharan Arab Democratic Republic (SADR) toetrad. Waarom blijft de Afrikaanse Unie zo sterk achter de SADR staan?
ZUNES: Het grootste deel van de Afrikaanse landen erkent de SADR zoals veel landen uit de ‘global South’ trouwens. Het charter van de AU zegt immers dat de koloniale grenzen, hoe unfair en arbitrair ook, moeten worden gerespecteerd. Je kunt ze niet wijzigen zonder onderlinge overeenstemming tussen beide partijen. Marokko is momenteel het enige land dat het charter schendt. Bovendien viel Marokko destijds Algerije binnen, steunde het pro-Westerse regimes – zoals dat van Mobutu – enzovoorts. Dat zijn allemaal zaken die niet bijdroegen tot ’s lands populariteit in Afrika. De SADR is een volwaardig lid van de Afrikaanse Unie, de Sahrawi waren al verschillende keren vice-voorzitter en ze zijn heel actief.
Zou er op wereldschaal een event kunnen plaatsvinden dat schot in de zaak van de Sahrawi kan brengen?
ZUNES: Stel dat Aminatou Haidar, een bekende mensenrechtenactiviste uit de Westelijke Sahara, de Nobelprijs ontvangt, dan kan dat wat in gang zetten. Maar het kan ook gradueel gaan. Kijk maar naar Oost-Timor en Zuid-Afrika. In beide gevallen raakte het globaal maatschappelijk middenveld gemobiliseerd: mensenrechtenorganisaties en religieuze groepen zetten hun overheden onder druk om de zaak op te nemen.
Een gewapende strijd of geweldloos verzet in de Westelijke Sahara zelf zullen niet werken. Een gewapende opstand is contraproductief. Dan krijg je waarschijnlijk het verhaal van het gematigde, pro-Westerse Marokko dat tegenover een hoop ’terroristen’ komt te staan. Zelfs al is Polisario een seculiere organisatie en belijden de Sahrawi een liberale islam. Maar ook geweldloos verzet haalt weinig uit. Want de Marokkaanse settlers overtreffen de Sahrawi vandaag in aantal. De grootste en enige hoop voor de Westelijke Sahara is een mobilisatie van het globale middenveld rond de zaak.
Waartoe zou die globale mobilisatie moeten leiden?
ZUNES: Tot druk op de Marokkaanse overheid om een vrij en fair referendum te organiseren en om de resultaten ervan te respecteren. Ik veronderstel dat de Sahrawi dan niet voor autonomie maar voor onafhankelijkheid zullen kiezen. Het resultaat op zich is voor mij niet het belangrijkste. Wel dat ze de keuze krijgen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
