‘Wat links kan leren van het Labour van Jeremy Corbyn’

Historicus Vincent Scheltiens over wat de linkerkant van het politieke spectrum kan leren van Labour onder Jeremy Corbyn. ‘De incompetentie lijkt vandaag in het rechtse kamp te liggen. Ook daaruit kan links vertrouwen putten.’

In tegenstelling tot wat zowel de massamedia, zijn conservatieve politieke opponenten als de meeste van zijn sociaaldemocratische kameraden op het continent dachten, is Jeremy Corbyn er na een kwarteeuw in geslaagd Labour opnieuw op de kaart te zetten. Uit zijn campagne vallen voor al wie links een warm hart toedraagt een paar cruciale lessen te leren.

Hij had geen toekomst en was de risée van Blairites binnen Labour en van de sociaalliberalen op het continent toen hij zich twee jaar geleden kandidaat stelde voor het voorzitterschap van Labour. Na Tony Blair, Gordon Brown en de jonge guapo Ed Miliband leek het dat backbencher Jeremy Corbyn de op apegapen liggende socialistische partij met zijn kandidatuur een smakeloze poets wilde bakken. Een ouwe, slecht geklede overjaarse hippie als voorzitter, een old style leftie, zowat de laatste van een generatie dinosaurussen als daar waren ‘Red’ Ken Livingstone, Tony Benn… Neen, er was helemaal geen behoefte aan het terugdraaien van de klok.

Tot ieders verrassing won hij in september 2015 met bijna zestig procent van de stemmen vlotjes de voorzittersverkiezingen in zijn partij. Dat gebeurde door een indrukwekkende bottom up mobilisatie, met een toestroom aan nieuwe leden, vooral jongeren. Het gebeurde zonder noemenswaardige steun van de parlementsleden van de partij, maar wel met die van de vakbonden.

Daarop klonk het dat hij compleet onverkiesbaar was en de partij bij de eerste serieuze electorale test de afgrond zou injagen. Onbekwaamheid en onmondigheid, luidde het snelle verdict. Het bleef niet bij een zwartgallige pronostiek. Na het brexitreferendum van juni 2016 kwam de overgrote meerderheid van zijn parlementsfractie in opstand en ook in zijn schaduwkabinet regende het deserties. Maar na nieuwe verkiezingen versterkte Corbyn zijn positie lichtjes met bijna 62 procent.

Het belette de massamedia niet op hem te blijven inhakken. Alles moest door de mangel. In een zeldzaam gezien verbond van schurftige tabloids en kwaliteitsdagbladen ging men over tot een georganiseerde karaktermoord.

Mediacollega’s op het continent gingen in zeer grote mate het beeld van Corbyn als hopeloze loser overnemen, een beeld dat hen gretig werd ingefluisterd door correspondenten en andere deskundigen ter plekke. Was overigens het beste bewijs niet dat de continentale sociaaldemocratie beschaamd wegkeek: ‘Corbyn? Connais pas!’.

De linkse kritiek van Corbyn en zijn zogenaamd van de pot gerukte voorstellen zoals de hernationalisering van de spoorwegen vormden dissonante klanken binnen een sociaaldemocratie die veel te ver was doorgeschoten in de neoliberale praktijk van het supranationale Europa.

Ondanks opeenvolgende afstraffingen in Griekenland, Nederland en recentelijk Frankrijk, ondanks een open crisis in Spanje, bleef men overwegend in de liberale boosheid volharden. ‘Macron’, luidt het nieuwe ordewoord waarbij men blind is en met geen woord rept over de ingrijpende neoliberale arbeidsmarkthervorming die de nieuwe Franse president par ordonnance wil doorvoeren, wat betekent: zowel het parlement als de vakbonden buitenspel zetten.

De revival van Labour onder Corbyn staat daar helemaal haaks op en toont de sociaaldemocratie, en bij uitbreiding heel links – het zou mooi zijn mochten ook sociale groenen zich uitgenodigd voelen, dat een andere optie niet alleen mogelijk is maar ook succesvol kan zijn.

Zonder de minste vorm van idolatrie belicht ik in het bijzonder vijf punten die me bij het Labour van Corbyn van ontzettend belang lijken voor een revival van links.

Maatschappijverandering

Corbyn is geen revolutionair. Hij is een consequente sociaaldemocraat. Hij begrijpt dat je niet alleen moet vechten voor het behoud van zoveel mogelijk rechten en vrijheden. Hij beseft dat dit gevecht noodzakelijk is maar onvoldoende als je tegelijkertijd die defensieve strijd niet kadert binnen een alternatief verhaal voor structurele veranderingen in de maatschappij.

