‘Ze sterven, Russen en Oekraïners’, klaagde Donald Trump vorig jaar. ‘Ik wil dat ze stoppen met sterven. En dat zal ik in 24 uur regelen.’ Maar hoe wil Trump dat doen? En wat zullen de gevolgen zijn voor de strijdende partijen, én voor Europa?
Op 20 januari keert Donald Trump terug naar het Witte Huis. Kan hij tijdens zijn tweede ambtstermijn als Amerikaans president een einde maken aan de grootste oorlog in Europa sinds 1945? Dat wordt een moeilijke opgave. Hij zal het hoofd moeten bieden aan Russische onwil, Oekraïense verontwaardiging en Europese verdeeldheid. ‘Het is als Christoffel Columbus die over de oceaan uitkijkt en denkt dat hij naar India vaart’, zegt Kostyantyn Gryshchenko, voormalig Oekraïens minister van Buitenlandse Zaken en vicepremier. De vrees bestaat dat Trump puur voor de schijn een slechte deal zal doordrukken.
Als Trumps prioriteit geeft aan het sluiten van een deal – ongeacht de inhoud van die overeenkomst – zou hij simpelweg de hulp aan Oekraïne kunnen stopzetten en eisen dat het de Russische voorwaarden accepteert.
Sommigen in zijn entourage, zoals zijn zoon Donald jr., verheugen zich op het vooruitzicht dat Trump het ‘zakgeld’ van Oekraïne zal intrekken, oftewel de miljarden dollars aan militaire en economische steun die Amerika geeft om de grootschalige Russische invasie af te weren. ‘Het kan me echt niet schelen wat er met Oekraïne gebeurt’, verklaarde J.D. Vance, Trumps toekomstige vicepresident, in 2022. ‘Ik blijf vrijwel elk voorstel afwijzen dat ervoor zorgt dat de VS deze oorlog financieren’, voegde hij daaraan toe in april van dit jaar.
Russische bluf
Als Amerika Oekraïne in de steek laat, zou Vladimir Poetin de voorwaarden voor een wapenstilstand kunnen dicteren. In juni maakte de Russische president zijn eisen wereldkundig: Oekraïne moet zijn troepen terugtrekken uit vier door Rusland geannexeerde provincies – Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja – hoewel ongeveer een kwart van dat grondgebied nog in Oekraïense handen is. Rusland zou ook de Krim behouden, het schiereiland dat het sinds 2014 bezet. Bovendien moet Oekraïne afzien van NAVO-lidmaatschap.
Als de VS Oekraïne in de steek laten, zou de Russische president Vladimir Poetin de voorwaarden voor een wapenstilstand kunnen dicteren.
Dat is ongetwijfeld bluf. In november lieten Russische functionarissen aan het persbureau Reuters weten dat zij zouden overwegen de huidige grenzen te bevriezen met ‘ruimte voor onderhandelingen over de precieze verdeling’ van het grondgebied. Maar nu de Oekraïense troepen in het defensief zijn gedrukt, de Russische defensie-industrie op volle toeren draait en Noord-Koreaanse troepen Rusland ondersteunen, gelooft Poetin dat hij de overhand heeft. Hoewel de economische en sociale druk in eigen land toeneemt, heeft hij geen haast om de oorlog te beëindigen. Hij zou zelfs enkele vernederende eisen van 2022 kunnen herhalen, zoals strikte beperkingen op de Oekraïense strijdkrachten – eisen waarvan hij weet dat Oekraïne ze zelfs onder druk niet zal accepteren.
Reputatieschade
Toch denken sommigen dat Trump een Oekraïense nederlaag een slechte zaak zou vinden, zowel voor Amerika als voor zijn eigen imago. ‘Trump laat zich niet voor de gek houden’, stelt Matthew Kroenig van de denktank Atlantic Council. ‘Hij zal geen slechte deal willen sluiten.’ Trump vreest dat een mislukking in Oekraïne zijn populariteit zou schaden, net zoals de chaotische terugtrekking uit Afghanistan in 2021 president Joe Biden schade toebracht.
