‘We weten wie je bent en wat je doet’: Chinese dissidenten in België leven in angstklimaat

De Chinese overheid volgt de Chinese diaspora in België van nabij op en intimideert activisten die kritiek leveren op Peking. Dat blijkt uit China Targets, een nieuw onderzoek van Knack in samenwerking met De Tijd, Le Soir en het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten.

Chinezen in het buitenland met een bepaalde etnische afkomst of alternatieve denkwijze staan in Peking op de radar, stelt de Staatsveiligheid: ‘China probeert een systeem te installeren opdat mensen het gevoel krijgen dat ze geen stap kunnen verzetten zonder in de gaten te worden gehouden, of ze nu in China zijn of niet. In China is er natuurlijk méér controle. Maar de boodschap is: “We weten wie je bent en wat je doet.”’

De aandacht van China gaat daarbij uit naar vijf mogelijke ‘bedreigingen’: de Oeigoeren, Tibet, Taiwan, Falun Gong en democratische stromingen. Het voorbije halfjaar sprokkelde Knack getuigenissen bij Chinese dissidenten gelinkt aan ‘five poisons’, of vijf kwalen.

1. De Oeigoeren

‘Boycot made in China’, klinkt het door een megafoon in hartje Brussel. ‘Koop geen Chinese producten.’ Het is zaterdag 8 februari 2025 en onder een helderblauwe hemel demonstreren zo’n 25 actievoerders met spandoeken en lichtblauwe vlaggen op het Albertinaplein. Ze delen foldertjes uit aan voorbijgangers, nu en dan blijft er iemand staan om te luisteren. De demonstranten klagen aan hoe China omgaat met de Oeigoeren, een Turks volk uit de Chinese autonome regio Xinjiang. ‘Kil-ler Chi-na!’, scanderen ze strijdlustig. ‘Fas-cist Chi-na!’

Soms lopen dit soort protestacties uit de hand. ‘Ons korps is op de hoogte van verstoringen tijdens demonstraties waarbij de Chinese overheid wordt bekritiseerd’, bevestigt de lokale politie van Brussel. ‘Demonstranten hebben aangegeven dat er soms incidenten plaatsvinden.’ Maar vandaag lijkt alles rustig te verlopen. Of ook hier Chinese spionnen de Oeigoerse protesten gadeslaan, is moeilijk in te schatten. De Brusselse politie houdt het op ‘geen commentaar’.

Volgens inlichtingenbronnen gebeurt het geregeld dat Chinese diplomaten ostentatief demonstranten in het oog houden. ‘Wanneer het protest over Tibet of de Oeigoeren gaat, zien we overheidsvertegenwoordigers de manifestanten fotograferen of filmen – zeker in de helft van de manifestaties waar wij weet van hebben.’

‘Ik ben jullie zoon niet meer’

De man aan de megafoon op het Albertinaplein is Ekber Tursun (40), voorzitter van de Oeigoerse Belgische Vereniging. 15 jaar geleden kwam hij naar België en werd erkend als politiek vluchteling.

‘Vanaf 2015 ben ik naar buiten getreden als activist’, zegt Tursun. ‘Vervolgens ging de Chinese inlichtingendienst aankloppen bij mijn ouders thuis, in de stad Aksu in het zuiden van Xinjiang: “We weten waar uw zoon in België mee bezig is. Zeg hem dat hij daarmee moet stoppen en contact met ons opneemt.” Mijn ouders waren zeer bang. Ik heb hen aangeraden te antwoorden: “Onze zoon luistert niet naar ons.”’ Maar daarmee was de kous niet af.

‘Eind 2017 zijn mijn ouders bedreigd’, zegt Tursun. ‘Ze kregen één week de tijd: als ik geen contact zou opnemen met de inlichtingendienst, zou iedereen van mijn familie de gevolgen ondervinden. Toen ik dat hoorde, was ik heel zenuwachtig en echt bang. Ik wist niet wat te doen. Uiteindelijk heb ik mijn ouders een mail gestuurd – want die mails worden toch meegelezen. “Ik ben ouder dan 18 jaar. Ik luister niet naar jullie”, schreef ik. “Ik ben Belg, en heb hier rechten en plichten. Ik ben jullie zoon niet meer.” Dat was natuurlijk triestig nieuws voor mijn ouders. Maar een week later vernam ik dat alles weer was zoals vroeger. Alles in orde.’

