Catalaans president Puigdemont haalde donderdagochtend de Spaanse deadline niet, waarop premier Rajoy de grondwettelijke orde opnieuw wil herstellen. Marcheert het Spaanse leger binnenkort door de Catalaanse straten?
De deadline van 17 oktober 10 uur is deze gisterenochtend verstreken zonder dat Catalaans president Carles Puigdemont een eenduidig antwoord heeft gegeven aan Spaans premier Mariano Rajoy. De Spaanse regering heeft intussen aangekondigd dat het Rajoy de procedure van het ondertussen befaamde artikel 155 van de Spaanse grondwet uit 1978 verder in gang zal zetten. Maar die procedure is log en afhankelijk van de maatregel die Spanje wil nemen. Roept de regering nieuwe verkiezingen uit en marcheert het leger binnenkort door de Spaanse straten?
Klare wijn schenken
Toen Puigdemont op dinsdagavond 12 oktober de uitslag van het onafhankelijkheidsreferendum in het Catalaans parlement, de Generalitat, voorlas, zag het er even naar uit dat hij eenzijdig de onafhankelijkheid zou uitroepen. Puigdemont deed dat uiteindelijk niet formeel, maar wel verklaarde hij dat – gezien de uitslag van het referendum – hij dit ten allen tijde kon doen.
De Catalaanse leider bleef met zijn ‘onafhankelijkheidsverklaring onder voorbehoud’ bewust in een grijze zone om de mogelijkheid tot dialoog met Spanje met eventuele bemiddeling niet te hypothekeren. Bovendien had Spanje tijdens en na het referendum laten blijken dat het ver wilde gaan om het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven letterlijk en figuurlijk de kop in te drukken. Puigdemont wilde het risico op verdere escalatie niet nemen.Het feit dat hij niet meteen de onafhankelijkheid uitriep werd door de Spaanse regering terecht als een politiek zwaktebod gepercipieerd.
Toch was de ‘onafhankelijkheidsverklaring onder voorbehoud’ voldoende voor de Spaanse regering om in actie te schieten. Meteen zette de Rajoy en consorten de voorbereidende procedure voor artikel 155 in werking. Deze procedure voorziet dat de Spaanse premier de leider van de regio, in dit geval dus Puigdemont, aanmaant om zich te schikken naar de Spaanse grondwet. Maar Puigdemont weigerde om klare wijn te schenken. Hij eiste daarentegen nogmaals dat beide kampen als evenwaardige actoren aan tafel zouden gaan zitten.
De legitimiteit van het onafhankelijkheidsbeweging krijgt door Rajoy weer een kortstondig adrenalineshot
Vicepremier María Soraya Sáenz de Santamaría Antón reageerde echter in haar gekende stijl en zei dat Puigdemont niets te eisen had. Volgens de Spaanse regering en het Grondwettelijk Hof was het referendum hoe dan ook illegaal, net als de onafhankelijkheidsverklaring onder voorbehoud. Toch kreeg de Catalaanse leider nog tot donderdagochtend om zijn standpunt alsnog te verduidelijken. Maar woensdag zei Puigdemont reeds dat hij de ja/nee-vraag niet als dusdanig zou beantwoorden.
Puigdemont probeerde een uur voor de deadline nog de bal in het kamp van de Spaanse regering te leggen. In een brief aan Rajoy maakte hij gewag dat de Catalaanse regering de onafhankelijkheid zou uitroepen indien Spanje artikel 155 zou activeren. Daarmee gaf Puigdemont impliciet wel aan dat de onafhankelijkheid nog niet was uitgeroepen, maar hij nam wel geen afstand van het ‘recht’ om dit te doen.
Hoewel Puigdemont daarmee de geschiedenis in zijn voordeel wil doen uitdraaien (‘Ik heb je toch gewaarschuwd’), toont zijn brief van donderdagochtend wederom een uitdrukking van politieke en institutionele onmacht. Nogmaals laat hij een onafhankelijkheidsverklaring afhangen van de Spaanse regering en niet op basis van de uitslag van het referendum. Het momentum is al lang verdwenen en de symboliek verbleekt.
Logge procedure
Het gebrekkig antwoord van Puigdemont volstaat voor de Spaanse regering alvast om donderdagochtend de procedure van artikel 155 verder op te starten. Daarvoor moeten zowel de Spaanse ministerraad als de Senaat wel hun fiat geven. Beide kamers komen
zaterdag in spoedzitting bij elkaar. Dat was oorspronkelijk ook zo voorzien, mede omdat Rajoy momenteel deelneemt aan de Europese top in Brussel. Maar wat houdt die procedure voor artikel 155 nu precies in?
Op deze spoedzitting moet de Spaanse regering de Senaat bewijs voorleggen dat Puigdemont formeel geweigerd heeft om op de eerdere notificaties van de Spaanse regering te antwoorden. Bovendien moet de Spaanse regering de concrete maatregelen die ze wil nemen om de grondwettelijke orde te herstellen, overmaken aan de woordvoerder van de Senaat. Die woordvoerder is momenteel Pío García-Escudero, een van Rajoys vertrouwelingen en lid van de Partido Popular.
