Waarom Trump-kiezers niet zo gek zijn als wij in Europa denken

De Democratische kandidate Kamala Harris werd dan wel tot winnaar uitgeroepen van het tv-debat met Donald Trump, ze is nog lang geen president. Ongeveer de helft van de Amerikaanse kiezers blijft Republikeins stemmen. Vlaanderen begrijpt niet waarom.

74.000.000 Trumpstemmers weten waarom. In het hoofd van de Republikeinen, zo heet het jongste boek van Marc Buelens, emeritus hoogleraar en oud-directeur van de Vlerick Business School. In veel Vlaamse oren klinkt die titel als een provocatie. Wie bij ons neemt de Republikeinen en zeker Donald Trump ­ernstig? Maar vooral: wie kent hen?

Navraag leert dat ze bijna wetmatig behoren tot ­extreem- en libertair-rechtse kringen. Filip Dewinter (Vlaams Belang) netwerkt niet alleen met bad guys uit China, Syrië en Rusland, maar ook met Amerikaanse Republikeinen: ‘Mijn goede vriend Jeff Sessions, een conservatief-Republikeinse senator uit Alabama en in 2016 de eerste attorney general of minister van Justitie van Trump, heeft mij een aantal jaren geleden ingeleid in de Republican Club op Capitol Hill. Daar komen alle Republikeinen die in Washington werken samen, inbegrepen de mensen van al die beroemde denktanks. Ze verschillen over veel zaken van mening, maar allemaal zijn ze tegen de Democraten en willen ze de overheid zo klein mogelijk houden. Dat vinden ook Republikeinen die zelf voor de overheid werken.’

Ook de Nederlander Derk Jan Eppink kan terug­vallen op een Republikeins netwerk. Als auteur, columnist, oud-journalist en ex-parlementslid (voor de LDD in België en Ja21 en de BoerBurgerBeweging in Nederland) voelt Eppink wel affiniteit met de Republikeinse achterban. ‘In 2016 volgde ik als columnist voor ­de Volkskrant de presidentsverkiezingen. De dag van de verkiezingen moest ik een stukje schrijven dat de volgende ochtend zou verschijnen – mijn deadline lag dus vóór de uitslag bekend werd. Volgens de opiniepeilers stond de winst van Hillary Clinton mathematisch vast. Nou, ik had opvallend veel Amerikanen gehoord die nooit voor Clinton zouden stemmen. Dat ze kritische kiezers had afgedaan als ‘deplorables’ was erg slecht gevallen bij de blue collar workers in het Midwesten, in die tijd nog vaste Democratische kiezers. Het verschil zou wel eens veel kleiner zijn kunnen zijn dan gedacht, en dus ik gaf mijn column de titel “De opstand van de gewone man”. De dag erop viel ik natuurlijk in de prijzen. (lacht) Die revolutie is trouwens nog altijd aan de gang. Die ontevredenheid woekert niet alleen in de VS, ook in West-Europa zie je het gebeuren. Dat de Duitse regering ineens veel strenger zal optreden tegen asielzoekers is een ultieme poging om te verhinderen dat het inderdaad tot een burgeropstand komt.’

Ten slotte is er Amerika-kenner David Neyskens, een bestuurslid van de conservatief-liberale denktank Libera. Zijn analyses van de Amerikaanse politiek verschijnen op Doorbraak.be en vallen te bekijken op vodcasts. Niet zonder ironie kondigde hij vier jaar ­geleden aan: ‘Ik beloof u dat mijn analyses over Joe Biden even objectief zullen zijn als die van de gevestigde media over Donald Trump in 2016-2020.’

De Kennedy’s

Op het Vlaams Belang en de rechtervleugel van de N-VA na herkennen alle Vlaamse partijen zich meer in de ­Democraten dan in de Republikeinen. Zelfs de ­PVDA heeft er geestesgenoten – communisten en woke-­activisten als Bernie Sanders en Alexandria ­Ocasio-Cortez. De Democratische Partij spreekt ook groene kiezers aan, vakbondsmensen, voorstanders van de welvaartsstaat, gematigde centrumfiguren (zeg maar: onze groenen, socialisten en christendemocraten), liberals, vrije beroepen, ondernemers (wat bij ons liberale kiezers zouden zijn), én mensen die ijveren voor law-and-order en zo niet gesloten dan wel zwaar gecontroleerde grenzen. Het politieke spectrum van de Democraten is dus veel breder en dus ook rechtser dan hun erg progressieve reputatie laat vermoeden.

Marc Buelens wijst op de kleine oostelijke staat Delaware. Delaware is het Liechtenstein van de VS: een uitermate kapitaal- en bankvriendelijke staat die als een magneet werkt op belastingontwijkers en -ontduikers. Politiek wordt Delaware wel gedomineerd door de Democraten. De bekendste Democraat uit Delaware is Joe Biden. Dat veel arme kiezers uit the deep South of het verpauperde Midwesten de ­Democraten zien als een partij van ‘de elite’ is niet helemaal ongegrond. In Europa stoort de publieke opinie zich niet aan die rijke Democratische elite. Integendeel, sinds de Kennedy’s lijken we ze zelfs sympathiek te vinden. Rijke en machtige Republikeinen staan dan weer symbool voor het poenerige, ­asociale en imperialistische Amerika.

De aversie tegen de Republikeinen is bij ons stilaan Kamer­breed. Als zelfs de christendemocraat Eric Van Rompuy – in zijn jonge jaren een zeer rechtse en conservatieve druktemaker die ooit zelfs opriep tot een kulturkampf met links – N-VA-voorzitter Bart De ­Wever ‘de Vlaamse versie van Donald Trump’ noemt’, dan is dat bedoeld als een belediging en wordt dat ook zo begrepen.

Trumps vehikel

De Republikeinen hebben nochtans een glorieus verleden als verdedigers van de westerse variant van de democratie. Abraham Lincoln (president van 1861-1865) won de Amerikaanse Burgeroorlog en schafte de slavernij af, Dwight Eisenhower (1953-1961) speelde als geallieerd opperbevelhebber een cruciale rol in de overwinning op de nazi’s en president Ronald Reagan (1981-1989) was een van de grote winnaars van de ­Koude Oorlog.

Die herinnering is blijkbaar voltooid verleden tijd. Sinds Donald Trump in 2016 president werd, is hij Republikein nummer één. De Grand Old Party is ­getransformeerd tot zijn vehikel. De Republikeinen vergeven hem zijn misstappen, ze geloven zijn uit­spraken en nemen zijn leugens erbij. Hoe rauwer en gespierder Trump uit de hoek komt, hoe harder al die mannen met hun rode petten juichen. Filip Dewinter: ‘Trump die na de aanslag in Pennsylvania zijn vuist omhoog steekt en “Fight! Fight! Fight!” roept, dat is nu al het beeld van de eeuw. Dat spreekt de Amerikanen geweldig aan.’

Marc Buelens heeft het dus onderzocht: waarom doen Republikeinen wat ze doen, waarom begrijpen ‘wij’ dat niet, en willen we het nog amper begrijpen? Wekenlang trok hij als ‘embedded’ sociale wetenschapper door de VS. Daarbij liet hij zich gidsen door Republikeinse vrienden en kennissen, en probeerde hij de wereld vanuit Republikeins perspectief te benaderen en te begrijpen. Waarom stemmen zo veel ­mensen op die partij en lopen ze te hoop voor Donald Trump?

Valse profeten

Buelens maakt zijn centrale punt best overtuigend: ‘Nee, de Republikeinen zijn niet gek of fout. Ze zijn wel anders. Grondig anders. Ze geloven in het zeer vrije individu, en dus wantrouwen ze een overheid die belastingen heft en wetten uitvaardigt. Daarom zijn ze ook voor het vrije wapenbezit, ondanks de vele schooldrama’s zoals onlangs nog in Georgia. Republikeinen geloven in God, en dus haten ze zogenaamde valse profeten met hun “woke” beschuldigingen, of hun ­tegennatuurlijke “genderideologie” en hun minachting voor de vernietiging van het traditionele gezin en de klassieke Amerikaanse waarden.’

En bovenal: Republikeinse kiezers vallen voor ­mensen – mannen – die succes hebben. Dat alles verklaart hun bewondering voor Donald Trump, de alfaman die roept wat zij denken. Buelens: ‘Donald Trump is de emanatie van de succesvolle selfmade-onder­nemer, de vastgoedmagnaat die op eigen kracht rijk werd.’