Tursun onderstreept dat hij niet de enige Oeigoer is in België die geïntimideerd werd. ‘Ik ken nog een paar mensen die telefonisch zijn bedreigd. Meestal gaat dat via WeChat.’ Volgens Tursun werd hij in België ook al twee tot drie keer telefonisch benaderd door de MSS, de Chinese inlichtingendienst. Tursun: ‘Als ik iets nodig had, moest ik het maar laten weten. “Dan sturen we je geld. In ruil vragen we je dat je informatie doorgeeft over andere Oeigoeren in België: hun adres, telefoonnummer, met wie ze afspreken…” Ze vroegen me om zo veel mogelijk informatie door te spelen. Maar dat heb ik geweigerd.’

Al sluit Tursun niet uit dat andere Oeigoeren in ons land op die manier wél zijn gerekruteerd om te spioneren. ‘Van enkelen vermoed ik dat ze voor Peking werken. Gewoon omdat ze bang zijn. Ze hebben – net als ik – nog ouders ter plekke.’

2. Tibet

In 2021 ontmaskerde de Staatsveiligheid een spionne binnen de Tibetaanse gemeenschap in België. ‘Zij heeft zich volledig teruggetrokken uit het openbare leven’, zegt Rigzin Genkhang van het Bureau du Tibet in Brussel, zeg maar de vertegenwoordiging van de Tibetaanse regering in ballingschap. ‘We zien haar nauwelijks nog.’

Peking beschouwt Tibet als een onderdeel van zijn historische rijk. Maar veel Tibetanen vinden dat de regio in 1951 illegaal bij China werd ingelijfd en pleiten voor meer autonomie of zelfs onafhankelijkheid. De Chinese regering ziet de Tibetaanse onafhankelijkheidsbeweging als een bedreiging voor haar stabiliteit.

Volgens Genkhang is de Chinese ambassade dan ook ‘zeer actief’ binnen de Tibetaanse diaspora: ‘Ze hebben bij verschillende gelegenheden contact opgenomen met onze gemeenschap, vooral met diegenen die een visumaanvraag in behandeling hebben. Ze gebruiken die aanvraag als middel om Tibetanen te verleiden naar hun activiteiten te komen.’

Hotline

Genkhang zegt dat Tibetaanse actievoerders in België gefotografeerd worden door de Chinese ambassade. ‘Ook dat kan een probleem worden als ze een visum aanvragen. In feite gebruikt China de families in Tibet om mensen te bedreigen zodat ze niet zouden deelnemen aan protesten. Doen ze dat toch, dan krijgen ze meestal een telefoontje van hun familie die vraagt om zich “goed te gedragen”.’

Tibetanen die naar China reizen, riskeren volgens Genkhang een speciale behandeling aan de grens. ‘Velen zijn genaturaliseerd Belgisch staatsburger maar ze krijgen niet dezelfde behandeling als andere Belgen. Wanneer ze op de luchthaven aankomen, worden hun telefoons automatisch gescand. Soms worden ze zelfs teruggestuurd naar België. Dat is een aantal keer gebeurd, maar mensen willen er niet over praten uit angst dat ze hun familie thuis in gevaar brengen. Om dat aan te pakken, hebben we de Belgische autoriteiten gevraagd een hotline op te zetten.’

Buitenlandse Zaken laat weten géén info te hebben over Tibetanen die aan de Chinese grens anders worden behandeld.

3. Taiwan

16 oktober 2024. Tsai Ing-wen, de voormalige president van Taiwan, is in Brussel voor een bezoek aan het Europees Parlement. Discreet houdt de Staatsveiligheid een oogje in het zeil. Rond het hotel van Tsai hangen enkele mensen rond, mogelijk personeel van de Chinese ambassade.

