Door alle kritiek op de Europese Unie wordt vaak vergeten dat Europa ook zorgt voor een goede bescherming van zijn consumenten, strenge regels oplegt op het vlak van voedselveiligheid en ambitieuze klimaatdoelen stelt. Met de Europese verkiezingen in aantocht ging Knack op zoek naar een aantal in het oog springende Europese maatregelen die een positieve impact hebben op ons dagelijks leven.
We zijn ons er vaak niet voldoende van bewust, maar de invloed van de Europese Unie op het leven van de gewone Europeaan is enorm. Europa vaardigt regels uit in verband met de kwaliteit van ons drinkwater, reclame tijdens kinderprogramma’s, het beheer van ons visbestand, dierenwelzijn en cosmetica die in de EU worden verkocht. Er is continue monitoring van de voedselveiligheid. Er is een Europese ziekteverzekeringskaart, waardoor Europeanen in het buitenland makkelijker toegang krijgen tot medische zorg. Europa legt verplicht een energieverbruikslabel op aan alle huishoudelijke apparaten die in de Unie worden verkocht en zorgt ervoor dat je je gsm-nummer kunt behouden als je van provider verandert. Er is financiële steun voor de verspreiding van Europese films, er zijn Europese veiligheidsnormen voor kinderzitjes in auto’s en verplichte choquerende foto’s op pakjes sigaretten. De CE-markering ( ‘conformité européenne’) die op veel producten is terug te vinden, van televisietoestellen tot condooms, geeft aan dat een product in overeenstemming is met de Europese regelgeving.
Nergens in de wereld wordt de privacy van burgers zo sterk beschermd tegen techreuzen als Google en Facebook als in de Europese Unie.
‘Misschien hebben we het belang van Europa onvoldoende in de verf gezet, maar Europa zit overal. De EU bepaalt de kwaliteit van je voeding, de veiligheid van je auto, de isolatie van je woning, en zelfs de standaardmaten van je lakens. Europa zit, bij wijze van spreken, zelfs in je bed’, zegt Rolf Falter, directeur van het Bureau van het Europees Parlement in België. ’50 à 70 procent van onze Belgische wetten vindt zijn oorsprong in Europa. Europa is dus onze belangrijkste wetgever.’ Daarbij dient gezegd dat de meeste Europese wetten ‘richtlijnen’ zijn, die de EU-lidstaten moeten omzetten in nationale wetten, en waarbij Europa de grote beleidslijnen of minimumeisen vastlegt.
Veel Europese wetgeving heeft betrekking op het wegnemen van barrières om te komen tot één grote, vrije interne markt. De sociale bevoegdheden van de EU zijn eigenlijk vrij beperkt, maar er zijn toch ook regels in verband met de veiligheid, gezondheid en bescherming van werknemers. Het is evenwel een feit dat de lidstaten niet willen dat Europa ruimere sociale bevoegdheden krijgt. Om die reden vindt professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent) het vaak gehoorde verwijt dat Europa te weinig sociaal is, niet helemaal terecht. ‘Over armoedebestrijding bijvoorbeeld, is er best een mooie Europese doelstelling. Maar de lidstaten weigeren om die armoededoelen in wetgeving te gieten, in tegenstelling tot de begrotingsnormen, die wel bindend zijn. Dan kan het ook niet anders dan dat Europa aan die laatste voorrang geeft.’
Ook de kritiek dat Europa een zuiver liberaal of neoliberaal project is, is professor Vos te kort door de bocht. ‘Eurocommissaris voor Mededinging Margrethe Vestager heeft nu al voor de derde keer op rij Google een miljardenboete opgelegd. Ik ken geen enkele andere overheid die daarin slaagt. Zelfs de allergrootste bedrijven in de wereld moeten zich binnen de EU aan bepaalde regels houden. Misschien zijn die regels niet streng genoeg, maar ze zijn in elk geval een stuk strenger dan in de rest van de wereld.’
Een hardnekkige misvatting is ook dat Europa een dure, geldverslindende machine is. ‘Het Europese budget, ongeveer 135 miljard euro, is een habbekrats in vergelijking met de budgetten van de nationale lidstaten’, zegt Vos.
