Wat is er aan de hand in Algerije?

Na protesten in en voor Noord-Marokko en een burgeroorlog in Libië, staat nu ook Algerije op zijn kop. Na 20 jaar aan de macht wil de huidige, maar erg zieke, president Abdelaziz Bouteflika zich weer kandidaat stellen. De Algerijnen eisen met massale protesten dat hij zich terugtrekt en zorgt voor eerlijke verkiezingen die leiden tot een machtswisseling.

‘We hebben geen president, alleen een foto’, is een van de slogans van de demonstranten. Ze eisen dat de zittende president Abdelaziz Bouteflika zich niet weer verkiesbaar stelt voor de vijfde keer, zoals hij twee weken geleden aankondigde.

Bouteflika is nu 81 jaar en zit sinds 2013, toen hij een beroerte kreeg, in een rolstoel. Al vijf jaar verschijnt hij zelden in het openbaar. Regelmatig is hij in het buitenland voor medische behandeling. Daarom verwachtte het volk niet dat hij zich weer verkiesbaar zou stellen. Toch heeft hij dat gedaan.

Benzine en de dinar

‘Hij is te ziek om te regeren. Zijn broer doet dat voor hem’, zegt Hadda Hazem, hoofdredacteur van de Algerijnse krant Al Fajr. ‘Zo gebeurt er niets. Het land staat stil.’ Ze is vooral ontevreden over het gebrek aan democratie en de economie. Algerije is vooral afhankelijk van gas en olie. Sinds 2014 zijn de benzineprijzen gedaald, net als de waarde van de munt, de dinar, die meer dan de helft van zijn waarde heeft verloren ten opzichte van de dollar.

De jeugdwerkeloosheid is hoog in het land. Volgens officiële cijfers zou meer dan een kwart van de 16- tot 24-jarigen geen werk hebben. Algerijnen zelf denken dat deze cijfers in werkelijkheid hoger liggen.

Volgens Al Fajr-hoofdredacteur Hadda Hazem gingen zo’n 15 miljoen mensen de straat op. Ter vergelijking: Algerije heeft 41 miljoen inwoners.

Het land staat erom bekend erg gesloten te zijn. Onderzoekers en journalisten komen vaak niet binnen of kunnen hun werk niet in vrijheid uitoefenen. Corruptie en vriendjespolitiek zijn schering en inslag. Het land zet regelmatig migranten zonder proces het land uit en arresteert mensenrechtenactivisten en bloggers. Voor protesten heb je een vergunning nodig.

Lang hebben Algerijnen de strikte hand van Bouteflika getolereerd omdat hij een belangrijk lid was van het nationalistische leger dat Algerije onafhankelijk maakte van zijn kolonisator Frankrijk in 1962 en een grote rol heeft gespeeld in het einde van de burgeroorlog in 2002. De jonge generatie kan zich deze gebeurtenissen echter niet herinneren. Zij zijn het regime van Bouteflika zat. Dus gingen ze met duizenden de straat op – ongehoord voor Algerije.

15 miljoen mensen

De demonstranten komen uit alle lagen van de bevolking: studenten, journalisten, arbeiders en werklozen uit diverse steden verspreid over het land. Ze protesteren vreedzaam, maar de politie dreef ze in enkele gevallen uiteen met traangas. Later werden minstens veertig demonstranten, waaronder journalisten, gearresteerd. Deze beroepsgroep protesteerde later zelf voor persvrijheid – ze zeiden geen verslag te kunnen doen van de protesten – maar ook hier dreef de politie ze uiteen.

Bouteflika heeft tot nu toe nog niet gereageerd op de massale demonstraties. De president wel: hij vergeleek de manifestaties met die in Syrië en Libië en waarschuwde dat die hebben geleid tot een burgeroorlog, om het volk zo angst in te boezemen. De protesten die vrijdag op de toespraak volgden, laten zien dat dit hem niet gelukt is. Volgens hoofdredacteur Hazem gingen zo’n 15 miljoen mensen de straat op. Ter vergelijking: Algerije heeft 41 miljoen inwoners.