García-Escudero zal vervolgens de bevoegdheid overhevelen naar een bevoegde senaatscommissie. Daarvoor zijn er twee mogelijkheden. Momenteel bestaat er de zogenaamde Commissie voor de Autonome Regio’s, die bevoegd is voor provincies zoals Catalonië, Baskenland of Andalusië. Maar in die commissie moeten alle leiders van de Spaanse provincies worden gehoord, tijd die de Spaanse regering liever wil besparen. Daarom bestaat ook de mogelijkheid dat er een gemeenschappelijke commissie wordt opgericht met leden van alle senaatscommissies die op basis van de voorgestelde maatregelen bevoegd zijn.
Welke het ook wordt, Puigdemont zal vervolgens gehoord worden om zijn licht te laten schijnen op de maatregelen die de Spaanse regering in Catalonië wil nemen. Op basis van de argumenten van beide kampen stelt de speciale commissie aan de ganse Spaanse senaat een aanbeveling voor. Vervolgens zal die met absolute meerderheid beslissen of en in welke vorm artikel 155 in werking treedt.
Die absolute meerderheid mag echter geen problemen opleveren voor premier Rajoy, wat maakt dat de procedure hoogstwaarschijnlijk in zijn voordeel zal uitdraaien. In Spanje zijn er 266 senatoren, wat betekent dat er een meerderheid nodig is van 134 senatoren. Momenteel heeft de Partido Popular in de Senaat al een meerderheid van 149 senatoren. Bovendien hebben andere partijen, waaronder de sociaaldemocratische PSOE en de liberale Ciudadanos, al aangegeven dat ze Rajoy steunen. De PSOE zei ondertussen in een verklaring dat ‘de intergriteit van Spanje niet onderhandelbaar is.’
Premier Rajoy kan in de Spaanse Senaat op een overduidelijke meerderheid rekenen.
De concrete implicaties van de activering van artikel 155 zullen de Catalanen dus niet meteen voelen. De uitzonderingsmaatregel van de Spaanse regering heeft alleszins niet de bedoeling om de Catalaanse autonomie voorgoed op te heffen of om alle lagen van de Catalaanse overheid te treffen. Een woordvoerder van de Spaanse regering verklaarde donderdag dat het niet de bedoeling is om met ‘de botte bijl, maar met een scalpel’ te werk te gaan. Het is eerder een correctiemechanisme dat het zelfbeschikkingsrecht van welbepaalde delen van de Catalaanse overheid tijdelijk opschort. Eens het plan is voltrokken, zou de regering artikel 155 gewoon terug intrekken.
Nieuwe verkiezingen of leger in de straat?
Vraag is echter wel welke maatregelen de Spaanse regering nodig acht om de grondwettelijke orde terug te herstellen. Artikel 155 schrijft dat de Spaanse regering alle nodige middelen kan inzetten. Voor, tijdens en na het onafhankelijkheidsreferendum werd duidelijk dat Spanje alleszins tot veel bereid is.
Vraag is of nieuwe verkiezingen de onafhankelijkheidspartijen niet steviger in het zadel helpen
Veel zal afhangen of Puigdemont ondertussen daad bij het woord voegt en de onafhankelijkheid in Catalonië toch uitroept zoals hij donderdagochtend in een brief aan Rajoy stelde. Sommige stemmen vrezen alvast dat het Spaanse leger binnenkort door de Catalaanse straten zal marcheren. Daarvoor moet het Spaans parlement wel om artikel 116 van de grondwet met een meerderheid goed te keuren, waardoor de noodtoestand kan worden uitgeroepen. Dat mag overigens enkel als er een plausibel gevaar dreigt voor de openbare orde, iets wat men in Spanje relatief ruim kan interpreteren.
De Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging meent overigens dat artikel 116 en 155 al lang in voege zijn omdat de Spaanse regering en het Grondwettelijk Hof nog voor het referendum beval om overheidsgebouwen binnen te vallen, ambtenaren te arresteren en de financiën voor een deel droog te leggen.
Valt de regering of niet?
Meer waarschijnlijk zal de Spaanse regering nieuwe verkiezingen organiseren in Catalonië, maar het is nog onduidelijk of die rustig en vredevol zullen verlopen. Bovendien bestaat het risico dat onafhankelijkheidskartel Junts pel Sí (Samen Voor Ja) meer stemmen haalt dan in 2015 toen ze op 47% van de stemmen kon rekenen. Die regering zal zich dan nogmaals gesterkt voelen om toch de Catalaanse onafhankelijkheid toch door te zetten.
Maar het kan ook anders lopen. Omdat de huidige minderheidsregering net naast een meerderheid greep, kreeg ze in 2015 de steun van de antikapitalistische Candidatura de Unidad Popular (CUP). Hoewel de CUP een radicaal andere economische koers bepleit dan sommige van de coalitiepartners, wilden ze toch steun verlenen voor een onafhankelijkheidsregering .All eyes on the price was het motto. Maar die steun begint langzaam maar zeker af te brokkelen omdat Puigdemont de onafhankelijkheid niet meteen heeft uitgeroepen. Het is dus niet uitgesloten dat de CUP de regering doet vallen nog voor Rajoy nieuwe verkiezingen zou uitroepen.
In ieder geval kan Puigdemont weer kortstondig teren op de verontwaardiging over het feit dat de Spaanse regering weigert om in dialoog te gaan. Dat lijkt voorlopig nog te volstaan om de rangen toch ietwat te sluiten. De legitimiteit van het onafhankelijkheidsbeweging krijgt hierdoor weer een kortstondig adrenalineshot. De stugge, doch begrijpelijke houding van Madrid is het enige wat de man momenteel nog in het zadel houdt.
Referendum Catalonië 2017
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
