‘Wat kunnen de Riffijnse protesten betekenen voor Europa?’

Gert Jan Geling van Liberales over de impact die de protesten in de Rif-regio kunnen hebben in Europa.

De afgelopen maanden vinden in het Noorden van Marokko, in het Rifgebergte, hevige protesten plaats. Vonden ze ruim een jaar geleden oorspronkelijk plaats vanwege de woede rondom de dood van visverkoper Mohsin Fikri en de overheidscorruptie die welig tiert in de Rif, inmiddels zijn de protesten veel breder en georganiseerder rondom de systematische achterstanden en onderdrukking die de Amazigh (Berber) bevolking van het Rifgeberte al decennialang ervaart vanuit de Marokkaanse overheid en de politieke klasse die in hun ogen profiteert ten koste van het volk.

De Imazighen uit de Rif, de Riffijnen, worden namelijk ook al decennialang achtergesteld. Nog steeds bevindt zich in de Rif een militaire zone, en ontbreken er basale voorzieningen zoals een universiteit en goede ziekenzorg. De armoede een werkeloosheid zijn eveneens groot. De achterstanden en uitzichtloosheid waren oorspronkelijk belangrijke redenen voor Riffijnen om als gastarbeiders naar Europa te komen, en om daar te blijven. De Arabische Lente in 2011 en de protesten die toen woedden in Europa leken even een keerpunt te zijn. Een nieuwe grondwet werd geïmplementeerd, met meer culturele rechten voor de Imazighen. Maar structureel veranderde en verbeterde er vrij weinig voor de Rif. De Amzigh Lente, de huidige golf van protesten, kan daar wellicht verandering brengen. We kunnen het alleen hopen voor de Rif en haar inwoners.

Maar niet alleen in Marokko, maar ook in Europa kunnen de Riffijnse protesten van betekenis zijn. Immers, ook hier gaan mensen de straat op. De Europese Riffijnen laten, net als hun broeders en zusters in Europa, van zich horen. En al wekenlang zijn er in alle grote Europese steden Riffijnse protesten gaande, en broeit het enorm op sociale media. Men toont sterke solidariteit met de Rif. Deze solidariteit is voor een belangrijk deel natuurlijk gemotiveerd door de eigen ervaringen in de Rif, of die van hun familie. Veel Riffijnen nog steeds sterke banden met het land van hun voorouders in Marokko. Maar tegelijkertijd zijn zij ook diep geworteld in Europa, en demonstreren zij ook vanuit een gevoel op te willen komen tegen onrecht en onderdrukking, ervaren door de Marokkaanse overheid.

Diezelfde Marokkaanse overheid neemt de protesten hier in Europa ook wel degelijk serieus. Imams in moskeeën worden naar verluidt geactiveerd om zich uit te spreken tegen de demonstraties, door te zeggen dat een dergelijke vorm van onrust niet in de islam thuishoort. Het lijkt er op dat tot nu toe dit weinig invloed heeft gehad op de houding van veel Imazighen in Europa. Integendeel, het lijkt alleen maar tot nog meer weerstand te leiden. Weerstand tegen de Marokkaanse overheid, en weerstand tegen de manier waarop deze boodschap o.a. via moskeeën wordt uitgedragen.

De Riffijnse gemeenschappen in Europa maken op dit moment een culturele revival door. Uit hun midden is de Amazigh-beweging ontstaan die zich heroriënteert op de (al dan niet pre-islamitische) roots in de Amazigh cultuur. Veel Europese Marokkanen van de tweede en derde generatie in Europa zijn lange tijd zoekende geweest naar hun cultuur en roots, iets wat zij niet altijd stevig van huis mee kregen. Het was de islam die de afgelopen decennia steeds sterker deze identiteit is gaan vormen, bij gebrek aan een sterke culturele identiteit. De combinatie van gemeenschappen die uit elkaar vielen, een zoektocht naar identiteit en de islam die dit gat opvulde heeft tot een sterke religiositeit en hang naar orthodoxie geleid onder veel Marokkaanse jongeren. Ook zien we dat in Marokkaanse kring er sprake is van relatief grote steun voor het salafisme, en van radicalisering.

De Amazigh-beweging daarentegen is geen orthodox-religieuze club. Het is een beweging die vooral cultureel georiënteerd is, relatief seculier, en bestaat uit zowel moslims als niet-moslims met een Amazigh-achtergrond. De heropleving van de cultuur, in combinatie met een sterke toename van het bewustzijn over de eigen achtergrond en roots, aangevuld met een groeiende weerstand tegen wat er in Marokko gebeurt en de manier waarop de lange arm van Rabat in Europa opereert kan de nodige gevolgen hebben. Het kan tot toenemende weerstand tegen Marokko en de Marokkaanse overheid leiden, wat de band met het thuisland in Europa mogelijkerwijs kan versterken. Daarnaast kan het ertoe leiden dat het voor toekomstige generaties Riffijnse jongeren, waarvan er velen nu de straat op gaan, het niet langer de islam is die de primaire identiteit vormt. Hooguit zal dit dan een islam zijn die sterk vermengd is met de Amazigh cultuur. Hierdoor kan er minder ruimte ontstaan voor het uit het Midden-Oosten afkomstige salafisme.

Tweespalt overbruggen

Ook kan er in Marokkaanse kring onder jongeren het gevoel ontstaan dat Europa niet alleen de plek is waar zij het gevoel hebben achterstanden en uitsluiting te ervaren, en tweederangsburgers te zijn. Kijkende naar Marokko kunnen zij zien wat achterstanden en tweederangsburgerschap daar betekenen, en welke kansen Europa juist biedt. De basale zaken waar zij in Marokko voor demonstreren zijn immers verworvenheden die wij allemaal hier allang hebben. De tweespalt die in Europa dreigt te ontstaan hierdoor wellicht overbrugd worden.

En dat niet in het minst omdat de rest van Europa dankzij deze protesten ook waar kan nemen dat Riffijnen in Europa niet alleen een groep vormen die door sommigen geassocieerd wordt met stereotypes van criminaliteit en radicalisering. Men kan de krachtige heropleving van de eigen cultuur, het verzet tegen religieuze orthodoxie, het opkomen tegen onrecht en betonen van solidariteit aan de medemens waarnemen. Een generatie die zich niet langer in haar schulp schuilhoudt uit angst voor de gevolgen maar die zich uitspreekt en die zich ook niet meer terug in die schulp laat duwen. De Europese Riffijnen zijn het product van zowel de Amazigh-cultuur als Europa, onderdeel van dit continent, en in hun protesten dragen zij ook de waarden van vrijheid, gelijkheid en broederschap uit.

Natuurlijk, niet alle Riffijnen scharen zich achter deze demonstraties. Er zijn zeker diegene die deze protesten niet-islamitisch achten, net zoals er diegene zijn die liever willen dat het daar rustig is, opdat zij er van de zomer weer lekker op vakantie kunnen. Maar de geest is uit de fles, zowel in de Rif als hier in Europa. En deze protesten zullen dan zowel hier als daar de nodige impact hebben. De eerste veranderingen in het collectieve bewustzijn kunnen we al waarnemen, en de vraag is wat dit in de toekomst nog meer zal brengen. En het zou wel eens zo kunnen zijn dat zowel voor de toekomst van Marokko als voor Europa de effecten van deze protesten van groot belang zullen zijn.