In die Europese begroting gaat een kleine 40 procent naar landbouw en plattelandsontwikkeling, bijna 50 procent naar economie en arbeidsmarktbeleid (daaronder vallen ook grote budgetten voor regionale ontwikkeling), 4 procent naar de rol van Europa in de wereld en 6 procent naar de administratie – de gebouwen en de infrastructuur, alsook de lonen van de circa 35.000 Europese ambtenaren.
‘Europa kost ons haast niets’, vervolgt Hendrik Vos. ‘De Belgische begroting bedraagt 230 miljard euro, wat neerkomt op een kleine 20.000 euro per Belg per jaar. De Belgische bijdrage aan de EU bedroeg in 2017 een kleine 3 miljard euro, wat neerkomt op ongeveer 250 euro per Belg per jaar – minder dan een euro per dag dus – en via Europese subsidies kreeg België nog 2,5 miljard euro terug. Als je dat vergelijkt, valt de Europese Tax Liberation Day in België, het moment waarop je niet meer voor Europa werkt maar voor jezelf, op 3 januari rond de middag. De Belgische Tax Liberation Day valt ergens begin augustus.’
Zondebok
Maar onbekend is onbemind. Het Europese beleidsniveau is voor veel Belgen een ver-van-hun-bedshow. Dat heeft ook te maken met de complexe Europese besluitvorming, waarbij de Commissie voorstellen doet, die door de Raad van Ministers en het Europees Parlement worden goedgekeurd. Rolf Falter is zich van het probleem bewust. ‘Het heeft te maken met het ontbreken van wat Joris Luyendijk een Europese demos noemt, een Europese publieke opinie die nodig is om van Europa een echt democratisch project te maken.’ Maar de burger zou zelf ook best een extra inspanning kunnen leveren om zich te informeren, vindt Falter. De Europese instellingen beschikken daartoe alvast over uiterst toegankelijke websites en brochures in alle talen van de EU.
Het helpt natuurlijk niet dat de regels die Europa maakt vaak heel technische en moeilijk bevochten compromissen zijn, die ondanks de concrete gevolgen in de alledaagse praktijk niet zo tot de verbeelding spreken. Sinds de jaren 1990 is de hoeveelheid Europese regelgeving en de impact daarvan op onze nationale wetgeving exponentieel toegenomen. ‘Tot het begin van de jaren 1990 was Europa nauwelijks aanwezig’, legt professor Vos uit. ‘Van de 100.000 bladzijden Europese wetten dateert 90 à 95 procent van de laatste 30 jaar.’ Een en ander is volgens Vos nog niet opgenomen in ons onderwijs, wat voor een stuk de onwetendheid en misschien ook wel het wantrouwen jegens Europa verklaart.
Het Europese budget, ongeveer 135 miljard euro, is een habbekrats in vergelijking met de budgetten van de nationale lidstaten.
De ambigue manier waarop nationale politici met Europa omgaan, is ook niet bevorderlijk voor de liefde tussen Europa en de burger. Niet zelden dient Europa als zondebok, behalve als het om leuk nieuws gaat, want dan steken nationale politici de pluimen graag op hun hoed. Meer uitleg op het nationale forum over hoe in Europa politiek wordt bedreven en hoe de besluiten worden genomen, zou helpen. ‘Nationale politici zouden moeten uitleggen dat zij in Europese vergaderingen Grieken, Duitsers, Ieren of Bulgaren tegenover zich krijgen, die ook goede argumenten hebben, en dat je uiteindelijk ergens in het midden landt’, aldus Vos. ‘Maar vaak keren onze politici terug van die vergaderingen met de boodschap dat ‘ze’ in Europa weer dit of dat hebben beslist, alsof ze zelf niet mee aan tafel zaten.’
