Wat zou een tweede keer Donald Trump betekenen voor Europa?

Volgens de peilingen is de kans reëel dat Donald Trump volgend jaar opnieuw tot Amerikaans president verkozen wordt. Dat zorgt ook in Europa voor de nodige zenuwen. Zijn we dit keer wél voorbereid op een presidentschap van de onvoorspelbare Republikein?

En of Donald Trump vol plannen zit voor een tweede ambtstermijn. De voormalige Amerikaanse president, die nog altijd de grote favoriet is om de Republikeinse kandidaat te worden bij de presidentsverkiezingen van 2024, heeft al aangekondigd dat hij een speciale aanklager wil aanstellen om huidig president Joe Biden en zijn familie te laten vervolgen. Steven Cheung, Trumps uiterst strijdbare woordvoerder, verwoordde het als volgt in een reactie aan The Washington Post: ‘President Trump concentreert zich op het verpletteren van zijn tegenstanders in de Republikeinen voorverkiezing en zal vervolgens Crooked Joe Biden verslaan. President Trump is altijd opgekomen voor law and order, en voor de bescherming van de Grondwet.’

Een nieuw presidentschap van Trump lijkt allesbehalve onmogelijk. Uit een peiling van The New York Times, exact een jaar voor de presidentsverkiezingen van volgend jaar, blijkt dat Trump aan kop ligt in vijf van de zes strijdstaten die Biden bij de vorige verkiezing won. In Nevada, Georgia, Arizona, Michigan en Pennsylvania heeft Trump, zo schrijft The New York Times, een voorsprong van respectievelijk 10, 6, 5 ,5 en 4 procentpunten. Alleen in Wisconsin behoudt Biden een nipte voorsprong.

Uiteraard is er de journalistieke bijsluiter dat een jaar in de politiek ontiegelijk lang duurt. Er zijn verschillende rechtszaken hangende tegen de gewezen president die zijn populariteit (in beide richtingen) kunnen beïnvloeden. Bovendien bleek Trump bij de verkiezingen in 2020 vooral kiezers te mobiliseren die bereid waren hun neus dicht te knijpen en voor zijn tegenstander te stemmen. Het is nog onduidelijk of er een derde kandidaat zal deelnemen, en van welke kandidaat die eventueel stemmen zou weghalen. Wel duidelijk is dat Trump in het verleden doorgaans werd onderschat in de peilingen. Hoe dan ook is de terugkeer van Trump een scenario waarop de Europese diplomatie zich maar beter voorbereidt.

Geen NAVO-liefhebbers meer

In eerste instantie lijkt Trump zich te zullen focussen op binnenlandse aangelegenheden. In The New York Times lekten al plannen uit die het Trumpteam lijkt te koesteren om ‘critici en tegenstanders te straffen’ als hij opnieuw aan de macht zou komen. Staan volgens The Washington Post op het lijstje: Trumps voormalige stafchef John Kelly, voormalig justitieminister William Barr, legerstafchef Mark Milley, net als de leiding bij de inlichtingendiensten. In zijn eerste ambtstermijn hadden Trump en zijn entourage het nog moeilijk om de staat in te zetten bij het kortwieken van politieke tegenstanders. Maar die les lijken ze ondertussen geleerd te hebben.

De gevolgen van nog eens vier jaar Trump zouden ook voor Europa verstrekkend zijn. In 2016 gingen alle alarmbellen al eens af. Tijdens zijn campagne had Trump gezegd dat de NAVO ‘overbodig’ was, een ‘anachronisme’ dat Amerika bovendien te veel geld kostte. Maar zodra hij president was, bleek Trump vooral bekommerd om de centen. ‘Daarmee verschilde hij eigenlijk nauwelijks van zijn voorgangers’, zegt Alexander Mattelaer, defensie-expert aan de Vrije Universiteit Brussel en aan het Egmontinstituut. ‘Tussen Democraten en Republikeinen is er al enige tijd consensus dat de Europeanen zich als freeriders gedroegen en meer moesten investeren in hun eigen defensie. Was Hillary Clinton president geworden, dan had ze dezelfde boodschap gebracht. Ze zou die vermoedelijk alleen wat beleefder hebben geformuleerd.’

