‘Waarom vrede sluiten te midden van oorlog moeilijker is dan ooit tevoren’

Oorlog eindigt zelden met een knock-out, maar met een moeizaam compromis aan de onderhandelingstafel. Anno 2025 lijkt vrede echter verder weg dan ooit: hybride oorlogsvoering, sociale media en een gebrek aan geopolitieke spelregels maken onderhandelen haast onmogelijk. Julien De Wit van de Vrijdaggroep pleit voor een diplomatie die nuchter inspeelt op de realiteit, niet vastklampt aan verouderde principes en zich wapent tegen de nieuwe spelregels van macht en conflict.

In de wereld van internationale conflicten is er één constante: op het einde van de rit moet er onderhandeld worden. Dat is al eeuwen zo, maar anno 2025 zie ik een verontrustende trend: de weg naar de onderhandelingstafel wordt steeds moeilijker begaanbaar, met Oekraïne als pijnlijk actueel voorbeeld.

Al twee jaar woedt de oorlog in Oekraïne, maar duurzame vrede blijft uit. Dit conflict staat symbool voor een fundamentele verschuiving in internationale diplomatie: waar vredesonderhandelingen vroeger vaak neerkwamen op deals tussen enkele supermachten, is de arena nu oneindig complexer geworden. Sommige obstakels zijn van alle tijden, terwijl andere het diplomatieke landschap fundamenteel hebben veranderd.

Het patroon waarbij grootmachten zich bemoeien met regionale conflicten is bijvoorbeeld niet nieuw. In Oekraïne staan niet alleen Kiev en Moskou tegenover elkaar, maar kijken Washington, Brussel en Beijing strategisch mee.

Ook blijft de internationale politiek geen stiel voor blozende maagden. Hard optreden en met de voeten vooruit communiceren zijn onvermijdelijk in een wereld van spierballengerol. We zien dit in Poetins standvastigheid, maar ook in hoe westerse leiders tussen confrontatie en compromis schipperen. De vuist op tafel slaan, de tegenstander uitkafferen of publiek vernederen waren en blijven instrumenten voor onderhandelaars. We kunnen daar allemaal veel van vinden, maar in de internationale politiek maakt men al eens de handen vuil en is moraliteit soms ver te zoeken.

Waar we echter een radicale verandering zien, is in de informatie- en technologieoorlog die het moderne slagveld transformeert. Conflicten spelen zich zowel fysiek als digitaal af, met drones, precisieraketten en cyberaanvallen die zorgen voor een ongekende dynamiek. Hybride oorlogvoering is het ook. Bij een hybride oorlog is het vaak onduidelijk wat als oorlogsdaad mag worden bestempeld en wat niet. Van die onduidelijkheid wordt strategisch gebruik gemaakt.

Elke gebeurtenis wordt gemanipuleerd in een constante strijd om het narratief, waarbij Rusland “denazificatie” claimt terwijl Oekraïne vecht voor nationale soevereiniteit. Trump wil dan weer het imago opbouwen van vredestichter, iemand die de dingen voor elkaar krijgt, zelfs als dat ten koste gaat van Amerika’s bondgenoten.

Deze parallelle werkelijkheden maken gemeenschappelijke uitgangspunten voor onderhandelingen vrijwel onmogelijk. Dat er een strijd woedt om het oorlogsnarratief is van alle tijden, maar vandaag bereikt dat narratief de bevolking veel directer en veelvuldiger. Als het Russische regime Oekraïne vandaag ergens van beschuldigt, lezen we niet langer geanalyseerde interpretaties in de kranten, maar de ruwe, ongefilterde tweet. Het ‘verhaaltje’ is belangrijker dan ooit.

De rol van real-time media versnelt bovendien de escalatiecyclus. Vergelijk de situatie met de Cubaanse rakettencrisis: toen konden Kennedy en Chroesjtsjov in relatieve rust onderhandelen, terwijl hun bevolkingen slechts gefilterde informatie ontvingen.

Tegenwoordig maken 24-uursnieuws en livestreams deze diplomatieke ademruimte onmogelijk. Elke suggestie van compromis wordt onmiddellijk wereldwijd geanalyseerd en bekritiseerd. In 1962 werden media bewust op afstand gehouden om de-escalatie mogelijk te maken; nu zijn ze permanent en overal, net als sociale media.

De opkomst van sociale media verankert extreme standpunten ook in de publieke opinie. Nationalistische echokamers online wakkeren harde posities aan, waardoor compromissen worden gezien als verraad aan de nationale zaak. Eén gelekte opmerking of tweet kan maandenlange diplomatieke inspanningen tenietdoen. De personalisering van het conflict in figuren als Zelensky en Poetin maakt toegeven voor beiden bovendien politieke zelfmoord..

Tot slot nog dit: ook het stilaan tenietgaan van de  liberale hegemonie in internationale betrekkingen  bemoeilijkt de zaak. We zien steeds meer een verschuiving naar een wereld waarin autoritaire machten de liberale internationale orde actief ondermijnen.

Regels en normen die decennialang vredesonderhandelingen structureerden, worden nu openlijk verworpen. Dit zorgt ervoor dat de gemeenschappelijke taal van diplomatie, gebaseerd op gedeelde waarden en verwachtingen, steeds meer verdwijnt en plaatsmaakt voor een cynisch machtsspel waarin internationale regels selectief worden toegepast.

Succesvolle vredesonderhandelingen vereisen vandaag niet alleen diplomatieke vaardigheid, maar een fundamenteel nieuwe benadering. Een strategisch-communicatieve benadering bijna.  De kunst van moderne vredesonderhandelingen vraagt om een generatie vredestichters die kunnen navigeren door dit doolhof van technologische, mediagestuurde en geopolitieke complexiteit, zonder de fundamentele menselijke elementen van diplomatie – vertrouwen, compromis en gedeeld belang – uit het oog te verliezen.

Vrede was nog nooit zo moeilijk te bereiken – maar juist daarom des te noodzakelijker.