Wat Russische claims over ‘Amerikaanse biolabs’ in Oekraïne met corona te maken hebben

Van alle voorwendsels die de Russische overheid gelanceerd heeft om de inval in Oekraïne te rechtvaardigen, spreekt de zogezegde aanwezigheid van ‘Amerikaanse biolabs’ tot de verbeelding.

Alles begon met @WarClandestine, een Twitterprofiel dat ondertussen niet meer bestaat. Op 24 februari, de dag van de Russische inval, lanceerde @WarClandestine de theorie dat de Russische luchtmacht in Oekraïne niet zozeer militaire installaties zou viseren, maar een netwerk van met Amerikaans geld gesponsorde biolaboratoria. Een kaartje dat de locaties van die labs combineerde met de locaties van recente Russische bombardementen moest als bewijs dienen.

Aanvankelijk kreeg het verhaal over ‘biolabs’ enkel voet aan de grond in coronasceptische kringen. Over wat daar precies gebeurde, circuleerden de wildste fantasieën. Er werden biowapens ontwikkeld, beweerden sommigen: nieuwe virussen om los te laten op de bevolking ’tijdens de volgende plandemie’. Believers in ‘chemtrails’ – een populaire complottheorie die volhoudt dat vliegtuigen ons stiekem besproeien met schadelijke stoffen – waren ervan overtuigd dat daarvoor in de laboratoria een speciale chemische mix vervaardigd werd. Nog anderen zagen een link met andere complottheorieën over ‘DUMBs’ (Deep Underground Military Bases), geheime ondergrondse locaties waar zogezegd aan kindermisbruik en kinderhandel wordt gedaan. Stuk voor stuk onzin, maar het maakte van de biolabs een veelbesproken onderwerp.

Uiteindelijk doken de biolabs ook op in het officiële Russische discours over de oorlog in Oekraïne. Op zich is dat niet verrassend. Al jarenlang verschijnen in de Russische staatsmedia aantijgingen dat de Verenigde Staten of de NAVO heimelijk samenspannen met Oekraïne om biowapens te vervaardigen, vlak tegen de Russische grens. Wat verbaast, is de stelligheid en de absurditeit van de aantijgingen. Vorige vrijdag riep Rusland zelfs de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties samen, waar de Russische vertegenwoordiger beweerde dat er in de bewuste biolabs onderzocht werd hoe men virussen kon verspreiden via ‘insecten, vleermuizen en trekvogels’, en dat er verdacht onderzoek plaatsvond om pathogenen (biologische ziekteverwekkers) toe te spitsen op ‘Slavisch DNA’. De Hoge Vertegenwoordiger voor Ontwapening, Izumi Nakamitsu, stelde dat de Verenigde Naties op geen enkele wijze op de hoogte waren van zo’n biowapenprogramma.

Koude Oorlog

Bestaan er ‘biologische laboratoria’ in Oekraïne? Vanzelfsprekend. Oekraïne is een ontwikkeld land met tientallen universiteiten en onderzoeksinstituten, dat ook aan biologisch en biomedisch onderzoek doet. Onder meer de Europese Unie en de Wereldgezondheidsorganisatie ondersteunen diverse onderzoeksprojecten in het land. Voor een deel gaat het om oude militaire instellingen uit de Sovjetperiode, waar onderzoek gedaan werd naar pathogene en giftige stoffen – ook als biologische wapens.

Krijgen de Oekraïense ‘biolabs’ dan geld of steun vanuit de Verenigde Staten? Zeker, maar daar is opnieuw niets geheims of sinisters aan. Al vanaf 1991 besloten de Verenigde Staten om fondsen en bijstand te leveren voor het beveiligen en ontmantelen van de voorraden nucleaire, chemische en biologische wapens die zich in Koude Oorlogdepots bevonden, bang als men was voor de verspreiding ervan. Daarrond bestaan allerlei langlopende en openbare programma’s van het Amerikaanse Defense Threat Reduction Agency van het Pentagon. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie adviseerde Oekraïne na de Russische inval om gevaarlijke stoffen in de laboratoria te vernietigen, zodat ze niet per ongeluk zouden vrijkomen bij bombardementen.