Trump laat zich niet voor de gek houden. Hij zal geen slechte deal willen sluiten.
Trump-adviseurs zoals Mike Waltz, die onlangs door president elect Trump naar voren werd geschoven als nationaleveiligheidsadviseur, hebben gesuggereerd dat de VS extra druk moeten uitoefenen op Poetin door bijvoorbeeld de export van gas uit te breiden, de verkoop van Russische olie aan banden te leggen en meer wapens aan Oekraïne te leveren. Sommigen hebben zelfs voorgesteld om Oekraïne te blijven bewapenen en de sancties voor Rusland alleen op te schorten als het een overeenkomst ondertekent die voor Oekraïne acceptabel is.
Europees offer
Een andere vraag is welke rol Europa zal spelen. Adviseurs van de Franse president Emmanuel Macron vrezen dat de diplomatieke inspanning een Amerikaans-Russische aangelegenheid zal worden, waarbij zowel Oekraïne als Europa buitenspel staat. ‘Ik denk niet dat we Trump moeten verhinderen om vrede in Oekraïne na te streven’, zegt een diplomaat uit Oost-Europa. Hij benadrukt dat niet alleen apologeten van Rusland willen dat er een einde komt aan de oorlog. Maar, voegt hij eraan toe, het doel moet een duurzame vrede zijn, geen halfslachtige oplossing. ‘Trump speelt nog altijd met ideeën,’ zegt de diplomaat, ‘en hij zoekt input van Europa.’
Input, ja, maar wellicht ook een offer. Trump vindt dat Europeanen het merendeel van de hulp aan Oekraïne moeten financieren. Europese landen hebben tussen 24 januari 2022 en 31 augustus 2024 ongeveer 118 miljard euro aan hulp toegezegd, de VS 85 miljard – een verhouding van bijna 60 tegenover 40. Maar indien Trump een 80-20-verhouding zou eisen, zou dat volgens een Europese diplomaat een bescheiden prijskaartje zijn.
De oorlogsmoeheid in Europa wordt overdreven. In Duitsland wil volgens een recente Politbarometer-enquête 43 procent van de respondenten de hulp aan Oekraïne opvoeren, terwijl slechts 24 procent ze wil verminderen. Het probleem is dat de politieke steun voor het voortzetten van hulp snel kan verdwijnen zodra er een deal is gesloten. Rusland besteedt meer dan 8 procent van zijn bbp aan defensie en kan zich dus blijven herbewapenen. Oekraïne daarentegen zou gedwongen worden te demobiliseren om zijn economie te herstellen. Dat zou Poetin kunnen verleiden om na een jaar of twee opnieuw aan te vallen.
Het ‘relikwie’ NAVO
Oekraïne wil uiteraard stevige veiligheidsgaranties, idealiter in de vorm van NAVO-lidmaatschap. Maar Trump heeft het bondgenootschap al vaak in diskrediet gebracht. ‘De NAVO is een relikwie en zou afgeschaft moeten worden’, schreef Pete Hegseth, Trumps kandidaat-defensieminister, vier jaar geleden. Zelfs als Trump zou bijdraaien, is het mogelijk dat andere NAVO-leden, zoals Hongarije, hun veto uitspreken over een toetreding van Oekraïne.
Sommigen in Trumps entourage hebben gesuggereerd dat Europa in de plaats daarvan een ‘coalition of the willing’ zou kunnen vormen om troepen in Oekraïne te stationeren. Maar dat zou de legers van die landen zwaar belasten. Oost-Europese landen, waarvan sommige nu al multinationale NAVO-battlegroups huisvesten, zouden die troepen niet willen opgeven. Daarnaast wil de NAVO de reservestrijdkrachten van het bondgenootschap liever niet inzetten.
Geld is een ander probleem. Een geplande Duitse brigade naar Litouwen opzetten kan tot 6 miljard euro kosten, en 800 miljoen euro per jaar om ze te onderhouden. Bases in Oekraïne zouden een complexere logistiek en geavanceerdere verdediging nodig hebben. Vijf brigades in Oekraïne opstellen zou meer kosten dan de 43,5 miljard euro die de EU-landen tot nu toe aan militaire hulp hebben besteed. Het is bovendien onwaarschijnlijk dat Europeanen troepen zouden sturen zonder dat de Amerikanen bij zo’n operatie betrokken zijn.
Europese regeringen lijken dat allemaal niet in detail te hebben uitgewerkt, zegt iemand die bekend is met de kwestie. ‘We zien geen enkele ernstige planningsinspanning achter het grote idee.’ Maar toch wordt dat idee op hoog niveau in Europese hoofdsteden besproken. Noord- en Oost-Europese staten zouden zich waarschijnlijk het comfortabelst voelen bij dat scenario, West- en Zuid-Europese landen iets minder. Hoewel de publieke opinie in veel Europese landen tegen lijkt te zijn, zou het inzetten van troepen als onderdeel van een multinationale Europese troepenmacht na een wapenstilstand acceptabeler kunnen lijken.
Macron heeft publiekelijk geopperd Franse troepen naar Oekraïne te sturen. Ook Groot-Brittannië zou aan een expeditieleger kunnen deelnemen. De Britse premier Keir Starmer is erop gebrand de banden met Europese partners te herstellen op het gebied van defensie en veiligheid. Duitse functionarissen zijn terughoudender. Maar Friedrich Merz, de leider van de rechtse christendemocraten (CDU) en waarschijnlijk de volgende bondskanselier na de verkiezingen in februari, zou meer openstaan voor het idee.
Biden als kop van Jut
Die plannen zijn echter afhankelijk van hoezeer Donald Trump geïnteresseerd is in een deal. Eric Ciaramella van de Carnegie Endowment for International Peace stelt vast dat de isolationistische vleugel van de Republikeinse Partij sterker wordt. Trump zou voor een eenvoudige deal kunnen gaan: die van ‘wortels voor Rusland en stokken voor Oekraïne’: de sancties tegen Rusland opschorten en dreigen met het stopzetten van de wapenleveringen aan Oekraïne. Mocht Oekraïne vervolgens instorten, zegt Ciaramella, dan zou Trump Joe Biden de schuld kunnen geven.
Als Oekraïne instort, zou Trump Biden de schuld kunnen geven.
Rusland zal de komende weken waarschijnlijk proberen zijn opmars te versnellen. De regering-Biden voert in haar laatste weken de wapenleveringen op, besteedt het resterende geld dat door het Congres werd goedgekeurd en stuurt alles wat het kan sturen naar het front. Regels die het gebruik van bepaalde raketten tegen doelwitten op Russisch grondgebied beperkten, zijn versoepeld, en er worden landmijnen geleverd om de Russische opmars te vertragen. Tenzij Trump er de stekker uittrekt, zullen de VS tot diep in 2025 wapens blijven leveren. Hoge functionarissen in de regering-Biden verklaren dat het lang geleden is dat Oekraïne nog zo veel artilleriegranaten, luchtdoelraketten en andere munitie op voorraad had.
Meer uit hoop dan overtuiging geven de bondgenoten van de VS aan dat ze erop vertrouwen dat Trump Oekraïne niet in de steek zal laten. Veel Oekraïense topfunctionarissen vonden Trumps verkiezing geen slechte zaak. President Volodymyr Zelensky heeft Amerikaanse bedrijven speciale toegang aangeboden tot de voorraad zeldzame mineralen die zijn land bezit. Zo’n quid pro quo zou Trump kunnen aanspreken.
Veel Oekraïense topfunctionarissen vonden Trumps verkiezing geen slechte zaak.
Admiraal Rob Bauer, hoofd van het militaire comité van de NAVO, verklaarde in november: ‘Ik kan me niet voorstellen dat het in het belang van de Verenigde Staten is dat Poetin als winnaar uit mogelijke vredesonderhandelingen komt.’ Een Europese minister van Buitenlandse Zaken weigerde te geloven dat de VS Oekraïne zouden opgegeven. ‘Dat zou zo’n schok teweegbrengen dat het niet zal gebeuren.’
