‘Wanneer de armen de rijken sponsoren, over Arsenal en Rwanda’

Dat een straatarm land als Rwanda een van de rijkste voetbalclubs ter wereld sponsort, roept om heel uiteenlopende reden vragen op, schrijft Filip Reyntjens, politicoloog aan de Universiteit van Antwerpen. ‘Politieke ethiek en sport gaan niet goed samen.’

Rwanda blijft verbazen. Onlangs tekende de Rwandese Ontwikkelingsraad een sponsordeal met de Londense Premier League club Arsenal. De volgende drie jaar zullen de spelers van de club een boodschap van 200 vierkante centimeter dragen op hun mouw: ‘Visit Rwanda’. Daarvoor betaalt het land 39 miljoen dollar.

President Paul Kagame staat bekend als een toegewijde Arsenal-fan. Recent nog tweette hij dat de club een nieuwe coach nodig heeft, na enkele mindere seizoenen voor Arsène Wenger. Is het toeval dat de deal er kwam na het ontslag van Wenger aan het einde van het seizoen 2017/2018?

Arm land

Rwanda is het negentiende armste land ter wereld, met een inkomen per hoofd van de bevolking van zo’n 700 dollar. Arsenal is een van de rijkste voetbalclubs ter wereld, en het is dus niet verwonderlijk dat de deal van bijna 40 miljoen dollar wrevel veroorzaakte bij nogal wat mensen.

Nederlandse parlementsleden, ook bij de meerderheidspartijen, reageerden boos op het nieuws dat zo’n arm land, dat veel ontwikkelingshulp krijgt van Nederland, een van de rijkste voetbalclubs ter wereld zou sponsoren. Gelijkaardige reacties waren te horen in Groot-Brittannië, de tweede grootste bilaterale donor van het land. Een parlementslid omschreef het nieuws als een ‘goal in eigen doel voor buitenlandse hulp’.

Ook wie belang hecht aan democratie en mensenrechten kan vragen stellen bij de deal, omdat die de verkeerde boodschap stuurt over een land met een sterk autoritair kantje.

De vraag is: heeft Kagame de deal met zijn favoriete club gesloten om het toerisme in zijn land te promoten of doet hij het om zijn imago op te krikken? Hij lijkt de beslissing alvast op eigen houtje te hebben genomen: het contract lijkt niet besproken in het kabinet en van het geld is geen sprake in de begroting die door het parlement is goedgekeurd.

Rwanda’s redenering

Voor de Rwandese regering is de deal onderdeel van een bredere strategie om het toerisme in het land te ontwikkelen. De sector was in 2017 goed voor 12,7 procent van het bruto binnenlands product en 400 miljoen dollar aan inkomsten. Het land ziet high-end toerisme en conferenties als een belangrijke groeisector, en het heeft ook heel wat te bieden: weelderige groene landschappen, de berggorilla’s van Virunga, het Akagera-wildpark, het tropische Nyungwe-woud, het idyllische Kivu-meer en zelfs de genocidemonumenten. Dat alles op een oppervlakte van amper 26.000 vierkante kilometer.

De strategie is uitgewerkt en is overtuigend op papier. De staat heeft flink geïnvesteerd in de nationale luchtvaartmaatschappij RwandAir en bouwde het Kigali Convention Centre en verschillende chique hotels. Er wordt ook flink gewerkt aan de nieuwe Bugesera Internationale Luchthaven als regionale hub.

Maar er zijn ook twijfels over de winstgevendheid van die ondernemingen. RwandAir bijvoorbeeld heeft veertien jaar na de oprichting nog steeds geen winst gemaakt. De regering houdt het schip drijvende met een jaarlijkse injectie van 50 miljoen dollar, enkel voor de dagdagelijkse werking.

Investeringen voor de constant uitbreidende vloot en een groeiend netwerk van continentale en intercontinentale bestemmingen vragen om dure leningen. Het fiscale risico van de overheidsstrategie is groot, en economen vragen zich af hoe duurzaam de plannen zullen blijken op de middellange termijn.

Dat soort berekeningen is voer voor discussie binnen de Rwandese regering. Maar heeft Arsenal ook stilgestaan bij het signaal dat het geeft, gezien de staat van dienst van Kagame op het vlak van mensenrechten en democratie?

Risico’s voor Arsenal

De Canadese onderzoeksjournalist Judi Rever documenteerde in zijn recente boekIn Praise of Blood: The Crimes of the Rwandan Patriotic Fronthoe het Rwandese regime tien- tot honderdduizenden onschuldige burgers heeft gedood, met name in de jaren negentig.

En vorig jaar nog publiceerde Human Rights Watch zorgwekkende rapporten over de mensenschendingen in Rwanda, zoals het oppakken van armen en de opsluiting in ‘opvangcentra’, wederrechtelijke executies en onwettige arrestaties en opsluiting in militaire kampen.

In oktober vorig jaar stelde de VN-subcommissie voor de Preventie van Foltering haar bezoek aan Rwanda uit omwille van ‘een reeks van obstructies door de overheden’. Het was pas de derde keer in tien jaar dat de subcommissie dat deed.

Daar komt nog bij dat het niet goed gaat met de democratie in Rwanda. Het land is een de facto eenpartijstaat zonder oppositie, persvrijheid of onafhankelijk middenveld van betekenis.

Kagames greep op de macht is absoluut en in augustus vorig jaar werd hij herverkozen met meer dan 98 procent van de stemmen. Een referendum over een grondwetswijziging in 2015 geeft hem het recht om aan te blijven tot 2035.

Kagames partij, het Rwandese Patriottische Front (RPF), beseft het belang van de media en heeft daarom een formidabele informatie- en communicatiestrategie uitgewerkt die teruggaat tot de burgeroorlog in oktober 1990.

Kagame zei ooit het volgende: ‘We gebruiken oorlogsvoering op basis van communicatie en informatie beter dan wie ook. We hebben een nieuwe manier gevonden om zaken te doen, zoals mensen betalen om het juiste imago te creëren, zoals pr-firma’s.’

Politieke ethiek en sport

Het is waar dat politieke ethiek en sport niet goed samengaan. Tot voor kort zag FC Barcelona geen graten in Qatar als sponsor op zijn truitjes. Ook Qatar heeft een twijfelachtige staat van dienst. Het is bekend om zijn mensenrechtenschendingen, met name wat betreft migranten en vrouwen.

Een ander voorbeeld is Atlético Madrid, dat met de controversiële sponsor Azerbeidzjan in zee ging. Nochtans wordt het land veroordeeld door Amnesty International omdat het de vrijheid van meningsuiting sterk beknot, zeker nadat grootschalige politieke corruptie aan het licht kwam.

Het zou geen verschil mogen maken, maar er is wel een belangrijk verschil: beide landen zijn erg rijk, terwijl Rwanda erg arm is. En ik vergat het bijna: veel Arsenalfans waren tegen de deal, niet vanwege Rwanda’s houding op het vlak van mensenrechten of democratie, maar omdat ze het ontwerp niet mooi vonden.