De symboliek van het bezoek is niet min: het is de eerste keer dat een Taiwanese ex-president het Europees Parlement bezoekt. Tsai Ing-wen gaf er ook een speech, waarna ze op sociale media haar dankbaarheid uitdrukte voor de steun die ze tijdens het bezoek had gevoeld voor Taiwan. Peking beschouwt het eiland als een rebelse Chinese provincie die ge(her)integreerd zal worden in de Volksrepubliek China.

Beladen symbool

Op een steenworp van het Europees Parlement, aan het De Meeûssquare in Brussel, houdt het ‘Taipei Representative Office in the EU and Belgium’ kantoor.

‘Taiwan heeft geen ambassade in België’, zegt sinologe Sara Van Hoeymissen, docent wereldpolitiek aan de Koninklijke Militaire School. ‘Omdat er geen diplomatieke relaties zijn, mogen ze enkel een vertegenwoordiging hebben. Maar in de praktijk fungeert dat kantoor wel haast als een ambassade, het kan zich alleen niet zo noemen .’

In 2021 had het Taipei Representative Office de Taiwan-vlag opgehangen aan een vlaggenmast boven op het dak van zijn gebouw met acht verdiepingen. Terwijl een vlag natuurlijk het nationale symbool is van een land. China tilde er zwaar aan. Volgens onze informatie begon de Chinese ambassade vanaf eind 2022 démarches uit te voeren bij Buitenlandse Zaken: de Taiwan-vlag boven het Taipei Representative Office moest verdwijnen. Ook België wilde onnodige provocatie voorkomen. Uiteindelijk haalde het Taipei Representative Office begin 2023 het beladen symbool weer weg.

De tegenspeler overdonderen

Van Hoeymissen wijst erop dat het Taipei Representative Office voortdurend moet aftasten wat wel en niet kan: ‘China eist het recht op om de contouren van die grijze zones te bepalen. Het vraagt België om zich aan het één-China-beleid te houden. Maar wat daar in de praktijk juist allemaal onder valt, dat is niet uitgeschreven en dus vatbaar voor interpretatie. En China wil zijn eigen interpretatie opleggen.’

Volgens Van Hoeymissen belt of schrijft de Chinese ambassade weleens naar de Belgische overheid over de manier waarop Taiwan benoemd wordt in officiële documenten. ‘De indruk leeft zelfs dat er bij de Chinese ambassade mensen dagelijks bezig zijn om uit te zoeken wat er in de omgang met Taiwan gebeurt, om kort op de bal te kunnen spelen. Zij kunnen daar – als ze willen – zeer veel middelen op inzetten en hun tegenspeler compleet overdonderen met brieven en klachten.’

Volgens onze info ziet China erop toe dat het Taipei Representative Office géén officiële contacten heeft met Belgische ministers of leden van de Europese Commissie. Ambtelijke contacten zouden wel worden gedoogd.

Boekenbeurs

De Foire du Livre in Brussel is de Franstalige tegenhanger van onze boekenbeurs. ‘Elk jaar proberen we een bepaald land op de beurs in de schijnwerpers te zetten, zoals dit jaar met de Duitse taal’, zegt voorzitter Tanguy Roosen. ‘Tot nu toe hebben we ons vooral gericht op Europese landen, maar vorig jaar vroegen we ons af of we ons ook moesten richten op Aziatische landen zoals Korea, Japan en Taiwan.’

‘We weten dat Taiwan een zeer rijke en productieve literatuur heeft, vooral op het gebied van manga. In dat kader hebben we contact opgenomen met verschillende partners en derde partijen om te zien welke voordelen of mogelijke obstakels er zouden kunnen zijn.’ En wat bleek? Roosen: ‘Buitenlandse Zaken adviseerde ons om het niet te doen. Verwijzend naar de internationale context.’ Het is duidelijk dat de Belgische autoriteiten voorzichtig zijn met China, zegt Roosen. ‘We vinden het zonde om een literatuur die heel dynamisch is niet te eren.’

Buitenlandse Zaken bevestigt dat het eind 2024 een overleg had met de Foire du Livre over het Belgische beleid ten aanzien van Taiwan. ‘Maar we hebben geen enkele aanbeveling gedaan met betrekking tot het plan om Taiwan uit te nodigen. Wel hebben we de grote gevoeligheid van China onderstreept voor alles wat met Taiwan te maken heeft.’

