‘Waarom zijn bijna alle terroristen mannen?’

Jeroen Meuleman vraagt zich af hoe het komt dat bijna alle terroristen mannen zijn: ‘Het is niet dat mannen als groep een soort collectieve schuld dragen, maar we zijn al veel te lang blind voor een culturele factor die bijdraagt tot de ontmenselijking van veel jongens.’

‘Toxische mannelijkheid’; het is een ronkende manier om te zeggen dat seksisme op een bepaalde manier ook mannen schaadt, maar het is meer dan dat alleen. Een studie van de Indiana University toonde eind vorig jaar aan dat een bepaalde set van stereotypisch mannelijk gedragingen schadelijk is voor de (mentale) gezondheid en zo werd het begrip toxische mannelijkheid geboren.

Voorbeelden van karakteristieken die onder toxische mannelijkheid vallen, zijn onder andere agressie, het opzoeken van risico’s, zelfredzaamheid en het nastreven van macht over vrouwen. Let wel, het gaat hier niet om biologisch geslacht. Onderzoek leert ons dat psychologische gender-identificatie een sterkere voorspeller is voor dit soort gedrag dan geslacht.

Twee andere onderzoeken – één van Penn State University uit 2014 en één van de Universiteit van Gdansk – toonden aan dat als mannen geconfronteerd worden met iets dat hun mannelijkheid uitdaagt, ze hogere niveaus van agressie vertonen en sterkere steun vertonen voor sociale ideeën die vrouwen ondergeschikt maken. Bij het onderzoek uit Gdansk was het al voldoende om aan mannen te zeggen dat ze lagere testosteronniveaus hadden – ook al klopte dat niet.

Gedrag vertonen dat als toxische mannelijkheid kan bestempeld worden is niet hetzelfde als het man-zijn. De Amerikaanse auteur Ryan Douglass zegt: ‘Een man zijn is echt, natuurlijk en biologisch. Toxische mannelijkheid is een performance die uitgevonden is om het te versterken.’ Het probleem zit hem dus niet in het algemene idee van wat een man is, maar het idee van hoe mannen hun mannelijkheid moeten beleven om te bewijzen dat ze een man zijn.

In haar documentaire ‘The Mask You Live In’ (2015) laat Jennifer Siebel jongens aan het woord over veel gevoelens die ze niet mogen of kunnen uiten uit schrik om gezien te worden als zwak. Jongens moeten dominant zijn, competitief, ruw. Anders stelt men hun mannelijkheid in vraag. Die cocktail zorgt voor toxische mannelijkheid.

Volgens het Center for Disease Control and Prevention leeft de gemiddelde Amerikaanse vrouw vijf jaar langer dan de gemiddelde Amerikaanse man. Voor Afro-Amerikanen loopt dit verschil zelfs op tot zestien jaar, en in landen als Rusland is het gemiddelde verschil volgens The Guardian elf jaar. Dat toxische mannelijkheid een combinatie van risico’s opzoeken en niet praten over emoties centraal stelt, kan een verklaring bieden.

Het onderzoek van de Indiana University bevestigt dit. Professor Andrea Davis van de York University in Toronto zegt: ‘Het toont aan dat het performen van mannelijkheid betekent dat het minste teken van “zwakte” de façade uitveegt die veel tijd heeft gekost om op te bouwen. En omdat mannen traditioneel worden verondersteld macht te hebben, kunnen sommige mannen die dat niet hebben, of niet de traditionele mannelijke kenmerken bezitten, overcompenseren door te proberen om vrouwen te domineren.’ Vreemd genoeg toont hetzelfde onderzoek aan dat seksueel promiscue mannen niet gelukkiger zijn dan andere mannen.

Men heeft het vaak over religie, over cultuur of over politieke radicalisering als oorzaken van terreur, maar niet over het feit dat terroristen bijna altijd mannen zijn.

Terreur en geweld zijn wanhoopsdaden. Veel dolle schutters in de Verenigde Staten schreven manifesten of namen video’s op waarin ze hun onvermogen om de held van het verhaal te zijn toeschreven aan minderheden of vrouwen. Reactionaire ideologieën zoals het salafisme of het fascisme appelleren aan die frustraties bij mannen. Elliot Rodger, die in 2014 zes mensen doodschoot, vond zijn heil in misogyne haatgroepen online en postte voor zijn aanval een video waarin hij uitlegde dat hij wraak nam op vrouwen die hem afwezen.

Het hoeft niet eens te gaan over terreur van de mediagenieke aard. Aanranding, verkrachting en seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn eveneens uitingen van toxische mannelijkheid, de wil om koste wat kost te domineren, te winnen, te scoren. Het zijn symptomen van een cultureel model dat geen andere uitlaatklep aan mannen toestaat omdat ze anders zwak lijken. Eén van de enige acceptabele emoties voor jongens is woede. Volgens het Amerikaanse ministerie van Justitie plegen mannen drie keer zo vaak gewelddadige misdrijven in vergelijking met vrouwen. Daar komt nog bovenop dat onze culturen stikken van de heroïsche films en games waarin een man gewelddadig zijn wil oplegt aan anderen. Eén man neemt het op tegen onrecht, tegen de bad guys.

Er is geen eenduidig milieu waaruit terroristen komen. Mohammed Atta, de aanvoerder van de 9/11-aanvallen, was hoogopgeleid. De Noorse neonazi Anders Breivik leefde een doodnormaal middenklasse-bestaan en Abdeslam Salah, een tijd de meest gezochte terrorist van het land, was een kleine crimineel. Wat hen bindt, is dat ze allemaal mannen waren die diep hadden gedronken van de giftige cocktail hierboven beschreven.

Denken we dat Atta, Breivik en Salah zichzelf zagen als helden? Dat ze een heroïsche strijd leverden tegen hun ingebeelde vijanden? Tamerlan Tsarnaev, één van de twee terroristen van de aanval op de marathon in Boston in 2013, geloofde dat hij door terreur ‘de held kon worden die hij van zichzelf vond dat hij was,’ schreef terreurexpert Peter Bergen in 2016 in The New York Times. David Headley, die een groot stuk van de aanval plande die in 2008 in Mumbai aan 160 mensen het leven kostte, zag zichzelf als een ‘Jihadi James Bond’.

Niemand wordt geboren als terrorist. Dus wat als we onze jongens nu eens zouden opvoeden met het idee dat een breed spectrum aan emoties voelen en tonen perfect normaal is? Wat als we zouden ophouden met het verheerlijken van geweld als een aanvaardbare oplossing voor problemen? Het is niet zo dat mannen als groep vandaag een soort collectieve schuld dragen, maar we zijn al veel te lang blind voor een culturele factor die bijdraagt tot de ontmenselijking van veel jongens. Niemand wordt geboren als een moordenaar, terrorist of verkrachter.

In tijden waarin we het altijd weer hebben over hoe religie en afkomst – een klassiek rechts thema – of kansarmoede en uitsluiting – een klassiek links thema – geweld aanwakkeren, kan het lonen in eigen boezem te kijken en na te denken over hoe we jongens opvoeden.

Jeroen Meuleman schrijft meestal onder het pseudoniem Anton Voloshin teksten, gedichten, satire en opinies. In het dagelijkse leven werkt hij als consultant.