Staatsmedia

De aanwezigheid van ‘Amerikaanse biolabs’ was de voorbije weken slechts een van de verhalen die Rusland verspreidde om de invasie van Oekraïne te rechtvaardigen. Parallel waren er ook beweringen dat Oekraïne in zijn kerncentrales atoombommen aanmaakte, of dat er een genocide op de separatistische ‘volksrepublieken’ Loegansk en Donetsk gepland stond. In de weken voor de oorlog verspreidden de Russische staatsmedia beelden van verschillende fictieve Oekraïense aanvallen op Russisch – of door Rusland bezet – grondgebied. Ook na de inval duiken er geregeld ongeloofwaardige verhalen op, zoals over ‘een NAVO-laptop met troepenkaarten’ die bij een extreemrechtse Oekraïense beweging zou zijn teruggevonden. Geen van die beschuldigingen kon echt overtuigen. Maar bij de biolabs lag dat anders.

Dat heeft niet alleen te maken met de goedgelovigheid van westerse coronacomplotdenkers. Opvallend was hoe hooggeplaatste Chinese diplomaten, ambtenaren, gezagsdragers en de Chinese staatsmedia de Russische beschuldiging over biowapens herhaalden. ‘Wat hebben de Verenigde Staten gedaan met vleermuiscoronavirussen in Oekraïne? De wereld verdient een uitleg’, kopte de Chinese staatskrant Global Times. Sinds het Chinese regime beschuldigd wordt van een gebrek aan openheid over de mogelijke rol van het virologische instituut in Wuhan in de coronapandemie (de ‘lab leak’-theorie), lanceerde de Chinese propagandamachine een tegenoffensief. Centraal daarin staat een ingewikkeld scenario waarin het coronavirus zou zijn ontwikkeld op de Amerikaanse militaire basis van Fort Detrick – tot 1969 het hoofdkwartier van het biologische wapenprogramma van de VS – en door Amerikaanse militairen naar China zou zijn gebracht in oktober 2019, tijdens de Military World Games. Soortgelijke verhalen over Oekraïense biolabs leiden verder de aandacht af van Wuhan, en worden daarom gretig gesteund door Peking.

Maar de manier waarop de Russische oorlogspropaganda bleef hameren op ‘chemische en biologische wapens’ verontrust de NAVO-landen. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken waarschuwde dat het erop kan wijzen dat de Russen zelf een aanval met een biologisch wapen plannen, om vervolgens het Oekraïense leger met de vinger te wijzen. Zo’n aanval zou niet alleen een doorbraak kunnen forceren voor de Russische opmars, die trager verloopt dan verwacht, maar meteen ook onderbouwen waarom het zogezegd noodzakelijk was om de ‘Oekraïense dreiging’ tegen Rusland in de kiem te smoren.

Informatieoorlog

De Russische claims over ‘Amerikaanse biolabs’ konden aan de oppervlakte komen omdat ze voortbouwen op een kleine kern van waarheid. Ja, er bestaan écht laboratoria in Oekraïne, en ja, de Amerikanen zijn er écht bij betrokken – alleen niet op de manier waarop dat door Rusland wordt beweerd. Maar het verhaal kon vooral profiteren van de toevallige belangen van andere groepen om het verder te verspreiden: uiterst-rechtse opiniemakers in de Verenigde Staten die in de eerste plaats het buitenlandse beleid van de regering-Biden viseren, een Chinese propagandamachine die de aandacht wil afleiden van de oorsprong van het coronavirus, en complotdenkers over de hele wereld die in de ‘geheime labs’ een bevestiging zien van de duistere krachten die achter de schermen alles bestieren, in een wereld waarin niets is wat het lijkt. En laat dat nu net een wereld zijn waarin de Russische informatieoorlog perfect gedijt.