4. Falung Gong

Zaterdag 19 april 2025, het stadspark van Sint-Truiden baadt in de lentezon. In een centraal gelegen lokaaltje, omgeven door kleurrijke bloesems, staan twee mannen en twee vrouwen op kousevoeten op een yogamatje. Hun ogen gesloten, op de achtergrond klinkt Chinese muziek. De vier richten hun armen de lucht in.

Ze beoefenen Falun Gong, volgens foldertjes die in het lokaaltje rondslingeren gaat het om een ‘traditionele Chinese zelf-cultivatiemethode. Het verbetert het lichamelijk en geestelijk welzijn door meditatieoefeningen.’
Klinkt allemaal erg onschuldig, en met de bloesems en passerende ganzen buiten ziet het plaatje er al helemaal idyillisch uit. En toch staat ook Falun Gong op de radar van de Chinese overheid: in 1999 werd de beweging officieel verboden in China.

Oefenplaatsen

‘Nadat Li Hongzhi in 1992 Falun Gong lanceerde, werd het in China razendsnel gigantisch populair. In 1999 telde de beweging liefst 100 miljoen beoefenaars in het land, meer dan er leden zijn van de Communistische Partij. In een communistische staat leidt zoiets uiteraard tot nervositeit.’ En daarom is Falun Gong verboden, zegt Nico Bijnens (52) uit Sint-Truiden, onderhoudstechnieker in de horeca, en sinds 2016 voorzitter van de vzw Falun Gong België.

‘Op dit moment zijn we met een vijftigtal actieve beoefenaars in België, voornamelijk in Vlaanderen’, zegt Bijnens. ‘Eén keer per week komen we samen, in een van de elf oefenplaatsen.’

Volgens Bijnens zijn er de voorbije jaren een aantal bizarre dingen gebeurd. ‘We weten zelf niet goed wat we ermee aan moeten. Op 26 juni 2023 bijvoorbeeld organiseerden we een tweedaagse activiteit in Brussel. We waren met een 50-tal Falun Gong-beoefenaars uit België, Nederland, Duitsland en Frankrijk. De eerste dag vond plaats op het Muntplein in Brussel, waar we een infostand hadden opgezet om voorbijgangers te informeren over Falun Gong en de vervolging van beoefenaars in China. Op een gegeven moment kwam een jonge Chinees voor onze infopanelen staan met een Chinese vlag in de hand. Hij zette zich neer en verhinderde dat de mensen de informatie op de panelen konden lezen. De politie is toen onmiddellijk gekomen. En ook de volgende dag dook die man plots op. Toen stonden we op het Luxemburgplein. Nochtans was de protestactie niet publiek aangekondigd. Wat ik me over dat incident altijd heb afgevraagd, is hoe ze wisten dat wij daar op die twee verschillende locaties zouden staan.’

De Brusselse politie bevestigt het incident: ‘Ons korps is op de hoogte van verstoringen, maar er werd geen enkele officiële klacht ingediend.’

Zwaard van Damocles

Volgens Bijnens worden ook in België Falun Gong-beoefenaars geïntimideerd. ‘Neem nu een Falun Gong-beoefenaar die in België discreet meewerkte aan een project – ik blijf bewust wat vaag. In het voorjaar van 2024 kregen enkelen van haar naaste familieleden in China plots de politie over de vloer. “Uw dochter is Falun Gong-beoefenaar, en ze is in het Westen met projecten bezig waarvan we liever hebben dat ze er zich niet mee bezighoudt. Ik raad u aan om die boodschap zo aan haar door te geven. Opdat het stopt.”’

5. Hongkong

Ray Wong (31) is een bekende Hongkongse activist met eigen Wikipediapagina. In 2017 vluchtte hij naar Duitsland, waar hij asiel kreeg. Geregeld zakt Wong van Berlijn af naar Brussel. ‘Om seminaries en evenementen bij te wonen als activist-in-ballingschap bijvoorbeeld’, zegt Wong. ‘Of om te lobbyen bij de EU-instellingen. Vorig jaar heb ik immers mee de European Hong Kong Diaspora Alliance in Europa opgericht, die acht Hongkongse groepen uit heel Europa verenigt.’