Trumps nogal bruuske stijl heeft heel wat Europese landen wel degelijk aan het denken gezet. Polen besteedde in 2023 maar liefst 3,9 procent van zijn BBP aan defensie, en wil dat aandeel nog opdrijven. Emmanuel Macron kondigde in januari al aan dat het Franse defensiebudget voor de komende vijf jaar met 40 procent zal stijgen. Zelfs Duitsland, dat om historische redenen lange tijd huiverachtig stond tegenover een uitbouw van zijn leger, heeft onder Olaf Scholz minstens de intentie om van de Bundeswehr het grootste leger van Europa te maken. De Russische invasie van Oekraïne onderstreept de noodzaak van die beslissingen, maar het is duidelijk dat het presidentschap van Trump het besef van urgentie aanwakkerde.

Trump staat nog altijd open voor een vertrek uit de NAVO als niet aan zijn eisen wordt voldaan.

Trump zelf heeft zijn oude truc ondertussen vanonder het stof gehaald. In oktober stelde hij dat hij zijn kabinet niet meer zou bemannen met ‘NAVO-liefhebbers’ en nog altijd openstond voor een vertrek uit de NAVO als niet aan zijn eisen werd voldaan. Net als in zijn eerste ambtstermijn trekt Trump bovendien het zogenaamde artikel vijf in twijfel, het principe dat een aanval op een NAVO-lidstaat geldt als een aanval op de gehele NAVO. ‘Een tweede Trump-presidentschap zou inderdaad voor twijfel over artikel vijf kunnen zorgen’, aldus Mattelaer. ‘Zelfs als het Congres Trump onder grote politieke druk zou zetten om wel te reageren, blijft hij natuurlijk de opperbevelhebber. Zelfs nu Europa opnieuw investeert in zijn defensie, kun je er niet omheen dat we op korte termijn erg afhankelijk blijven van de Verenigde Staten.’

Geen liefde voor Rusland

Het is een misverstand om het buitenlandbeleid van Trump Russischgezind te noemen. Hoewel hij in zijn verkiezingscampagne zijn bewondering voor Vladimir Poetin uitsprak – op de Russische staatstelevisie werd Trump geregeld ‘onze kandidaat’ genoemd – bleek hij als president allerminst van plan om Rusland veel gunsten te verlenen. Ja, de lovende woorden waren nooit ver weg tijdens de ontmoetingen tussen beide staatshoofden. Trump zei dat hij Poetin geloofde wanneer die beweerde dat Rusland de Amerikaanse verkiezingen niet had verstoord, beloofde samen te werken op het gebied van cybersecurity en repte met geen woord over de oorlogsmisdaden die Rusland in Syrië en Oost-Oekraïne beging.

Maar tegelijk bleek Trump niet echt happig om met Rusland een deal te sluiten – nochtans zijn zelfverklaarde handelsmerk. In tegenstelling tot zijn voorganger Barack Obama bleek Trump wel bereid om wapens te leveren aan Oekraïne. Onder Trump vaardigden de VS meer en grootschaligere sancties tegen Rusland uit dan onder Obama. Onder Trumps presidentschap kwamen van Russische kant geen verdere escalaties. Dat is deels toeval: Poetin genoot van goede peilingen en koesterde de hoop dat Rusland via de Minskakkoorden Oekraïne onder controle zou krijgen. Maar het was ongetwijfeld ook Trumps onberekenbaarheid die tegenstanders van Amerika aanvankelijk tot voorzichtigheid dwong. Hoe het ook zij: op het einde van Trumps ambtstermijn bevonden de relaties tussen de VS en Rusland zich op een absoluut dieptepunt.

Oekraïne

In tegenstelling tot Trumps eerste ambtstermijn is Europa nu wel verwikkeld in een oorlog met Rusland. Daarbij is Oekraïne militair en economisch vrijwel volledig afhankelijk van zijn westerse bondgenoten. In het Amerikaanse congres is al enige tijd onenigheid over wapenleveringen aan Oekraïne, en ook binnen het team van president Biden bestaat twijfel over de te volgen strategie. Ook Europa moet vaststellen dat het zijn belofte om tegen maart een miljoen artilleriegranaten te leveren niet zal kunnen inlossen. Bovendien heeft Trump zelf een onverkwikkelijke geschiedenis met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. In 2019 zette Trump Zelensky onder druk om een onderzoek te beginnen tegen Hunter Biden, de schnabbelende zoon van de toenmalige presidentskandidaat Joe Biden. Het telefoontje was de aanleiding voor de Democraten om een impeachmentprocedure tegen Trump op te starten.

De Oekraïners zijn er als de dood voor dat Trump de militaire steun zal terugschroeven.

