Vrijdag heeft Wallonië opnieuw nee gezegd tegen het Canadees-Europese handelsakkoord CETA. Experts zijn het erover eens dat dat veto niet kan blijven standhouden, maar een doorbraak in de crisis is nog niet voor morgen.
Niet geheel tegen de verwachtingen in zei de Waalse regering bij monde van minister-president Paul Magnette (PS) opnieuw nee tegen CETA. Opnieuw, want bijna exact één week daarvoor wees het Waals Parlement het handelsakkoord ook af. Dat was het begin van een ellenlange reeks formele en informele gesprekken. In de nacht van donderdag of vrijdag, vlak voor de ultieme deadline zou verstrijken, belde premier Charles Michel nog met zijn Canadese ambtgenoot Justin Trudeau. Het mocht niet baten. Uiteindelijk verliet de Canadese handelsminister Chrystia Freeland vrijdagnamiddag de onderhandelingen met Magnette. Ze noemde de gesprekken ‘beëindigd en mislukt.’
‘Magnette vindt dat de Europese politiek een nieuwe wending nodig heeft en dat CETA een ideale hefboom is om dat te bereiken’
Ferdi Deville, professor handelsrecht aan de UGent, zag de bui al hangen. ‘Je kon al opmaken uit zijn uitlatingen van de laatste dagen dat het moeilijk zou worden’, reageert hij. ‘De deadline op vrijdag werkte contraproductief. Magnette is een politicoloog met de EU als specialisatie, zijn academische carrière is gestoeld op het gebrek aan democratie in de Unie. Daardoor werd CETA, naast een belangrijk verdrag, voor hem ook een principekwestie. Hem door tijdsdruk de arm omwringen helpt dan niet.’
‘Magnette vindt dat de Europese politiek een nieuwe wending nodig heeft en dat CETA een ideale hefboom is om dat te bereiken’, zegt Le Vif-journalist Olivier Mouton. ‘Bovendien kent hij zeer goed de geheimen van de Unie en voelt hij zich bij dit dossier als een vis in het water.’
Landbouw
Toch was het opvallend hoe positief Magnette vrijdag was tijdens zijn betoog in het Waals parlement. ‘Er is een wil om vooruit te gaan’, klonk het. ‘Op het gebied van landbouw zijn er significante stappen gezet. In dit stadium kan ik wel nog niet overtuigd worden van het verdrag’, zei hij.
Volgens Deville heeft Magnette al heel wat binnengehaald. Zo is het dankzij hem dat de interpretatieve nota die Europees handelscommissaris Cecilia Malmström toevoegde aan CETA om landen als Oostenrijk, Bulgarije en Roemenië te overtuigen, ook quasi dezelfde juridische waard heeft als het eigenlijke verdrag. ‘Daarvoor was die beperkt’, zegt Deville.
De T-shirts van Magnette
Over waarom Wallonië dan nog altijd geen ja heeft gezegd, zijn de meningen verdeeld. Volgens Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad, heeft het verzet van Wallonië overigens meer met de Belgische politiek te maken dan met internationale politiek. ‘Dit is geen formeel, technisch dilemma. We zijn hier ook getuige van iets politieks’, zei de Pool.
Volgens Mouton heeft hij er ook op politiek vlak baat bij. ‘Hij staat onder druk staat van de communistische partij PTB, die het bijzonder goed doet in de peilingen en die alomtegenwoordig is in dit dossier. Hij gebruikt het verdrag om te bewijzen dat de PS naar de straat luistert’, schetst hij. ‘Daardoor kan hij de banden weer aanhalen met de vakbonden en het verenigingsleven, en daarbij Ecolo en PTB ‘opslokken’ en cdH nog meer ‘verlinksen’. Kortom, hij wint op alle vlakken. Er worden zelfs T-shirts met zijn naam gedrukt!’
‘Dit is geen formeel, technisch dilemma. We zijn hier ook getuige van iets politieks’
Deville ziet dat anders. ‘Ik denk niet dat dit een politiek of communautair spelletje is. Het Waalse parlement debatteert al een jaar over CETA. Observatoren vanuit heel de wereld die naar het parlement kwamen, zijn verbaasd over de inhoudelijke kennis van de parlementsleden.’
Belangenvermenging
Volgens hem blijven er nu nog twee struikelblokken over. Naast de openbare dienstverlening is dat het beruchte Investment Court System. Via die vorm van arbitrage kunnen bedrijven landen aanklagen als die wetten aannemen die volgens hen in strijd zijn met het handelsakkoord. Volgens Vlaams minister-president Geert Bourgeois mag dat geen groot issue zijn. ‘De bevoegdheid van die arbitrage is immers zeer beperkt. Ze speelt quasi enkel een rol bij discriminatie van Canadese bedrijven. Andere geschillen komen voor de handelsrechtbank.’
Toch gelooft Deville dat een grondige aanpassing van ICS de enige grote vis is die Magnette nog wil binnenhalen voor hij zijn fiat geeft. De arbitrage is op zich al een afgezwakte versie van het Investor-State Dispute Settlementsysteem of ISDS. Oorspronkelijk konden partijen niet in beroep gaan, wat in de nieuwe versie va nhet akkoord wel kan. Verder zullen de advocaten uit een vaste lijst komen en zullen ze zich niet mogen bezighouden met andere geschillen. Dat moet belangenvermenging voorkomen.
‘Een mogelijke uitweg is een clausule in het verdrag, die stelt dat bedrijven eerst langs het nationale recht moeten passeren voor ze naar ICS gaan’, zegt Deville.
Druk en steunbetuigingen
Eén ding is duidelijk: dit kan niet blijven duren. ‘Het Waalse njet is nog niet definitief. Magnette probeert een uitstel van de ondertekening van het verdrag, dat op de agenda staat van een top van 27 oktober, te bekomen’, zegt Mouton. ‘Tevergeefs tot hier toe. Maar de lijnen zijn veranderd, onder meer na de ontmoeting met de Canadese minister van Handel Chrystia Freeland.’ Freeland en Magnette gingen vrijdagmiddag dus uit elkaar zonder akkoord.
Wanneer Magnette dan wel ja gaat zeggen, is koffiedik kijken. Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker verwacht alvast ‘binnen enkele dagen’ een akkoord, ‘en vandaag hoort bij die enkele dagen.’ Mouton weet het nog zo niet. ‘Er is nog werk aan de winkel en de Waalse vastberadenheid is groot, desnoods zal Wallonië CETA laten mislukken. De druk loopt op, maar de steunbetogingen ook. Paul Magnette is het verzetssymbool tegen het ultraliberale Europa geworden’, zegt hij.
‘De druk loopt op, maar de steunbetogingen ook. Paul Magnette is het verzetssymbool tegen het ultraliberale Europa geworden’
België zou een loopje kunnen nemen met de grondwet en CETA tekenen buiten de wil van Magnette om. Open Vld-voorzitster Gwendolyn Rutten stelde het al voor – ‘Economie, welvaart en Europese betrouwbaarheid gaan voor mij boven complexe, institutionele realiteit in België’ – maar de andere meerderheidspartijen steunen haar niet. Ook vier professoren recht van de KU Leuven maken in De Standaard brandhout van het idee. ‘Het is aberrant dat sommigen de federale premier oproepen om de Grondwet te miskennen. (…) Democraten hebben dan alle redenen om zich zorgen te maken.’, klinkt het.
‘Een ondertekening van het akkoord door België zonder Waalse toestemming zou een institutionele crisis uitlokken’, zegt Mouton onomwonden. ‘Behoorlijk paradoxaal, gezien de Vlaamse partijen de regionalisatie van de bevoegdheid buitenlandse handel gevraagd hebben. N-VA ziet daar een extra hefboom om ‘Sovjetrepubliek Wallonië’ te hekelen, maar het lijkt op dit moment weinig waarschijnlijk.’
Verdrag opsplitsen of België afsplitsen?
Een ander plan is het verdrag opsplitsen en enkel stemmen over de strikt commerciële aspecten. Daarvoor is er namelijk geen steun van de nationale parlementen van de deelstaten komen. Maar ook dan kom je op gevaarlijk terrein, zegt Mouton. ‘Zowel de Europese Unie als Canada en België hopen alsnog het Waalse akkoord binnen te halen.’
En een CETA zonder België? Ook dat zal er normaal gezien niet van komen. Christian Behrendt, hoogleraar grondwettelijk recht aan de Universiteit van Luik, verklaarde vrijdag in Le Soir dat ‘het niet serieus zou zijn om een bekrachtiging van het verdrag te overwegen zonder goedkeuring van de regionale meerderheden’.
Met dank aan Céline Bouckaert voor de vertaling.
CETA, het Canadees-Europese handelsverdrag
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier