De toekomstige Amerikaanse president Donald Trump sluit niet uit dat hij Groenland en het Panamakanaal ‘economisch en militair’ onder Amerikaanse controle zal krijgen. Hoofddocent internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen) vreest een nieuwe stap richting een wereld waarin het recht van de sterkste primeert op de internationale rechtsorde.
Donald Trump is nog niet ingezworen als president of hij heeft de wereld al onder hoogspanning gezet. Nadat hij nadrukkelijk had geflirt met het idee om van Canada de 51e staat van Amerika te maken, verbijsterde hij afgelopen dinsdag met de dreiging om Groenland en het Panamakanaal desnoods met militaire middelen onder controle te krijgen.
Panama is in de ogen van de toekomstige president ‘een cadeau’ van Amerika, dat vandaag in de handen van China dreigt te komen. De claim op Groenland beargumenteerde Trump door te verwijzen naar het strategische belang van dit reusachtige, door Denemarken gecontroleerde eiland.
Trump noemt Canada 51ste staat van de VS in kerstwensen: wensen aan ‘gouverneur Justin Trudeau’
De uitspraken lijken op het eerste gezicht trumpiaanse bluf. Maar mogen we er zeker van zijn dat het alleen maar dat is?
‘Dat is, zoals wel vaker bij Trump, moeilijk te achterhalen’, duidt professor internationale politiek David Criekemans. ‘Maar zeker als het gaat over zijn claim op Groenland zou ik er niet te licht over gaan. Geostrategisch wordt die regio steeds belangrijker. Verschillende Chinese corporaties proberen er al toegang te krijgen tot de vele grondstoffen die er te vinden zijn. Denk aan koper, goud en zilver, maar ook over zeldzame aardmetalen als kobalt, die zeer begeerd zijn vanwege de energietransitie.
‘Donald Trump wil Groenland graag bij de VS: wat zullen Europa en België doen?’
‘Daar komt bij dat mijnbouw er makkelijker wordt door de opwarming van de aarde. Met name het westen van Groenland – de zijde die het dichtst bij de Verenigde Staten ligt – ontdooit in hoog tempo, waardoor mijnbouw er rendabeler wordt. Om precies dezelfde redenen worden de vaarroutes er toegankelijker. Dit alles maakt dat de internationale belangstelling snel vergroot, en de regio verwikkeld is geraakt in een great power competition. Het lijdt geen enkele twijfel dat Trump daarin wil meespelen.’
Groenland is een autonome regio die onder het bestuur van Denemarken valt. Gelooft u dat Trump de strijd om invloed behalve met economische ook met militaire middelen zal uitvechten?
David Criekemans: De Groenlandse premier zegt dat de regio een onafhankelijke koers zal blijven varen. Ik vraag me af of dat realistisch is, in een wereld van grootmachtenpolitiek. Je moet ook goed beseffen dat Denemarken niet de economische capaciteiten heeft om – als het echt heet wordt – de regio te verdedigen en te exploiteren.
Dat maakt het voor Trump zeer aantrekkelijk om te zeggen: laat Amerika dat doen, in naam van de vrije wereld. Zoals u wellicht weet heeft zijn zoon, Donald Trump jr., zopas een bezoekje gebracht aan Groenland. In een interview verklaarde hij dat die arme inwoners echt niet goed behandeld worden. Daar voel je het al komen, nee?
U verwacht een soort speciale militaire operatie à la Poetin?
Criekemans: Je zou het ook kunnen formuleren als een zending van vredestroepen die op verzoek van de lokale bevolking bescherming krijgen van Amerika. Ik zie niet goed in hoe de Denen daar iets aan zouden kunnen doen.
In de feiten zou dat neerkomen op de bezetting van een NAVO-bondgenoot door een andere NAVO-bondgenoot.
Criekemans: Theoretisch hoeft dat niet het einde van de NAVO te betekenen, maar het zou natuurlijk wel het begin van een complete uitholling zijn. Uiteraard zou het ook een ferme schending betekenen van de internationale rechtsorde, en een stap in de richting van een wereld waarin het recht van de sterkste weer helemaal terug is.
Te vrezen valt dat we inderdaad in die richting aan het gaan zijn. Alle grootmachten hebben met elkaar gemeen dat ze zich grote zorgen maken over de toekomst. Allemaal zijn ze verwikkeld in een race naar toegang tot grondstoffen, energie en nieuwe technologie. Omdat ze vrezen het niet te halen, eroderen de spelregels van de internationale rechtsorde. Als we het niet halen, zo luidt de redenering, dan zullen we het maar nemen.
Als blijkt dat de NAVO niet meer het vehikel is dat hen veiligheid kan bieden, zullen de Denen in korte tijd stappen zetten naar een nieuwe alliantie van perifere Europese landen.
Ik ben het afgelopen jaar twee keer in Kopenhagen geweest, en heb hier met Deense collega’s over gesproken. Ik heb de indruk dat ze zich beter dan ons bewust zijn van die verschuiving. Denen zijn altijd uiterst loyale Atlantische bondgenoten geweest, maar je ziet dat hun gedachten hierover aan het veranderen zijn. Ze tonen zich heel flexibel. Als blijkt dat de NAVO niet meer het vehikel is dat hen veiligheid kan bieden, zullen ze in korte tijd stappen zetten naar een nieuwe alliantie van perifere Europese landen.
Die is zich nu trouwens al aan het vormen, met een integratie van de Noord-Europese landen, Polen, de Baltische staten en het VK. Ze zullen niet wachten op de rest van Europa om de nodige defensiecapaciteiten te ontwikkelen.
Veel waarnemers geloofden niet dat Poetin Oekraïne ook echt zou binnenvallen. Vergissen we ons ook in Trump als we denken dat hij enkel bluft?
Criekemans: Sta mij toe een parallel te zien met het decennium voor de Tweede Wereldoorlog. Je zou kunnen betogen dat die oorlog begonnen is met kleine incidenten en precedenten die almaar groter werden. In 1931 creëerde Japan het Mukden-incident, een soort falseflagoperatie die het land gebruikte om Mantsjoerije binnen te vallen. Het was een precedent dat eerst Mussolini en vervolgens ook Hitler inspireerde tot weer andere precedenten.
In deze eeuw is het precedent geschapen door de Russische federatie, door met een aanval op Oekraïne de internationale rechtsorde naast zich neer te leggen. Ik wil niet onheilspellend klinken, maar dat kan andere grootmachten inspireren. Dat zie je trouwens al gebeuren. Ik las net dat de Chinezen een belangrijke datakabel naar Taiwan hebben doorgeknipt. Met Trump als president van de VS riskeert de internationale rechtsorde nog veel meer plaats te moeten maken voor het recht van de sterkste. Als je in zo’n wereld ernstig genomen wilt worden, is er maar één mogelijkheid: je moet je eigen militaire en technologische capaciteiten ontwikkelen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier