Waarom verhalen over kiesfraude in de Verenigde Staten nooit meer zullen weggaan

Donald Trump won de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Deze keer kwam er geen Stop The Steal-circus, maar toch circuleren er nog steeds ongefundeerde geruchten over kiesfraude – zowel aan linker- als aan rechterzijde.

Na de presidentsverkiezingen van 2020 weigerden Trump en een deel van zijn Republikeinse aanhang om de nederlaag tegen Joe Biden te aanvaarden. Hun opgehitste Stop The Steal-beweging culmineerde in een gewelddadige bestorming van het Capitool op de dag waarop de verkiezingsuitslag definitief bevestigd zou worden. Vier jaar lang is Trump blijven volhouden dat de verkiezingen niet eerlijk waren verlopen.

In de aanloop naar een nieuwe stembusgang met Trump als kandidaat was het de vraag of dat scenario zich zou herhalen. Dat was geen onterechte bekommernis, want de Trump-campagne beweerde al op voorhand dat de verkiezingen ‘rigged’ of vervalst zouden worden. Dat discours, in het bijzonder het spookbeeld van massa’s ‘illegalen’ die op onwettige wijze zouden gaan stemmen, gebruikte Trump om Republikeinse kiezers naar de stemhokjes te jagen. Op campagnebijeenkomsten werden bordjes uitgedeeld met ‘Too Big To Rig’, een slogan die het voornemen verwoordde om zo’n gigantische verkiezingsoverwinning te boeken dat ze de margin of fraud – een vermeende Democratische ‘fraudemarge’– zou overstijgen.

Valse stembiljetten

Het discours over kiesfraude werd de voorbije maanden aangewakkerd door Trump-supporters als Elon Musk en… Rusland. Op het door Musk tot X omgedoopte Twitter werd een ‘Election Integrity Community’ boven de doopvont gehouden: een groep waar iedereen de meest wilde geruchten over electorale fraude kon delen. Een Russische propagandaoperatie verspreidde dan weer een video met acteurs die zich voordeden als Haïtiaanse inwijkelingen in de Verenigde Staten die herhaaldelijk voor Kamala Harris gingen stemmen.

Tot op de avond van de presidentsverkiezingen circuleerden ongefundeerde geruchten over verkiezingsfraude, zoals het verhaal dat een konvooi van ‘vrachtwagens met tienduizenden stembiljetten’ op weg was naar Philadelphia, een traditioneel Democratisch bolwerk in de strijdstraat Pennsylvania. Ook Donald Trump zelf deed daar aanvankelijk volop aan mee. ‘Er wordt veel gepraat over massaal VALSSPELEN in Philadelphia’, schreef hij op verkiezingsavond op het sociale medium Truth Social. Enkele minuten later volgde een bericht dat er in Detroit en Philadelphia een ‘grote politieaanwezigheid’ zou zijn om kiesfraude te onderzoeken. Daar was allemaal geen sprake van.

Vervolgens druppelden de eerste resultaten van de verkiezingen binnen. Zodra die er steeds beter begonnen uit te zien voor de Republikeinse presidentskandidaat, droogden ook de verhalen over kiesfraude op.

‘Too Big To Rig’

Einde verhaal voor dergelijke kletspraatjes? Nee, toch niet. Er galmen nog altijd echo’s van na, vooral bij Republikeinen die ook op de kiesformulieren stonden – voor zetels in de Senaat, het Huis van Afgevaardigden en voor gouverneursposten – maar die in tegenstelling tot Trump wél verloren van hun Democratische tegenstrevers. Ook The Donald zelf bleef het thema levendig houden. Vier dagen na de verkiezingen plaatste hij nogmaals zijn ‘Too Big To Rig’-slogan op sociale media.

