Wereldleider op rust: wat doet een voormalig Amerikaans president?

Hoe vullen ex-presidenten hun dagen?

Wat doet een ex-president? Jimmy Carter had in elk geval ook na zijn presidentschap nog heel wat te betekenen. Nadat Ronald Reagan in 1981 de fakkel van hem had overgenomen, zette hij zich jarenlang in voor de mensenrechten en schreef hij tientallen boeken.

Ulysses Grant was de eerste president die een boek schreef. In mei 1877, na zijn tweede ambtstermijn, begonnen hij en zijn echtgenote Julia aan een reis rond de wereld. Ze waren 28 maanden onderweg en werden bijna overal als monarchen ontvangen. Terug in de Verenigde Staten ging het koppel in New York wonen, waar Grant zijn memoires schreef. Kort na het afwerken van zijn manuscript stierf hij aan keelkanker.

Het schrijven en verkopen van zulke gedenkschriften werd een standaardbezigheid voor ex-presidenten. Het geld dat ze ermee konden verdienen was vaak een belangrijke drijfveer. Voor Grant, die zijn familiekapitaal door slechte investeringen was kwijtgeraakt, betekenden zijn memoires in ieder geval een manier om zijn gezin van een inkomen te voorzien. De publicatie vond plaats vlak na zijn overlijden. De 350.000 verkochte exemplaren leverden zijn vrouw bijna een half miljoen dollar aan royalty’s op. Julia schreef overigens ook zelf haar autobiografie, maar die vond pas in 1975 – lang na haar dood – een uitgever.

Tot het midden van de 20e eeuw kregen voormalige presidenten geen vergoeding van de staat. Sommigen, zoals multimiljonair Herbert Hoover, hadden dat ook niet nodig. Anderen verwierven een inkomen tijdens hun verdere loopbaan. Andrew Johnson werd senator, John Quincy Adams afgevaardigde, William Howard Taft opperrechter van het hooggerechtshof.

Harry Truman daarentegen weigerde meerdere commerciële aanbiedingen en moest rondkomen met een heel klein veteranenpensioen. Zijn financiële moeilijkheden leidden in 1958 tot de invoering van een vergoeding voor voormalige presidenten. Die moet de waardigheid van het presidentschap in stand houden. Ze bedraagt het equivalent van een ministersalaris. In de jaren 1950 was dat 25.000 dollar, in 2015 203.700 dollar. Daarnaast worden ook de kosten voor kantoorruimte, personeel en correspondentie vergoed. Weduwen van oud-presidenten krijgen 20.000 dollar per jaar. Presidenten die ontslag nemen en hun ambtstermijn niet uitzitten – Nixon is tot nu toe de enige – krijgen nog altijd hun presidentenpensioen. Afgezette presidenten zijn hun pensioen en andere voordelen wel kwijt. In 2015 beliep het totale bedrag voor alle voormalige presidenten samen ongeveer 3,25 miljoen dollar, zonder de kost van hun bescherming mee te rekenen.

Sinds het einde van de 20e eeuw verdienen voormalige presidenten vooral hun boterham in het internationale lezingencircuit. Hiervoor ontvangen ze vaak fenomenale bedragen. President Gerald Ford was een van de eersten die dit deed. Ronald Reagan hield om gezondheidsredenen weinig speeches na zijn presidentschap. De inkomsten die presidenten via hun activiteiten genereren, leiden regelmatig tot discussies over hun jaarlijkse toelage. Moet wat ze bijverdienen daar niet van afgetrokken worden?

Voormalige presidenten door de zittende president soms gevraagd zich in te zetten voor humanitaire projecten. George W. Bush stuurde zijn twee voorgangers, Bush senior en Bill Clinton, een paar keer samen op missie. Ze reisden in 2005 naar Azië om er de Amerikaanse hulpverlening na de tsunami te coördineren. Datzelfde jaar werden ze belast met het in goede banen leiden van de inzameling van giften voor de slachtoffers van orkaan Katrina. Net zoals de first lady’s worden ex-presidenten ook ingezet om de president of de Verenigde Staten te vertegenwoordigen bij belangrijke internationale ceremoniële gebeurtenissen. Zo vertegenwoordigden Bush senior en Clinton in april 2015 samen de Verenigde Staten op de begrafenis van paus Johannes Paulus II.

Hun status als voormalig wereldleider kan soms een hefboom zijn in het oplossen van diplomatieke conflicten. Carter zette zich na zijn presidentschap decennialang in voor humanitair werk. Hij speelde een bemiddelende rol in Somalië en Ethiopië, in Bosnië en Herzegovina en hield toezicht op vele verkiezingen. Hij kreeg voor zijn inzet in 2002 de Nobelprijs voor de Vrede. In 2009 speelde Clinton een rol in de vrijlating van twee Amerikaanse journalisten in Noord-Korea.

Ook Barack en Michelle Obama blijven niet stilzitten. In tegenstelling tot andere voormalige presidenten speelt Barack een opvallend actieve rol in het huidige Amerikaanse politieke leven. Zo nam hij de zittende president Donald Trump onder vuur voor zijn aanpak van de coronacrisis en de massaprotesten na de dood van George Floyd. Normaal gezien onthouden voormalige presidenten zich van kritiek.

Het koppel verdient daarnaast een centje bij met boekendeals (Michelle bracht in 2018 haar memoires uit onder de titel Becoming) en een deal met Netflix voor het maken van films en documentaires. Barack strijkt ook niet onaardige bedragen op om lezingen te geven. In ruil steunt het voormalige presidentskoppel met hun Obama Foundation goede doelen.

Indien gewenst heeft een voormalige president recht op een staatsbegrafenis. Zo’n groots opgezette officiële plechtigheid wordt bijna volledig vooraf gepland. Na het overlijden van een ex-president kondigt de zittende president officieel diens dood af. Hij brengt de rouwbetuigingen van de natie over aan de familie. President Reagan overleed op 5 juni 2004 en werd geëerd met een zevendaagse staatsbegrafenis, de eerste sinds de dood van Lyndon Johnson in 1973. George W. Bush kondigde een Dag van Nationale Rouw af. Reagan werd begraven op de site van zijn presidentiële bibliotheek. De Amerikaanse vlag hing 30 dagen halfstok op het Witte Huis en andere officiële Amerikaanse instellingen overal ter wereld. Dat was ook het geval voor George W. H. Bush, die in 2018 overleed.