Trump zelf heeft al meermaals gezegd dat hij ‘binnen de 24 uur’ vrede zou brengen in Oekraïne. In een videotoespraak waarbij hij – uitzonderlijk – zijn boodschap keurig aflas, waarschuwde hij dat het conflict riskeert om een ‘Derde Wereldoorlog’ te worden en het hoog tijd is dat ‘alle betrokken partijen’ een ‘vreedzaam einde’ najagen. ‘Er is in Oekraïne grote ongerustheid over wat er bij een presidentschap van Trump zal gebeuren’, zegt Mattelaer. ‘Zelfs met een klassieke president als Biden ontstaan er nu al enorme problemen om de militaire steun te blijven volhouden. Ze zijn er als de dood voor dat Trump de militaire steun zal terugschroeven.’

De contouren van dat vredesvoorstel lijken nu al duidelijk: het bevriezen van de huidige frontlijn, waarbij de door Rusland veroverde gebieden niet officieel erkend, maar ook niet echt gecontesteerd zouden worden. Voor Oekraïne zou die uitkomst desastreus zijn. Het zou Rusland immers toelaten om zijn troepen opnieuw op te bouwen en de bezette gebieden verder te russificeren. Al bij de grootschalige aanval op Oekraïne werden op grote schaal Oekraïners uit de bezette Donbas gemobiliseerd.

De cruciale vraag is of Rusland wel zin heeft om zijn vijandigheden te staken. Uit de zeldzame keren waarop het Kremlin het voorbije anderhalf jaar aan leek te geven dat het bereid was te onderhandelen, bleek alvast weinig inschikkelijkheid. Steevast formuleren Russische leiders de voorwaarde dat Oekraïne de door Rusland veroverde gebieden moet erkennen alvorens er nog maar onderhandeld kan worden. Toen er in maart 2022 onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne liepen over een mogelijk staakt-het-vuren, maakte Rusland geen aanstalten om enige vorm van goede wil te tonen en de gevechten stil te leggen. Aan Russische kant is een mogelijk presidentschap van Trump momenteel de voornaamste hoop om de oorlog te winnen.

Pandaknuffelaar

Bij Republikeinse presidenten deed zich lange tijd een vast ritueel voor: hoe strenger ze China toespraken tijdens hun campagne, des te pragmatischer stelden ze zich op wanneer ze in het Witte Huis zaten. Onder Trump braken de Republikeinen met die traditie om ‘de panda te knuffelen’. Trump begon een heuse handelsoorlog, waarbij hij hogere importtaksen voor allerlei Chinese producten oplegde. Tegelijk dwarsboomde hij zijn eigen doelen door mogelijke bondgenootschappen tegen China, zoals het Trans-Pacific Partnership, te torpederen.

Opmerkelijk genoeg is Trumps Chinabeleid misschien de meest tastbare erfenis van zijn buitenlandbeleid. Zowel ter linkerzijde als ter rechterzijde geldt de harde lijn tegenover China als de te volgen strategie. Ook Joe Biden riep China tijdens zijn campagne uit als de absolute prioriteit van het Amerikaanse buitenlandbeleid – al is die prioriteit enigszins ondergesneeuwd door de Russische invasie in Oekraïne. De hogere handelstarieven die Trump invoerde zijn vrijwel allemaal gebleven. Toen eind januari een Chinese ‘spionageballon’ boven Amerika werd gedetecteerd, stond het land een week lang in rep en roer. Het zegt alles over de manier waarop anti-Chinese sentimenten tot de politieke mainstream behoren.

China probeert de relatie met Amerika te stabiliseren. Ze weten dat het met Trump een stuk moeilijker zal zijn.

Aan de ontmoeting tussen Joe Biden en de Chinese president Xi Jinping van afgelopen week gingen maar liefst tien maanden voorbereiding vooraf. De resultaten van de top waren beperkt maar bemoedigend. Xi ging bijvoorbeeld akkoord om beide legers opnieuw met elkaar te laten communiceren, zodat er zich geen misverstanden voordoen wanneer Chinese en Amerikaanse schepen of vliegtuigen in elkaars buurt komen. Amerika haalde enkele sancties weg in ruil voor Chinese beloftes om nauwer toe te zien op de export van fentanyl, een van de opiaten waaraan miljoenen Amerikanen verslaafd zijn geraakt. Die Chinese inschikkelijkheid is mede ingegeven door het gegeven-Trump, vermoedt Mattelaer. ‘China probeert de relatie met Amerika te stabiliseren. Ze weten dat het met Trump een stuk moeilijker zal zijn.’