Vanuit dat perspectief moet het massaal bekeken tv-debat op ABC wel bijzonder zuur gevallen zijn voor de Republikeinse achterban. De centrumrechtse krant ­The Wall Street Journal schreef: ‘Het is duidelijk dat Harris het debat heeft gewonnen.’ Ook het ‘volkspanel’ van Fox News, een televisiezender die uitgesproken pro-Trump is, riep Kamala Harris uit tot winnaar, met twaalf stemmen tegen vijf. Dat is het oordeel van uitgerekend twee van de belangrijkste media die eigendom zijn van de familie-­Murdoch.

Het belooft dus een spannende strijd te worden. Daarover zijn voor één keer alle Amerikaanse media en peilers het roerend eens. Vóór het debat had Trump bij de meeste bookmakers en in de gezaghebbende prognoses van Nate Silver nog een ruime voorsprong. Inmiddels nadert Harris. Maar de meeste onbesliste kiezers wachten af. Het blijft volstrekt onzeker wat er zal gebeuren in de zeven cruciale swing states ­(Wisconsin, Michigan, Pennsylvania, North ­Carolina, Georgia, Nevada en Arizona). Daar wordt beslist over winst en verlies.

Taal van de gewone man

De winst in het debat mag dan wel psychologisch ­belangrijk zijn voor Kamala Harris, ze heeft de Republikeinse kiezers nog niet mee. Wat ‘mist’ Harris dat wij niet zien? Waarom blijft Trumps achterban hem zo trouw?

Derk Jan Eppink: ‘Trump belooft de modale Amerikaan in essentie veiligheid. Hij doet dat niet alleen door de grenzen te sluiten, maar vooral door zijn ­belofte om hun welvaart en dus hun inkomen veilig te stellen. Want wie in Amerika door zijn geld zit, komt vrij snel in de problemen. Veel Amerikanen hebben een hypotheek en leven op krediet. Als de inflatie stijgt of de lonen dalen zitten ze snel tegen de armoedegrens aan. De noodzaak om economisch te overleven is voor de modale Amerikaan veel sterker dan in Europa.’

De verdienste van Trump is niet gering, betoogt ook Filip Dewinter. ‘Bush en co. waren neoconservatieven. Ze wilden de hele wereld domineren en lieten tegelijk massamigratie toe. Die contingenten Latijns-Amerikaanse immigranten waren de goedkope arbeidskrachten waar het bedrijfsleven om vroeg. De Amerikaanse aandeelhouders werden schandalig rijk, maar de Amerikaanse arbeiders waren de dupe. Daardoor trekken de Republikeinen ook – mannelijke – zwarte arbeiders aan. Ook hun jobs staan onder druk van de immigratie.’ Neyskens: ‘De fundamentele verdienste van Donald Trump is dat hij de Republikeinen heeft veranderd in een arbeiderspartij, of toch een partij waar arbeiders zich thuis voelen. Dat Trump zelf een miljardair is, maakt niet uit. Hij spreekt de taal van de gewone man.’

Schrijnende armoede

Ook Marc Buelens erkent dat hij geschrokken is van de armoede, ook bij de working poor. ‘Voor veel Amerikanen is het gemakkelijker om die armoede niet te zien, of om ze te negeren. Tussen de Oostkust en de Westkust liggen de zogenaamde flyover states: je ziet ze alleen vanuit de lucht, of je doorkruist ze via de snelwegen. Maar zelfs in Florida merkte ik dat ik niet eens zo erg ver van die hoofdwegen af moest om te zien hoe schrijnend en zichtbaar de armoede is.’ Eppink: ‘Zeker die mensen zien de Democraten als de partij van de goed verdienende intellectueel met een prettige vaste job en een te goedkope nanny.’

Dat verklaart ook de grote bijval voor het isolationisme van Trump, zegt Neyskens. ‘In Europa vinden we het vreselijk dat Trump kritisch is voor de NAVO en Europa in de steek zou laten, of niet van plan is om soldaten te sturen naar Oekraïne. In de VS wordt zijn standpunt ruim gedeeld, zeker door de arbeiders. Daar willen mensen niet dat hun kinderen na Irak en Afghanistan ook nog eens naar Oekraïne worden gestuurd. Gezinnen werden verwoest. En er was geen dienstplicht, zoals bij de Vietnamoorlog. Het waren niet de zonen van de advocaten en de tech-­ingenieurs die in de woestijn moesten gaan vechten, maar die uit de lagere middenklasse. Er waren ook veel latino’s en zwarten bij.’

