‘Wanneer spreekt België zich uit over de afbraak van de rechtsstaat in Polen?’

De Europese Commissie heeft Polen twee maanden de tijd gegeven om zich te schikken naar de Europese grondrechten die de rechtsstaat en de liberale democratie vrijwaren. ‘België heeft als stichtend lid van de Unie een belangrijke verantwoordelijkheid’, schrijven sp.a’ers Katia Segers, Dirk Van Der Maelen en Kathleen Van Brempt.

De Europese Commissie heeft Polen twee maanden de tijd gegeven om zich te schikken naar de Europese grondrechten die de rechtsstaat en de liberale democratie vrijwaren. Ook de lidstaten – in het bijzonder België, als founding father van de Unie – zullen duidelijk moeten maken of ze blijven aanvaarden dat een land als Polen de rechtsstaat ondergraaft. Maar onze Vlaamse noch federale regering geeft geen krimp. Is dit omdat de belangrijkste regeringspartij N-VA samen met de Poolse regeringspartij in een Europese fractie zit? Wanneer springt België in de bres voor de EU?

Weg met Fukuyama, er wordt opnieuw gestreden om de ziel van Europa zoals ook de Nederlandse academicus Mathieu Segers aangeeft in zijn boek ‘Europa en de terugkeer van de geschiedenis’. Het gevecht over de toekomst van de Unie is na jaren van austeriteit opnieuw ideologisch losgebarsten, klassiek, links versus rechts. Maar er is ook een strijd bezig over de fundamenten en waarden van Europa. De rechtsstaat en de principes van de liberale democratie worden steeds meer door neo-nationalisten onder vuur genomen om electoraal te scoren. Orban is er in Hongarije in geslaagd ongestraft een zogenaamde ‘democratie met een adjectief’ te worden. En dit in de schoot van Europa. De macht van Europa lijkt dermate geërodeerd dat Timothy Garton Ash afgelopen zaterdag niet langer rekende op Europa en het Poolse volk oproept zelf het heft in handen te nemen.

Sinds het aan de macht komen van de conservatieve en neo-nationalistische PiS-partij eind 2015 lijkt Polen, in het zog van Orban in Hongarije, te evolueren naar dit ‘model Orban’. De nieuwe regering (ook deel van de Visegrad-groep) neemt beslissing na beslissing om cruciale instellingen zoals het Grondwettelijk Hof en de publieke media onder controle van de regering te brengen met het argument dat dit nu eenmaal de ‘volkswil’ is. Zo geeft de nieuwe Mediawet de minister van Financiën het recht de directeur van de openbare omroep aan te wijzen die meteen ook hoofdredacteur is. Het Grondwettelijk Hof werd in macht beperkt en zal het moeilijker hebben ondeugdelijke wetgeving tegen te houden. Het Hof wordt inmiddels bevolkt met PiS-getrouwen. De begroting voor 2017 werd gestemd in besloten vergadering, in afwezigheid van de belangrijkste oppositie. Vorige maand keurde het Poolse parlement, de Sejm, nog een wet goed die openbare bijeenkomsten verbiedt als ze op hetzelfde moment plaats vinden als door de staat gesponsorde bijeenkomsten. Wat decennialang dus vanzelfsprekend was, een sterk Europa op basis van de waarden van de Verlichting, is dat vandaag helaas niet meer. De neo-nationalisten maken binnen en buiten Europa gebruik om een ‘contrarevolutie’ op te starten.

Het is de hoogste tijd om een duidelijke grens te trekken. Deze zorgwekkende evoluties in Polen zijn de Europese Commissie niet ontgaan, en de Commissie is om die reden een procedure gestart tegen de Poolse staat. Ze ziet immers een ‘systemisch bedreiging’ van de Poolse rechtsstaat. Binnen de twee maanden verwacht de Commissie een afdoend antwoord van de Poolse regering op haar aanbevelingen. Zo niet kan het zogenaamde artikel 7 in werking worden gezet, waarbij Polen elk stemrecht in de Raad kan verliezen.

Deze actie van Europa is van fundamenteel belang voor het internationale klimaat waarin Europa functioneert. In een tijdsgewricht waarin orde afneemt en conflicten zich afspelen aan haar grenzen – kijk maar naar de Syrische burgeroorlog – is het des te belangrijker dat Europa duidelijke taal spreekt over, én handelt naar de waarden waar ze voor staat. Leiders als Poetin, Erdogan en wellicht ook Trump zullen Europa op haar innerlijke kracht testen. Opdat Europa deze test zonder kleerscheuren voor zichzelf en de wereld kan doorstaan, moet de Unie stevig in de schoenen staan en uitgaan van de kracht van haar identiteit en overtuiging. Europa kan onmogelijk buiten haar grenzen de rechtsstaat bepleiten, noch afdwingen, wanneer ze er niet in slaagt die binnen haar eigen grenzen te handhaven.

We vieren in maart zestig jaar Verdrag van Rome maar de geschiedenis is duidelijk niet afgelopen. Bij het begin van het Europese ’thrillerjaar’ 2017 moeten we ons meer dan ooit helder uitspreken over welk Europa we willen. Eind februari, als de deadline voor de Poolse regering verstrijkt om al dan niet de aanbevelingen van de Commissie na te leven, hebben de EU én haar lidstaten de kans om te tonen dat het hen menens is met de grondrechten van de Unie en het waardenproject die ze dragen. De positie van de Commissie is duidelijk, maar dat is lang niet zo voor de lidstaten.

Van ons eigen land, België, één van de founding fathers van de Unie, weten we helaas tot op vandaag niet welke houding ze zal aannemen tegenover Polen. Tot nu toe laat ze de Europese Commissie eenzaam de kastanjes uit het vuur halen. Nochtans heeft die alle politieke steun nodig. Net omwille van het grote gebrek aan steun bij de lidstaten heeft ook de Commissie niet volledig het gas kunnen induwen ter verdediging van de Unie. Zal onze regering blind blijven voor de afbraak van de rechtsstaat in één van de lidstaten? Zal ons land de hete aardappel doorschuiven omdat N-VA elders, namelijk in het Europees parlement, in dezelfde fractie zit als de Poolse regeringspartij? Zullen de coalitiepartners de moed van hun overtuiging hebben om de fundamentele rechten van de Unie te verdedigen?

België heeft als stichtend lid van de Unie een belangrijke verantwoordelijkheid. Wij verwachten van onze federale en Vlaamse regeringen een krachtige veroordeling van de evoluties in Polen en haar volle steun voor de maatregelen die de Europese Commissie wenst te nemen. De sp.a-fracties hebben alvast in het federale en Vlaamse parlement een resolutie ingediend om de regeringen daartoe op te roepen. Wij kunnen het ons niet permitteren de afspraak met de geschiedenis te missen.

Katia Segers (sp.a), Vlaams Volksvertegenwoordiger en Senator, schreef deze opinie samen met Dirk Van der Maelen (sp.a), Federaal parlementslid, en Kathleen Van Brempt (sp.a), Europarlemenslid.