In alle crisissen die Europa de laatste jaren op de proef hebben gesteld – van de financiële crisis en de terreurdreiging tot het migratievraagstuk en de daaraan verbonden electorale successen van eurosceptische populisten – bleek toch vaak dat het ontbreken van een gezamenlijke aanpak echte oplossingen in de weg stond. En niet zelden gingen uiteindelijk ook dwarse lidstaten met frisse tegenzin akkoord met kleine en moeizame stapjes in de richting van meer samenwerking. ‘De EU is ook veel meer dan een sociaal-economisch project geworden’, besluit historicus Rolf Falter. ‘Belangrijke Europese regels van de voorbije jaren hebben betrekking op klimaat, migratie en veiligheid. De grote vraagstukken van deze tijd kunnen de lidstaten niet meer alleen oplossen. Al zal het nog een hele tijd duren voordat iedereen daarvan is overtuigd.’
***
Wat heeft Europa de afgelopen vijf jaar voor u gedaan? Uit de veelheid van nieuwe regels en wetgeving van de voorbije bestuursperiode kozen we 8 opvallende besluiten die ons dagelijks leven beïnvloeden.
1. Het Klimaatakkoord van Parijs: 2015
195 landen engageren zich om de opwarming van de aarde te beteugelen. De impulsen die tot het akkoord hebben geleid, kwamen uit de EU. De Europese Commissie wil dat de EU ook een voortrekkersrol speelt bij de uitvoering van het akkoord en de inspanningen om de CO2-uitstoot terug te dringen. Op Europees niveau zijn voor 2020, 2030 en 2050 doelen gesteld voor de vermindering van de CO2 -uitstoot en de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Het Europees Parlement heeft in april 2018 ook nieuwe klimaatwetgeving aangenomen om die doelen te halen, toegespitst op de uitstoot van broeikasgassen in de landbouw, de transport-, afval- en bouwsector. Lidstaten zijn verplicht om met jaarlijkse doelstellingen vanaf 2021 de CO2 -uitstoot te verlagen.
2. Passagiersgegevens opslaan: 2016
Na jaren debat keurde het Europees Parlement in april 2016 de PNR-richtlijn ( Passenger Name Record) goed. Die richtlijn verplicht luchtvaartmaatschappijen om allerlei passagiersgegevens jarenlang op te slaan en eventueel aan de overheid te bezorgen. De maatregel, die past in de strijd tegen misdaad en terreur, kreeg zware tegenwind van privacyorganisaties. Die vonden dat elke vliegtuigpassagier als een potentiële verdachte wordt behandeld. Terreurexperts noemen de PNR-richtlijn evenwel uiterst belangrijk en benadrukken dat de informatie-uitwisseling binnen Europa sinds de terreuraanslagen van 2015 en 2016 sterk is verbeterd.
3. Geen roamingkosten meer: 2017
Dankzij het afschaffen van de roamingkosten hoef je in het buitenland niet meer extra te betalen voor het gebruik van je smartphone en kun je tegen dezelfde tarieven bellen, sms’en en surfen als thuis. ‘ Roaming like at home’ geldt in de hele EU. Er kwamen in 2018 ook nieuwe regels voor de grensoverschrijdende meeneembaarheid van streamingdiensten, waardoor je op vakantie in een ander EU-land online naar je favoriete series kunt blijven kijken.
4. Het Solidariteitskorps en DiscoverEU: 2017
Het Europees Solidariteitskorps is een nieuw initiatief van de EU uit 2017 dat jongeren de kans biedt om in eigen land of elders in Europa vrijwilligerswerk te gaan doen. Het initiatief is bedoeld voor jongeren van 18 tot 30 jaar oud. Wie wordt geselecteerd, kan worden ingezet bij wederopbouw na natuurrampen, bijstand in asielzoekerscentra of hulp aan sociale projecten in moeilijke wijken. Projecten van EU-vrijwilligers kunnen twee maanden tot een jaar duren. De jongeren krijgen een vergoeding voor onderdak en onkosten, en soms ook een klein loon. Vorig jaar hadden al meer dan 2000 Belgische jongeren zich laten registreren om als vrijwilliger, stagiair of tijdelijke werknemer aan de slag te gaan in het Europees Solidariteitskorps. Bedoeling is dat tegen 2020 zeker 100.000 Europese jongeren eraan deelnemen.