‘Telkens wanneer we in Brussel zijn, zijn we ons heel bewust van mogelijke risico’s. Toen onze alliantie in 2024 er zijn jaarlijkse samenkomst organiseerde, hebben we bewust vermeden om langs het Hong Kong Economic & Trade Office (HKETO) te passeren. We vermijden ook om informatie over onze evenementen of deelnemers openbaar te maken, zodat het HKETO of andere Chinese autoriteiten niet kunnen weten waar we zijn. Daar zijn we heel voorzichtig in. De autoriteiten in Hongkong zijn een marionet van Peking geworden. Er is geen autonomie.’

Volgens Wong wordt de transnationale repressie tegen Hongkongers steeds erger. ‘Maar als we kijken naar het aantal gevallen, en dat vergelijken met andere diasporagemeenschappen zoals de Oeigoeren of de Tibetanen, dan denk ik dat de ernst nog steeds relatief laag is. De nationale veiligheidspolitie in Hongkong is dan ook een vrij nieuw departement, pas vijf jaar geleden opgericht. Zij hebben niet zo’n uitgebreid netwerk als hun Chinese tegenhanger om in Europa mensen onder druk te zetten. Daarnaast is de diaspora in de EU relatief klein en zijn we ook niet bijzonder actief in vergelijking met de Hongkong-gemeenschap in het Verenigd Koninkrijk, Canada en Australië.’

En toch mag je je niet miskijken, zegt Wong. ‘Zodra een persoon het doelwit is van het regime, kan hij bang zijn om daarover naar buiten te treden. Zeker als zijn familie nog in Hongkong woont.’

Angst voor repercussies

De Belgische overheid is op de hoogte van ‘transnationale repressie’ tegen dissidente stemmen, bevestigt een overheidsbron. ‘In bredere zin gaat het om intimidatie en lastigvallen van onderdanen in het buitenland. Maar door de aard van het fenomeen wordt er maar weinig gerapporteerd. Bijna alles gebeurt onder de radar en de meeste slachtoffers durven niet naar de autoriteiten te stappen uit angst voor repercussies tegen bijvoorbeeld familieleden in het buitenland. De Belgische inlichtingendiensten zijn uiteraard zeer waakzaam bij het monitoren van dergelijke interferentie-activiteiten op Belgisch grondgebied.’

‘Het feit dat China zich bezighoudt met transnationale repressie is op zich niets nieuws. Die praktijk is al door verschillende middenveldorganisaties aan ons gemeld’, zegt de overheidsbron. ‘In de afgelopen jaren lijkt de intensiteit van de campagnes echter te zijn toegenomen.’

In december 2024 werd de problematiek nog aangekaart op een periodiek overleg tussen Buitenlandse Zaken en andere overheidsdiensten en vertegenwoordigers van gemeenschappen en gewesten. Dat toont hoe actueel het thema is. ‘Doel was om de bewustwording over het fenomeen binnen een zo breed mogelijk netwerk te vergroten.’

‘Dit zijn puur interne aangelegenheden’

‘Taiwan is een onvervreemdbaar deel van het Chinese grondgebied’, reageert de Chinese ambassade. ‘België heeft meermaals plechtig bevestigd dat het vasthoudt aan het één-China-beleid en mag geen officiële contacten onderhouden met de Chinese Taiwanese regio. De kwestie-Taiwan en kwesties met betrekking tot Xizang, Xinjiang en Hongkong zijn puur interne aangelegenheden van China die geen inmenging van externe krachten dulden.’

‘De door u genoemde anti-Chinese separatistische krachten zijn al lange tijd bezig met activiteiten die de nationale soevereiniteit en territoriale integriteit van China ondermijnen met de steun en gebruikmaking van externe krachten. Wat zij hebben gedaan, schaadt in ernstige mate de soevereiniteit, de veiligheid en de ontwikkelingsbelangen van China. Het belemmert ook de ontwikkeling van de betrekkingen tussen China en België en de vriendschap tussen de twee volkeren. China en België moeten samenwerken om zich krachtig te verzetten tegen dergelijke daden.’