Als paus Franciscus al zegt dat ‘het kapitalisme de nieuwe tirannie’ is, waarom zouden socialisten dat niet opnieuw aan de orde stellen? Waarom zouden ze in plaats van zich te blijven aanprijzen als ‘het minste kwaad’ – een negatief idee – niet opnieuw gaan ijveren voor een positief verhaal, voor ingrijpende structuurhervormingen die de nefaste kapitalistische logica doorbreken?

For the many, not the few

Labour streeft naar een meerderheidsbeleid dat verder reikt dan sectoriële belangenbehartiging en spreekt ook voor de overgrote meerderheid van de bevolking. Met als slagzin de allerlaatste regel van Percy Byssche Shelley’s gedicht The Masque of Anarchy – ‘Ye are many, they are few’ – eist het een legitimiteit op waarmee discursief verbondenheid in de verf kan gezet worden: tussen sterke en zwakke sectoren, tussen rijkere en armere regio’s, tussen generaties, tussen actieven en niet-actieven, tussen mensen van welke origine dan ook, tussen dienstverleners en publiek…

Wij en zij

Toch vermijdt Labour de ronduit idiote stelling dat er in de huidige samenleving geen opponenten meer zouden zijn. Helaas is de huidige maatschappij geen harmonieus model. Laat Kristof Calvo in Groot-Brittannië maar eens gaan uitleggen dat er geen tegenstelling meer bestaat tussen links en rechts of tussen werknemers en werkgevers.

De dagdagelijkse realiteit van de mensen leert hen andere dingen: dat er structurele uitbuiting en onderdrukking bestaat, dat er structureel racisme is… Dat de georganiseerde verpaupering van de ‘many’ leidt tot de buitenproportionele verrijking van de ‘few’. Het heilzame aan het manifest van Labour is dat het terug de opponenten benoemt en daarmee helderheid schept en paal en perk stelt aan de depolitiserende praatjes over het overstijgen van ‘wij’ en ‘zij’.

Ideologische impact

Toen ‘uitlekte’ dat Labour een manifest ging lanceren waarin onder meer de hernationalisering van het spoor bepleit werd, kon het jolijt van de tegenstanders niet op. Zou die Corbyn werkelijk zo oliedom zijn om zichzelf in de vernieling te rijden met dit soort ‘out of the box’-voorstellen?

In werkelijkheid zijn dit soort voorstellen zeer strategisch en hebben ze een hoogideologische impact. Ze zetten als het ware het Thatcherisme op zijn kop. De Iron Lady haalde ideologisch vele slagen thuis door bijvoorbeeld te stellen dat er geen samenleving is, slechts individuen; dat elk individu kapitalist kon worden (‘volkskapitalisme’).

Door het spoor te hernationaliseren – of het nu tenminste voor te stellen – komt Labour niet alleen tegemoet aan een acuut dagelijks probleem waarmee elke pendelaar kampt. Bovendien haalt de partij ook ideologisch een slag thuis: door het idee dat publieke dienstverlening in handen moet zijn van de gemeenschap en niet dient om winst voor een paar ‘few’ te maken. Dit idee terug commonsensical maken is van onschatbare waarde na de jarenlange prietpraat dat iets in privéhanden moet komen wil het efficiënt werken.

Inhoud

Een aantal media – ook bij ons – bleven tot de laatste campagnedagen maar berichten over de looks van Corbyn, het privéleven van Diane Abbott of het vermeende extremisme van John McDonnell.

Een ander verhaal verdient aandacht. Labour bouwde heel haar campagne op rond een manifest. Een boekje met inhoudelijke voorstellen. Zo stond hij vaak aandoenlijk te midden van de massa’s die naar hem kwamen luisteren: met dat boekje in zijn hand. Klare taal, inhoud in plaats van oppervlakkigheden lijken meer de kiezer te beroeren dan tal van mediacommentatoren. Ook dit wijst op een gelukzalige herpolitisering van de mensen.

Met dergelijke elementen ging links in het VK ‘against all odds’ substantieel vooruit. Voor de tweede maal op korte tijd (brexitreferendum en vervroegde verkiezingen) gokten de conservatieven en verloren ze. De incompetentie lijkt in het rechtse kamp te liggen. Ook daaruit kan links vertrouwen putten. Oh ja, Europese sociaaldemocraten, jullie mogen je nu omdraaien en de ogen openen. Hij staat er nog, de ouwe. Er kan zelfs nog wat van hem geleerd worden.