Enkele virale stukjes misinformatie droegen er verder toe bij dat er nog steeds over kiesfraude gefluisterd wordt. Een van die nepverhalen stelde dat Kamala Harris er enkel in geslaagd was om staten te winnen ‘waar geen identificatiedocumenten vereist waren om te gaan stemmen’ – wat niet klopt. Een andere virale grafiek toonde hoe het stemmenaantal dat Harris behaalde overeenstemde met dat van de Democraten in 2012 en 2016 – rond de 65 miljoen stemmen – wat van de verkiezing van Biden in 2020 (met 81 miljoen stemmen) een enorme, ‘verdachte’ uitschieter maakte. Dat moést wel bewijzen dat er in 2020 gesjoemeld was! Maar los van het feit dat er in 2020 opvallend veel per brief werd gestemd door de coronapandemie, waren op het moment dat de grafiek werd gemaakt nog lang niet alle stemmen geteld. Ondertussen heeft Harris er meer dan 74 miljoen – zo’n 2,5 miljoen minder dan Trump – en het tellen is nog altijd niet afgerond.

Biden op campagne: ‘Trump wil de geschiedenis stelen, zoals hij de verkiezingen wilde stelen’

Gehackt

Na het verlies van Harris vond je echter ook bij Democratische kiezers verhalen over kiesfraude. Journaliste Taylor Lorenz beschreef hoe het sociale netwerk Threads – waar verschillende progressieve stemmen naartoe zijn gevlucht na Elon Musks overname van Twitter – overspoeld werd door dergelijke claims. Zo zouden ‘gehackte stemmachines’ verantwoordelijk zijn voor de overwinning van Trump, al bestaan daar in werkelijkheid geen indicaties voor. Bijzonder populair was de complottheorie dat Musk ‘via de satellieten van zijn bedrijf Starlink stemmen had omgewisseld’. Dat is technisch gezien compleet onmogelijk.

Buitenlandse desinformatieoperaties beginnen ondertussen ook al in te spelen op de vatbaarheid van links voor een discours over kiesfraude. Onderzoekster Elise Thomas van het Institute for Strategic Dialogue analyseerde een video waarop te zien is hoe iemand een hele stapel stemformulieren invult en daarbij telkens het bolletje van Trump inkleurt. De beelden werden verspreid op sociale media op een manier die sterk doet denken aan een Russische beïnvloedingsoperatie.

Losers

Dat nu ook Democraten samenzweringsverhalen over vervalste verkiezingen delen, is niet zo verrassend. Complottheorieën over kiesfraude zijn namelijk typisch voor losers – letterlijk dan. Wie te maken krijgt met een verlies – of een ander fenomeen dat verschillende complexe oorzaken heeft – en niet bereid is om dat te aanvaarden, blijkt veel vatbaarder voor een narratief dat de schuld legt bij één externe, eenvoudige vijand. Sociale media, met een steeds bredere waaier aan platformen, maken het mogelijk om jezelf op te sluiten in informatiebubbels, en desgevallend dus ook in complotbubbels. Het is een fenomeen dat deel uitmaakt van een voortschrijdende versplintering van de online informatieomgeving, waarin iedereen zijn eigen comfortabele realiteit kan kiezen.

Ongefundeerde verdachtmakingen over kiesfraude zijn dus een blijvertje. De analyse van de drijvende factoren achter Trumps verkiezingsoverwinning is nog niet helemaal afgerond, maar de kans bestaat dat het waanbeeld van ‘rigged elections’ ertoe heeft bijgedragen om Republikeinse kiezers op verkiezingsdag uit hun zetel te krijgen. Zo’n succesvolle strategie zal men niet makkelijk op de schop doen.

Er is ook geen enkele reden om aan te nemen dat de propaganda- en desinformatieoperaties van buitenlandse mogendheden zullen ophouden met het ondergraven van het vertrouwen in verkiezingen, een van de hoekstenen van het democratische proces. Het is een investering die op korte, en zeker op lange termijn zeer voordelig is voor het ultieme einddoel van alle nepnieuws: verwarring en wantrouwen zaaien in een samenleving.