Wat weten we over de reusachtige explosie in Beiroet?

Dinsdagavond vond er in de Libanese hoofdstad Beiroet een enorme explosie plaats. Daarbij kwamen ook twee Belgen om het leven. Intussen heeft de Libanese regering voor twee weken de noodtoestand uitgeroepen. Wat weten we over de dramatische gebeurtenis?

Dindag, omstreeks 18:00 uur lokale tijd vond er in de haven van de Libanese hoofdstad Beiroet een ontploffing plaats. Enkele minuten later volgde een tweede, veel grotere explosie waarvan de scholkgolf delen van de stad helemaal in puin legde. Een radius van twee tot drie kilometer rondom de plaats waar de explosie plaatsvond, is zwaar beschadigd. 300.000 mensen zijn dakloos, volgens de gouverneur van Beiroet zou de schade oplopen tot meer dan drie miljard dollar. De klap was zelfs te horen tot op het eiland Cyprus, dat maar liefst meer dan 200 kilometer verderop ligt.

Aan het dok waar de ontploffing plaatsgreep is een krater geslagen met een lengte van een kleine 138 meter. De graansilo die naast de plaats van de ontploffing stond, heeft het Westen van de stad van een catastrofe behoedt, maar waarschijnlijk de schokgolf meer naar het zuiden en het westen van de stad gestuurd.

https://twitter.com/HKaaman/status/1290678599872372736Hugo Kaamanhttps://twitter.com/HKaaman

An absolutely massive explosion rocked the port of Beirut an hour ago, with widespread destruction reported. Origin of explosion unclear at the moment, but suggestions that a warehouse containing explosives detonated. Here’s a short compilation with a dozen angles of the blast pic.twitter.com/PhTbUKZd0j

— Hugo Kaaman (@HKaaman) August 4, 2020

Tot op heden zijn er meer dan 137 overlijdens, onder wie twee landgenoten, en meer dan 5.000 gewonden geteld. Tientallen mensen zijn nog vermist, verwacht wordt dat het dodenaantal nog een stuk verder zal oplopen. Twee medewerkers van de Belgische ambassade, die slechts enkele honderden meters verwijderd ligt van het dok waar de ontploffing heeft plaatsgevonden (zie afbeelding), raakten gewond.

Amoniumnitraat

Er zijn momenteel geen bewijsstukken die in de richting van een aanslag of een aanval van een ander land gaan. De Libanese president zei vrijdagmiddag alle pistes, ook die van een bom of een raketaanval, te onderzoeken. Amerikaans president Donald Trump alludeerde – naar eigen zeggen op autoriteit van zijn geheime diensten – dat er kwaad spel in het opzet zou kunnen zijn. Op sociale media circuleren vervalste beelden waarop te zien is hoe een raket op de plek zou inslaan.

Alles wijst er momenteel op dat de explosie een ongeluk is, te wijten aan de plotse verbranding van maar liefst 2.750 ton ammoniumnitraat dat opgeslagen lag nabij het centrum van de stad. Ammoniumnitraat is een hoogexplosief goedje samengesteld uit salpeterzuur en ammoniak en kan mits bewerking gebruikt worden als kunstmeststof, maar bijvoorbeeld ook om springstof te maken zoals bermbommen. Ook in 2015 ontplofte er in de haven van de Chinese miljoenenstad Tianjin een hoeveelheid van ‘slechts’ 800 ton ammoniumnitraat. Daarbij overleden 173 mensen, bijna 800 personen raakten gewond.

Naar alle waarschijnlijkheid – al blijft dat een hypothese – valt de oorsprong van de stof terug te leiden naar een incident dat bijna zeven jaar geleden plaatsvond. In oktober 2013 voer het schip met de naam Rhosus, toen eigendom van een Russische Cyprioot, onder Moldavische vlag vanuit de Georgische havenstad Batumi via de Zwarte en de Middellandse Zee door naar Beira in Mozambique. Het schip kreeg echter technische problemen en moest aanmeren in Beiroet. Bij een zogenaamde havenstaatcontrole kwamen een aantal tekortkomingen aan het licht en namen de Libanese havenautoriteiten de cargo, eveneens 2750 ton amoniumnitraat in beslag. De lading werd ondergebracht in hangar 12 in de haven, waar de ontploffing dinsdag heeft plaatsgevonden.

Waarom de lading uiteindelijk zo lang kon blijven liggen nabij het stadscentrum is momenteel niet duidelijk, zeker nu er documenten opduiken die destijds al waarschuwden over de risico’s die aan de opslag van het middel verbonden waren. Volgens de meest recente berichten van onder meer nieuwszender al-Jazeera hebben de douane-autoriteiten tussen 2014 en 2017 zeker vijf brieven naar de juridische diensten gestuurd om het gevaarlijke goedje te laten weghalen. Daarop kwam evenwel geen antwoord.

De Moldavische overheid heeft woensdag in ieder geval elke verantwoordelijkheid van de hand gewezen. Volgens hen zou het schip de laatste zeven jaar niet meer onder de vlag van het Oost-Europese land hebben gevaren.

Evenmin is duidelijk wat de brand die aan de explosie voorafgingen heeft veroorzaakt. Sommige media wijzen naar werken die nabij de loods plaatsvonden, al zijn die berichten nog niet bevestigd. De verklaring dat de loods naast een vuurwerkfabriek zou hebben gelegen, wordt door de Libanese autoriteiten als onwaar weggezet.

In een eerste reactie kondigde premier Hassan Diab een onderzoek aan naar de oorzaak van de ontploffing en waarom zo’n grote hoeveelheid ammoniumnitraat vlakbij de binnenstad terecht is kunnen komen. ‘Zij die verantwoordelijk zijn, zullen de prijs betalen voor wat er gebeurd is’, aldus Diab.

