Waarom trekken zo veel migranten naar Brazilië?

In vijf jaar tijd is het aantal migranten in Brazilië met een vijfde gestegen. De nieuwe golf komt vooral uit Angola, Haïti, Venezuela en Congo.

Brazilië is het grootste land van Latijns-Amerika, niet alleen in oppervlakte maar ook in bevolking – het telt 208 miljoen inwoners – maar het is niet langer het immigrantenland dat het tot het midden van de vorige eeuw was en dat het zijn grote etnische en culturele verscheidenheid heeft bezorgd.

In 2015 telde Brazilië 713.568 buitenlandse inwoners, 0,3 procent van de totale bevolking. Dat valt in het niets bij Argentinië en Venezuela, waar migranten goed zijn voor respectievelijk 4,5 en 4,8 procent van de bevolking, zegt Marcelo Torelly van het Braziliaanse kantoor van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

Aantrekkelijke migratiebestemming

Maar toch is er iets aan het veranderen. Brazilië is opnieuw een aantrekkelijke migratiebestemming geworden, zegt de IOM. Van 2010 tot 2015 steeg het aantal migranten met 20 procent. Oorzaken zijn de oorlog in Angola, de aardbeving in Haïti, de crisis in Venezuela en de repressie in de Democratische Republiek Congo.

‘De as van de immigratie is gewijzigd, nu zien we Zuid-Zuid-stromen, vanuit Haïti, Afrika en Azië, stromen die groter zijn dan die uit het Noorden’, zegt Leonardo Cavalcanti van het Observatorium voor Internationale Migratie, een gezamenlijk initiatief van het ministerie van Werk en de Universiteit van Brazilië.

De aardbeving in Haïti, in januari 2010, deed de Braziliaanse immigratie weer opflakkeren. Bij de aardbeving vielen meer dan 220.000 doden en gingen 1,5 miljoen mensen op de vlucht. Tienduizenden Haïtianen probeerden een nieuw leven op te bouwen in Brazilië. Op de arbeidsmarkt vormen ze sinds 2013 de grootste groep buitenlanders.

Aardbeving in Haïti

Bob Montinard, een Haïtiaan van 42, woonde in Port-au-Prince toen de aardbeving zijn huis verwoestte. Hij besloot in 2010 naar Rio de Janeiro te migreren, samen met zijn vrouw en twee kinderen.

Vorig jaar richtte hij Mawon op, een organisatie die Haïtiaanse migranten ondersteunt. Mawon is Haïtiaans Creools voor bruin, een term die ook werd gebruikt voor zwarte slaven die op de vlucht gingen. ‘Mawon is blank noch zwart, het is creools, vroeger betekende het vluchten, nu migratie, diversiteit, een mix, tegen het racisme’, zegt Montinard.

Mawon helpt Haïtianen aan de slag in de cultuursector. ‘Elke migrant brengt zijn cultuur, zijn gerechten, zijn muziek mee. Hij kan die delen en verkopen in het land van bestemming. Iedereen wint daarbij: de immigranten hebben een inkomen, de anderen verrijken hun kennis.’

Economische groei

De jongste jaren neemt ook het aantal migranten uit Afrika, Syrië en Venezuela toe. Allemaal zijn ze op de vlucht voor armoede en geweld. Vooral uit Angola komen veel migranten; net zoals in Brazilië spreekt men er Portugees.

Wat Brazilië nu ineens zo aantrekkelijk maakt? Sinds de internationale financiële en economische crisis van 2008 zijn de VS en Europa minder populair geworden bij migranten, de Braziliaanse economie bleef in die periode wel groeien, zegt Cavalcanti.

In 2015 belandde Brazilië in een recessie, de werkloosheid nam weer toe. Het totale aantal immigranten nam wel af, maar de migratie uit Afrika hield aan, en de zware politieke en economische crisis in Venezuela blijft veel Venezolanen de grens over jagen.

Geen eten in Venezuela

‘We besloten te vertrekken omdat er geen eten meer was’, zegt een zwangere Venezolaanse vrouw die met haar man en twee kleine kinderen naar de Braziliaanse deelstaat Roraima is gevlucht (omdat ze nog familie heeft in Venezuela, wil ze anoniem blijven).

‘Er waren geen vitaminen meer, ik vreesde dat mijn baby ondervoed zou raken, de kinderen aten alleen nog yuca (maniok) en sardines. Door de inflatie ging onze zaak failliet. Bovendien werden we bedreigd omdat we niet achter de regering stonden.’

In Brazilië ziet ze geen crisis. ‘De situatie is niet te vergelijken met wat we in Venezuela meemaakten.’ Ze is lovend over de hulp die ze kreeg bij de bevalling van haar dochter, over de mogelijkheid om voldoende eten te kopen, en om ’te leven zonder angst.’

Eerst kreeg ze enkele maanden financiële steun van hulporganisatie Caritas. Nu heeft haar man werk in een hotel en hoopt ze eindelijk ‘stabiliteit te vinden en onze kinderen een waardig leven te geven.’

Massale stroom Venezolanen

De Internationale Organisatie voor Migratie opende zijn kantoor in hoofdstad Brasilia pas in 2016. Vorig jaar al opende het een tweede Braziliaanse kantoor, in Boa Vista, hoofdstad van Roraima, een gevolg van massale stroom Venezolanen die daar het land binnenkomt.

De IOM helpt de Braziliaanse overheid ‘deze stroom te beheren’, zegt Torelly. Van de 33.865 asielaanvragen die Brazilië vorig jaar ontving, was de helft van Venezolanen.

Asielaanvragen

Asiel om politieke of humanitaire redenen biedt mogelijkheden om legaal in Brazilië te verblijven. De laatste jaren kwam bijna een derde van de buitenlanders op die manier het land binnen.

Maar weinig aanvragen worden goedgekeurd. Het Nationaal Vluchtelingencomité, de interministeriële instantie die deze aanvragen behandelt, keurde tot nog toe 9000 aanvragen goed, meer dan 55.000 aanvragen zijn nog in behandeling, zegt Aryadne Bittencourt, van de organisatie Caritas.

Een nieuwe wet, die in 2017 is goedgekeurd, moet immigratie en asiel vergemakkelijken, maar bij de uitvoering blijven obstakels opduiken, en de bureaucratie maakt het ook niet eenvoudiger, zegt ze.