Naast die sociale agenda wordt er ook een blijkbaar onvermijdelijke cultuuroorlog uitgevochten, en de ­Republikeinen doen dat met God voorop. In het uiterst geseculariseerde Vlaanderen kunnen we ons niet eens voorstellen dat een toppoliticus woorden zou gebruiken zoals Trumps vicepresident Mike Pence die uitsprak toen hij in 2023 zijn eigen presidentiële campagne stopzette: ‘De Bijbel zegt dat er voor elk doel een tijd is. Na veel gebeden en overleg heb ik besloten mij terug te trekken als presidentskandidaat.’ Dewinter: ‘Ik was danig verrast toen ik voor het eerst op restaurant werd uitgenodigd door Jef Sessions. Voor de maaltijd stonden hij en de andere Republikeinen op, ze namen elkaars hand vast en dankten God uitvoerig. Er begint ook geen vergadering zonder gebed tot de Allerhoogste.’

Stormy Daniels

Intussen smulde de pers van de rechtszaken tegen ­Donald Trump waarbij pornoster Stormy Daniels ­betrokken is. Geen enkele van die diepgelovige Republikeinse kiezers is daar niet van op de hoogte. Neyskens: ‘Trump was al een publieke figuur voor hij in de politiek ging. Heel Amerika weet van zijn echtscheidingen en affaires. Dat zijn oude koeien: niemand stoort zich er nog aan.’ Eppink: ‘De modale Amerikaan is wel wat gewend geraakt. Hoeveel dominees zouden al niet publiek berouw hebben getoond voor hun zonden? Het proces-Stormy Daniels voedt bij de Republikeinse kiezers slechts hun sympathie voor de onrechtmatig aangevallen Trump en hun aversie tegen de “schijnheilige” Democraten. Die zullen er geen stem mee winnen.’

Is Trump dan boven alle kritiek verheven? Nee. ­Filip Dewinter, Derk Jan Eppink en David Neyskens vinden het ongehoord dat hij de overwinning van Joe Biden nooit heeft willen erkennen, en dat hij druk heeft uitgeoefend op zijn vicepresident om de verkiezings­uitslag ongedaan te maken. En dat los van alle andere pogingen tot beïnvloeding waarbij Donald Trump in verschillende staten zoals Michigan, Georgia, Wisconsin en Pennsylvania druk uitoefende om de uitkomst van de verkiezingen te veranderen in zijn voordeel. Dat tast de legitimiteit van het politieke systeem aan. De bestorming van het Congres was ongehoord, al wil Neyskens het geen ‘opstand’ noemen, maar een ‘uit de hand gelopen actie’.

Neyskens: ‘Trump mag vinden dat de telling van de stemmen niet helemaal eerlijk verlopen is – in zijn woorden: ‘the steal’, de diefstal. In 2000 heeft de ­Democratische verliezer Al Gore een hertelling van de stemmen in Florida geëist en gekregen. De verantwoordelijke gouverneur daar was Jeb Bush, de broer van de Republikeinse winnaar George W. Bush. Uiteindelijk riep het federale hooggerechtshof Bush toen tot winnaar uit in Florida, met een verschil van 537 stemmen. Daardoor kreeg hij ook een meerderheid van de kiesmannen achter zich en kon hij president worden. Het is dus legitiem om tellingen ter discussie te stellen. In het geval van Gore vond de internationale pers dat normaal, in het geval van Trump niet.’

‘Trump had beter het voorbeeld gevolgd van president Grover Cleveland in 1888, nota bene een Democraat’, gaat Neyskens verder. ‘Die verloor van zijn ­Republikeinse uitdager Benjamin Harrison, onder meer door verkiezingsfraude in Indiana. Cleveland legde zich bij de uitslag neer, Harrison werd de nieuwe president. Maar bij het verlaten van het Witte Huis zei first lady Frances Cleveland: “We are coming back, four years from today.” Zo geschiedde. In 1892 won Cleveland opnieuw de verkiezingen en werd hij voor een tweede keer president. Mocht ik adviseur geweest zijn van Donald Trump, dan zou hij het zo hebben aangepakt. Dan was zijn reputatie minder geschonden en had hij nog meer kans om president te worden en te doen wat hij in zijn eerste termijn heeft verzuimd: het staats­apparaat zuiveren van al die Democraten die zijn beleid vier jaar lang hebben gesaboteerd.’