‘Werkloosheid, migratiedruk en racisme maken Italië nog kwetsbaarder dan het al was’

‘De moordende concurrentie binnen de eurozone doet Europese landen terugplooien op zichzelf. Geen wonder dat Salvini populair is’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

Het was de Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeijffer die de bijtende Italiaanse zelfkritiek van de nieuwssite Linkiesta via sociale media hielp verspreiden: ‘In een ernstig land zou het twee maanden duren om een brug opnieuw op te bouwen, en twintig jaar om een zondebok aan te wijzen; in Italië is het precies omgekeerd.’ Pfeijffer woont al jaren in Genua, de plek waar afgelopen week de Ponte Morandi instortte, waardoor het verkeer bijna negentig meter naar beneden viel en meer dan veertig mensen omkwamen.

Werkloosheid, migratiedruk en racisme maken Italië nog kwetsbaarder dan het al was.

Italiaanse politici waren er als de kippen bij om schuldigen aan te wijzen, van ingenieur Riccardo Morandi, die zijn naam aan de brug gaf, tot de Benetton-familie, die een belangrijke aandeelhouder is van Autostrade per l’Italia. Matteo Salvini, de immer uit de heup schietende Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken, spaarde de wereldberoemde familie niet: ‘Autostrade heeft via tolheffingen miljarden euro’s verdiend, maar heeft dat geld niet gebruikt waarvoor het moest dienen: het onderhoud van de weg.’ Nog meer opzien baarde Salvini met zijn uitval naar de ‘externe beperkingen’ die Italië zouden verhinderen om geld uit te geven aan scholen en wegen: ‘Begrotingsregels kunnen de veiligheid van de Italianen niet in de weg staan.’ De Europese Commissie antwoordde dat Italië miljarden krijgt van Brussel voor snelwegen, spoorlijnen en andere bouwprojecten en géén infrastructuurprojecten tegenhoudt.

Cijfers van het Italiaanse instituut voor statistiek Istat laten zien dat in de laatste vijf jaar maar liefst 156 daken van Italiaanse scholen zijn ingestort. Twee miljoen Italiaanse woningen zouden instabiel zijn. Maar Italië davert ook figuurlijk op de zijn grondvesten. Werkloosheid, de druk van migratie, racisme en alle kanten opschietende politici maken het land nog kwetsbaarder dan het al was. De Turkse lira-crisis zou weleens flink kunnen gaan wegen op Italië, dat ook los van de capriolen van Erdogan al onder vuur lag. Leden van het kabinet van de Italiaanse premier Giuseppe Conte verwachten nog deze maand een ‘aanval’ van de financiële markten.

Hier en daar werd de ingestorte brug in Genua breder ingezet, in een verhaal over het oude continent waar, zo niet alles, dan toch de bruggen, de wegen en de scholen op instorten staan. In eigen land was de Italiaanse ramp een opstapje naar onze brokkelbruggen en het amateuristisch geknoei in de Brusselse tunnels. Op het hogere Europese niveau gaat er nog altijd zo veel mis – van het falende Europese migratiebeleid van een anonieme bureaucratie tot de riskante onderhandelingen over de brexit – dat de kritiek alleen nog maar luider zal worden. Als Salvini suggereert dat de Europese Commissie schuld heeft aan de ramp in Genua is dat plat populisme in de aanloop naar de moeilijke Italiaanse begrotingsbesprekingen in oktober. Maar zijn verwijt dat Brussel Italië in de kou heeft laten staan, snijdt hout. Dat de eurozone Rome verplicht tot zeer Duitse en dus on-Italiaanse recepten is evenmin een leugen, ook al kun je de staatsschulden niet blijven opstapelen. Salvini vergeet dat ook buiten de eurozone leningen ooit moeten worden afbetaald.

Zijn er eigenlijk al ergens stappen gezet om Europa eindelijk ook politiek steviger te maken?

Nu Griekenland ontwaakt uit de ergste troika-nachtmerries, en eindelijk kan worden losgekoppeld van de steunprogramma’s van het Internationaal Monetair Fonds en de eurozone, herinnert Italië ons eraan dat de systeemfouten in Europa op geen enkele manier weggewerkt zijn. De monetaire unie dreigt opnieuw slachtoffers te maken, de politieke unie is vooralsnog een fata morgana. Zijn er eigenlijk al ergens stappen gezet om Europa eindelijk ook politiek steviger te maken?

In een grotendeels onopgemerkt gebleven maar fel interview met het Duitse blad Der Spiegel had de Franse historicus Emmanuel Todd het twee weken geleden over het Brusselse waanbeeld dat alle Europese volkeren gelijk zouden zijn. Al in 1992, toen de monetaire unie vorm begon te krijgen, dacht Todd: ‘Europa is kapot.’ De euro duwt alle landen van de eurozone in hetzelfde keurslijf. De eenheidsmunt dwingt ze tot een moordende concurrentie die de bevolking doet terugplooien op zichzelf: ‘De economische stress in Europa zorgt ervoor dat de Italianen steeds Italiaanser, de Engelsen steeds Engelser, de Fransen steeds Franser en de Duitsers steeds Duitser worden.’ Nu ze te ver is doorgeschoten, stimuleert de vrije markt de vreemdelingenhaat en het nationalisme, veeleer dan ze op te heffen. Dat is niet hoe de globalisering aan ons is verkocht. In dat licht kan de immense populariteit van Salvini al lang geen verbazing meer wekken.