Wat kan de benoeming van rechter Coney Barrett betekenen voor het recht op abortus?

In 1973 deed het Supreme Court in de zaak Roe vs Wade de baanbrekende uitspraak dat abortus vanaf dat moment legaal zou zijn in de VS. Komt dit ruim vijftig jaar oude vonnis onder druk te staan wanneer Amy Coney Barrett tot Supreme Court rechter wordt benoemd?

Wat stond er precies op het spel in de zaak Roe vs Wade? Jane Roe is een pseudoniem voor Norma McCorvey en Henry Wade was de officier van Justitie in Dallas, Texas. McCorvey kwam uit een gebroken gezin: een afwezige vader, een alcoholistische moeder met losse handjes en seksueel misbruik door een familielid.

Wanneer ze in 1971 op haar 21^e zwanger raakt, is dat al de derde keer. Haar twee eerdere kinderen zijn opgegeven voor adoptie. Nu ze opnieuw een kind verwacht, ontfermen de twee advocaten Linda Coffee en Sarah Weddington zich over haar. Ze starten een rechtszaak tegen de officier van justitie Henry Wade omdat volgens hen de Texaanse wet die abortus strafbaar maakt in strijd is met de Grondwet. Wade mag die wet daarom niet afdwingen.

De zaak belandt uiteindelijk bij het Supreme Court en die beslist in 1973 in het voordeel van Jane Roe/Norma McCorvey, alhoewel de uitspraak voor haar te laat komt. Haar kindje is ondertussen geboren en opnieuw afgestaan voor adoptie. De rechters van het Supreme Court besluiten met een meerderheid van zeven tegen twee stemmen dat de beperkingen die staten opleggen aan abortus ongrondwettelijk zijn omdat ze inbreuk maken op het recht op privacy van vrouwen. Daarmee wordt abortus legaal in de Verenigde Staten.

Het Supreme Court verdeelt een zwangerschap in drie trimesters. Voor elk deel van de zwangerschap gelden andere regels. Tijdens het eerste trimester ligt de bevoegdheid om over abortus te beslissen volledig bij de moeder. In het tweede semester mag een staat beperkingen opleggen, maar enkel in verband met de gezondheid van de moeder. In het laatste trimester mag een staat abortus verbieden, maar alleen wanneer een foetus zelfstandig buiten de baarmoeder kan leven, tenzij de moeder in levensgevaar verkeert.

De gevolgen van de uitspraak zijn enorm: in 46 van de 50 staten moet de wetgeving aangepast worden. Ondertussen hebben zo’n dertig staten de wetgeving rond abortus weer strenger gemaakt en zijn de gevolgen van Roe vs Wade ook op federaal niveau afgezwakt. Maar de uitspraak staat nog altijd overeind en is nog steeds een doorn in het oog van veel Republikeinen.

Wat zou Amy Coney Barrett beslissen over abortus?

De conservatieve katholieke Amy Coney Barrett heeft er nooit een geheim van gemaakt: ze is tegen abortus. In 2006 ondertekende ze bijvoorbeeld een ingezonden brief waarin wordt gesproken over ‘de barbaarse erfenis van Roe vs Wade’ omdat ‘in de veertig jaren sinds de Roe vs Wade-uitspraak meer dan 55 miljoen kinderen gedood zijn door abortus’.

Het is dus niet vreemd dat de Democraten vrezen dat met de benoeming van Amy Coney Barrett als rechter in het Supreme Court het recht van vrouwen op abortus onder druk zal komen te staan. Wanneer Roe vs Wade wordt verworpen, mogen staten abortus immers volledig verbieden.

Zijn de zorgen van de Democraten terecht? Het is voorlopig gissen wat Coney Barrett zal beslissen wanneer een zaak zich voordoet. Aanwijzingen heeft ze zelf in het verleden wel al gegeven, maar die wijzen niet allemaal dezelfde kant op.

In 2017 zegt ze bijvoorbeeld tijdens haar installatie als raadsheer dat Roe vs Wade al vele malen door rechtbanken is bevestigd en heel wat aanvechtingen heeft overleefd. ‘De uitspraak is meer dan veertig jaar oud en het is duidelijk bindend in alle gerechtshoven. En daarom is het niet aan mij, als rechter in hoger beroep, om dat precedent te betwisten.’

Dat zou de Democraten gerust moeten stellen, maar Amy Coney Barrett heeft tijdens haar carrière als rechter al vaak getoond niet sterk te geloven in precedenten, in de vraag of rechters gebonden zijn aan eerdere uitspraken in soortgelijke zaken. Ze is eerder een ‘originalist’ wat inhoudt dat rechters moeten toetsen aan de oorspronkelijke bedoeling van de Constitutie en andere wetten. Wanneer een rechter van mening is dat een eerdere rechterlijke uitspraak in strijd is met die bedoeling mag hij of zij die uitspraak van de tafel vegen.

Tijdens de hoorzitting in de Senaat over haar aanstaande benoeming vertelt ze dat Roe vs Wade volgens haar niet in de categorie ‘super precedents’ valt. In die categorie horen zeldzame uitspraken die staan als een huis omdat er breed overeenstemming en acceptatie over bestaat. Dat is bij Roe niet het geval, vindt ze. Ze voegt eraan toe dat ze daarmee niet wil zeggen dat Roe verworpen moet worden. ‘De politieke beslissingen en waardeoordelen van de regering moeten gemaakt worden door politieke instellingen die door het volk worden gekozen en die aan hen verantwoording af moeten leggen. Het publiek moet niet verwachten dat rechterlijke instanties dat doen en rechtbanken moeten dat niet proberen.’

Joe Biden heeft alvast een voorschot genomen op een eventuele verwerping van de uitspraak door te beloven om van Roe vs Wade de wet in het hele land te maken. ‘In de eerste plaats weten we niet precies wat ze zal doen, alhoewel de verwachting is dat het heel goed zou kunnen dat ze Roe verwerpt en het enige verantwoordelijke antwoord daarop is door een wet uit te vaardigen die van Roe de wet in het land maakt. Dat is wat ik zou doen.’ Dat zal minder eenvoudig zijn dan het klinkt want wanneer het Supreme Court bepaalt dat er geen recht op abortus in de Constitutie toekent, zal een wet die dat recht wel geeft aangevochten kunnen worden en uiteindelijk weer bij datzelfde Supreme Court belanden.