Een grap

De demonstranten willen vrijheid en welvarendheid in hun land. Om dat mogelijk te maken, vragen ze naast het intrekken van Bouteflika’s vijfde mandaat ook eerlijke verkiezingen. Dat is niet vanzelfsprekend, aldus de oppositie, journalisten en activisten. ‘We hebben geen eerlijke verkiezingen gehad sinds 1992’, zegt de activist Abdelmalik (32) uit Ouargla. Het gemis aan vertrouwen in de verkiezingen laat zich deels zien in de officiële opkomstcijfers. Hoewel de opkomst in 2009 nog 75% was, was die in 2014 nog maar 50%.

‘Maar de statistieken kloppen niet met wat wij zien gebeuren. Ze zeggen dat er toch nog een aantal mensen gaat stemmen, terwijl bijna niemand meer gaat. En Bouteflika zou in 2009 hebben gewonnen met 90%. Dat is toch een grap? Daarom gaan we de straat op en niet de stemhokjes in’, lacht Abdelmalik op Whatsapp.

Vanwege het sterke veiligheidsapparaat van Algerije is het vaak niet veilig voor activisten en journalisten om te communiceren via een normale telefoonlijn. Whatsapp is een goede manier om afluisteren tegen te gaan, maar het land heeft de afgelopen week ook regelmatig het internet platgelegd.

Een clown

Het probleem is dat Bouteflika vaak een van de weinige realistische keuzes is voor het volk. ‘Niemand van de jongeren wil zich in de politiek mengen, want dan kom je in de gevangenis,’ zegt de activist.

Deze keer is de keuze wel erg mager. De oppositie probeerde een gezamenlijke tegenkandidaat te kiezen, maar dat lukte niet. Ze zijn te versnipperd. Eén politicus, twee activisten en een oud generaal zouden zich op willen geven als kandidaat. Dit kunnen ze tot 3 maart doen. Daarna bekijkt de staat of de kandidaten voldoen aan alle regels. In hoeverre deze kandidaturen echt serieus zijn en of de zittende macht ze goedkeurt, weet niemand nog.

Tot nu toe lijkt de enige serieus bereidwillige kandidaat de activist Rachid Nekkaz. Deze zakenman heeft afstand gedaan van zijn Franse nationaliteit om zich kandidaat te stellen als president in 2014 en probeert het na een mislukking nu dus weer. Hij is bekend omdat hij boetes van gesluierde mensen vanwege het boerkaverbod heeft betaald. Zijn Facebookpagina telt 1,5 miljoen volgers.

Volgens Hazem maakt hij geen kans omdat hij officieel niet in Algerije zou wonen. Algerije-specialist Niek Pas ziet in hem ook geen nieuwe president. ‘Hij zou de versplinterde oppositie misschien wel bij elkaar kunnen trekken, maar hij wordt gezien als een clown.’ Andere kandidaten geeft hij ook geen kans vanwege het regime. ‘Ze vinden altijd wel wat als ze de kandidaat niet willen.’

In de ideale wereld zou Bouteflika opstappen.

Waarschijnlijker is dat Bouteflika als enige kandidaat zal overblijven en volgens de officiële statistieken herkozen zal worden. ‘Uitstel’ noemt Pas dat scenario. Vroeg of laat zal Algerije toch naar zijn bewoners moeten luisteren.

Toch is de kans dat Bouteflika zich nu terugtrekt klein. In het land zijn de islamisten erg populair, dus de kans is groot dat zij winnen bij vrije verkiezingen. Dat wil de overheid met alle macht voorkomen. De laatste keer dat de islamisten aan de macht dreigden te komen, was in 1991. Het leger greep in en ontstond er een burgeroorlog. ‘In de ideale wereld zou Bouteflika opstappen en een overgangssituatie instellen met een interimmanager van het leger, dat het vertrouwen geniet van de Algerijnen, en Algerije zo naar democratische verkiezingen sturen’, aldus Pas.

Europa

Mocht Algerije echt in een burgeroorlog belanden, dan zal Europa dit voelen. Het Noord-Afrikaanse land staat al op nummer 4 in de nationaliteiten die via de ‘Spanje-route’ oversteken naar Europa. De grens met buurland Marokko is gesloten en aan de andere kant, in Libië, woedt een burgeroorlog. De Algerijnen zullen in geval van crisis hun toevlucht zoeken in Tunesië en Europa. Daar zitten beide – net als de Algerijnen – niet op te wachten.