Analisten wijzen erop dat de politieke elite in het land door en door corrupt is en de verantwoordelijkheid voor de explosie naar alle waarschijnlijkheid in de schoenen van enkele lagere functionarissen zal proberen te schuiven. De autoriteiten heben intussen de havenverantwoordelijken onder huisarrest geplaatst. Sommigen wijzen er ook op dat het onderzoek naar een buitenlandse interventie, waar de Libanese president op alludeerde, louter een manier is om de aandacht van de eigen verantwoordelijkheid af te leiden.

https://twitter.com/BeirutCityGuide/status/1290919318654521345Beirut.comhttps://twitter.com/BeirutCityGuide

All that remains is emptiness 💔 #Beirut #انفجار_المرفأ #Lebanon pic.twitter.com/RggMz1aDOk

— Beirut.com (@BeirutCityGuide) August 5, 2020

Regelrecht drama

Voor de stad en bij uitbreiding het ganse land is de explosie van gisteren een regelrecht drama. Het land verkeert al een klein jaar in een enorme economische en politieke impasse: de Libanese pond is met tachtig procent aan waarde afgenomen terwijl de voedselprijzen stijgen. Eigenlijk is het land al enkele maanden zo goed als failliet: het heeft de grootste schuldratio ten opzichte van het bruto binnenlands product ter wereld en de regering vroeg in mei- voorlopig zonder resultaat – tien miljard euro aan het Internationaal Monetair Fonds (IMF) om uitstaande leningen af te lossen. Reeds in maart kon het land een uitstaande Europese obligatielening van 1,2 miljard niet terugbetalen.

Geregeld ligt de energiebevoorrading in delen van het land voor periodes van meer dan 20 uur stil, sommige ziekenhuizen die momenteel duizenden gewonden moeten verzorgen waren amper tot niet meer operationeel. Hoewel de coronacrisis ook in Libanon zwaar om zich heen grijpt en er een strikte lockdown heerste, kwamen de inwoners in onder meer Beiroet en de noordelijke stad Tripoli de afgelopen maanden uit onvrede in grote getale op straat. In confrontatie met de ordediensten en het leger vielen daarbij minstens één dodelijk slachtoffer en tientallen gewonden.

De haven van Beiroet is goed voor ongeveer tachtig procent van alle import in het land. Aanvankelijk werd ook gevreesd dat een aanzienlijk deel van het reeds schaarse graan lag opgeslagen in onder meer het gebouw naast de plek van de explosie, maar dat wordt door de regering ontkend. Wel wordt gevreesd voor de staat van de graanmolens waarmee bloem wordt gemaakt die in nabijgelegen gebied liggen.

De militaire arm van de Hezbollah, die door het Iraanse regime gesteund wordt, maakt de situatie er niet gemakkelijker op. Geregeld ligt de gewapende beweging voluit in de clinch met buurland Israël, die laatste heeft elke betrokkenheid bij de feiten meteen van de hand gedaan. Deze week zou normaal het veelbesproken proces tegen de Hezbollah starten na de moord op voormalig eerste minister Rafik Hariri in 2005. Dat verdict wordt nu volgens het Speciale Tribunaal voor Libanon uitgesteld naar 18 augustus.

Tot slot ondervindt Libanon aan den lijve de gevolgen van de burgeroorlog in buurland Syrië. Volgens de meest recente schattingen heeft het land al bijna tien jaar meer dan anderhalf miljoen Syriërs op zijn grondgebied opgevangen, goed voor 25 procent (!) van de Libanese bevolking. Volgens rapporten van de Verenigde Naties is de situatie in de vluchtelingenkampen nog veel precairder dan elders.

Lichtpunt?

Libanon staat er dus slecht voor. Enige kleine lichtpunt is dat het land door de gebeurtenis even de nodige aandacht krijgt voor de nijpende situatie waar het land nu al enige tijd in verkeert.

Veel landen hebben na de gebeurtenissen humanitaire hulp aangeboden. Onder meer Nederland, Duitsland, Polen, Griekenland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk hebben hulp toegezegd. Ook de Europese Unie stuurt 100 manschappen naar het getroffen gebied. Vanuit België is er vrijdag een C-130-vliegtuig met hulpgoederen vertrokken. De Belgische regering heeft ook een multi-disciplinair team aangeboden, maar de Libanese regering heeft aangegeven dat het geen nood meer had aan hulpverleners ter plaatse.

Israël – dat regelmatig met Libanon in de clinch ligt, de twee onderhouden geen diplomatieke betrekkingen – zette de spanningen meteen opzij en was er als de kippen bij om zijn steun aan te bieden.

De Europese Unie (EU) stuurt intussen een honderdtal gespecialiseerde brandweerlui naar Beiroet om mee te helpen bij de zoek- en reddingswerken in de stad die getroffen is door twee explosies. De EU staat ook klaar om bijkomende hulp te mobiliseren. Dat heeft Europees Commissaris voor crisisbeheer Janez Lenarcic woensdag bekendgemaakt. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel reist zaterdag naar Beiroet.

Of Libanon naast de noodsteun ook de broodnodige structurele hulp zal krijgen om uit het structurele dal te klimmen, valt nog af te wachten. Veel landen, Frankrijk op kop, willen pas hulp aanbieden voor de structurele problemen in het land eenmaal de politieke corruptie in het land wordt aangepakt. Dat benadrukte Frans president Emmanuel Macron donderdag bij zijn bezoek aan het land opnieuw.