Nieuw en ook voor jongeren vanaf 18 jaar is DiscoverEU. Met dat programma wil de EU Europese jongeren de kans geven om gratis (en vooral per trein) maximaal één maand door Europa te reizen. Een aanvraag indienen kan tijdens twee jaarlijkse aanvraagrondes. De EU selecteert de jongeren die zo’n gratis DiscoverEU-reispas krijgen – in 2018 ging het om 30.000 jongeren. Wie nog zijn kans wil wagen voor een rondreis in de tweede helft van 2019, kan tussen 2 mei en 16 mei aanstaande een aanvraag doen.
5. E-commerce zonder grenzen: 2017
Een echte Digitale Unie is nog niet in zicht, maar er kwamen de voorbije jaren wel nieuwe regels om online shoppen in de EU te vergemakkelijken en de online consument beter te beschermen. Zo werd in december 2017 een verbod op het zogenoemde geoblocking ingesteld, waardoor webshops bezoekers niet langer mogen omleiden naar een lokale versie van hun website. Veel webwinkels deden dat om te voorkomen dat consumenten op zoek gingen naar goedkopere producten in het buitenland. Voortaan kun je ongeacht waar je woont de meeste producten in heel de EU online kopen.
6. Minder sociale dumping: 2018
De Belgische Eurocommissaris voor Sociale Zaken Marianne Thyssen (CD&V) heeft in dit dossier een belangrijke rol gespeeld. Het gaat om nieuwe Europese wetgeving voor de detachering of mobiliteit van werknemers, op grond van het principe gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats. Bedoeling is oneerlijke concurrentie en sociale dumping met tijdelijke, goedkope werkkrachten uit met name Oost-Europa tegen te gaan. Die sociale dumping is courant in de bouw, de verwerkende industrie en de transportsector. Het resultaat is een compromis, dat volgens sommigen lang niet ver genoeg gaat. Zo zullen Oost-Europese werknemers goedkoper blijven, onder meer omdat ze hun socialezekerheidsbijdragen nog een paar jaar in hun thuisland kunnen betalen. Maar er zijn door het aanscherpen van de regels enkele achterpoortjes gesloten, waardoor het financieel minder aantrekkelijk wordt om met Oost-Europeanen te werken dan vroeger.
7. Een verbod op wegwerpplastic: 2018
Plastic is al langer een aandachtspunt van het Europees Parlement. In 2015 werden strengere regels goedgekeurd in verband met het gebruik van plastic zakjes. Eind vorig jaar stemde het parlement in met een verbod op wegwerkplastic vanaf 2021. Concreet gaat het om een verbod op producten als ballonstokjes, rietjes, wattenstaafjes, plastic bestek en borden – producten waarvoor voldoende alternatieven voorhanden zijn. In de strijd tegen plastic wil Europa ook dat tegen 2025 plastic flessen voor 90 procent worden ingezameld, onder meer door statiegeld in te voeren.
8. Privacywetgeving GDPR: 2018
Er is veel discussie voorafgegaan aan de zogenaamde Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De Europese verordening (die in tegenstelling tot een richtlijn direct toepasbaar is in alle lidstaten, zonder aanpassing aan de nationale wetgeving) werd in mei 2018 van kracht en standaardiseert de regels voor de verwerking van persoonsgegevens door bedrijven en overheidsinstanties in heel de Europese Unie. Men kan zich ook afvragen of Europese internetgebruikers het nu zo leuk vinden om telkens weer te moeten klikken en te laten weten of ze ermee akkoord gaan dat hun gegevens kunnen worden gedeeld. Maar uiteindelijk gaat het over een betere bescherming van hun privacy. Organisaties moeten laten zien welke persoonsgegevens ze verzamelen en hoe ze die gebruiken en beveiligen. Nergens in de wereld wordt de privacy van burgers zo sterk beschermd tegen techreuzen als Google en Facebook als in de Europese Unie. Bedrijven die zich niet aan de nieuwe GDPR-regels houden, kunnen na herhaalde schendingen een boete krijgen die kan oplopen tot 4 procent van hun jaarlijkse omzet.
Beluister Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
