Waarom Saudi-Arabië vrede wil stichten in Oekraïne

Met een bijeenkomst in Jeddah werpt Mohammed bin Salman zich op als een mogelijke bemiddelaar in de Oekraïens-Russische oorlog. ‘Dit is een manier om te tonen dat Saudi-Arabië een constructieve partner kan zijn.’

–

Lees hier alles over de oorlog in Oekraïne

Wordt Saudi-Arabië de vredesstichter in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland? Met die steile ambitie houdt kroonprins Mohammed bin Salman volgend weekend een conferentie in Jeddah, waar een dertigtal landen hun opwachting zullen maken. Naast een Saudische en een Oekraïense delegatie zijn vooral landen uit het mondiale Zuiden uitgenodigd, zoals Mexico, India en Brazilië. Ook Jake Sullivan, de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur, zou deelnemen aan de gesprekken. Schuift voorlopig niet aan: Rusland. Die afwezigheid tempert de verwachtingen.

Het Saudische initiatief past in een bredere strategie waarin de golfstaat zich steeds nadrukkelijker manifesteert als een verantwoordelijke internationale actor. Eerder dit jaar was Jeddah al de gaststad voor (onsuccesvolle) vredesonderhandelingen tussen het Soedanese leger en de Janjaweed-rebellen. ‘Onder kroonprins Mohammed bin Salman is in Saudi-Arabië het besef gegroeid dat zij een middle power zijn: geen grootmacht, maar wel een medespeler’, zegt Paul Aarts, Midden-Oostenexpert aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Dit is een manier om te tonen dat Saudi-Arabië een constructieve partner kan zijn.’

Siamese tweeling

Sinds de algehele Russische invasie in Oekraïne probeert Saudi-Arabië een neutrale positie te onderhouden. Zoals de overgrote meerderheid van de niet-westerse landen stemde ook Saudi-Arabië voor de VN-resolutie die Rusland sterk veroordeelde voor de invasie, maar nam het niet deel aan de (westerse) sancties. Tegelijk probeert Saudi-Arabië zich de rol van bemiddelaar aan te meten. Al in de eerste week van de invasie bood kroonprins Mohammed bin Salman aan om als brugfiguur tussen beide partijen te fungeren. Zo speelde Saudi-Arabië al een rol bij een gevangenenruil in september, waarbij Russische en Oekraïense gevangenen werden uitgewisseld. Ook bij de vrijlating van de Amerikaanse NBA-speelster Brittney Griner speelde Saudi-Arabië naar eigen zeggen een rol.

Aan Oekraïense kant bestaat een zeker wantrouwen over de Saudische rol bij de vredesgesprekken. ‘Op de oliemarkt zijn Saudi-Arabië en Rusland een soort Siamese tweeling’, zegt Aarts. ‘Samen met de Verenigde Staten zijn zij de grootste olieproducerende landen, en bepalen ze min of meer hoe de olieprijs eruit zal zien. Er is dagelijks overleg tussen Riyad en Moskou. Beide hebben belang bij een hoge prijs: Rusland omdat het oorlog voert, en Saudi-Arabië omdat het bezig is met een investeringsprogramma van honderden miljarden om zijn economie te hervormen. Ze zijn op elkaar aangewezen. Aan Oekraïense kant weten ze dat natuurlijk donders goed.’

Pariastaat

Bij die rol van Saudi-Arabië als vredesstichter zijn wel enkele bedenkingen te plaatsen. Zo startte Saudi-Arabië in 2015 zelf een bloederige oorlog in Jemen, waar het een humanitaire catastrofe veroorzaakte die ondertussen aan honderdduizenden burgers het leven heeft gekost. Ook de brutale en bijzonder gruwelijke moord op de Saudisch-Amerikaanse journalist Jamal Khashoggi bracht de internationale reputatie van de Golfstaat ernstige schade toe. Er is weinig cynisme nodig om in de Saudische welwillendheid een poging te zien om dat internationale blazoen weer op te poetsen.

Paul Aarts haalt nog een belangrijkere motivatie aan: de onzekerheid over de relatie met Amerika. Terwijl Amerika en Saudi-Arabië lange tijd een innige band onderhielden – getuige de bizarre zwaarddans waaraan Donald Trump deelnam tijdens zijn staatsbezoek in 2017 – viert het wantrouwen tegenwoordig hoogtij. ‘Dat begon al onder Donald Trump’, aldus Aarts. ‘Toen Iran in september 2019 een Saudische olie-installatie aanviel, liet Trump doodleuk weten dat Amerika zijn bondgenoot niet te hulp zou komen. Dat was een totale shock voor de Saudische regering.’

Vervolgens noemde Joe Biden in zijn verkiezingscampagne Saudi-Arabië een ‘pariastaat’, en dreigde hij er als president mee dat de Golfstaat ‘gevolgen’ zou ondervinden nadat de OPEC+ had beslist om de olieproductie terug te schroeven en zo de prijzen te verhogen. Hoewel de Amerikaanse diplomatie ondertussen haar best deed om de brokken te lijmen, lijkt de schade onherstelbaar. ‘De Saudi’s beseffen nu dat ze niet langer van Amerika alleen afhankelijk mogen zijn’, zegt Aarts. ‘Ze hebben de voorbije jaren dan ook in diverse andere landen wapens gekocht, ook in China. Met Rusland sloot Saudi-Arabië eerder al een militair samenwerkingsakkoord. Toen er een akkoord werd gesloten om opnieuw diplomatieke relaties met Iran aan te gaan, mocht China mee op de foto. Het is symboolpolitiek, maar in de internationale politiek doen symbolen ertoe.’

Geen doorbraak

Ondanks het feit dat Rusland niet werd uitgenodigd, reageert het niet geheel afwijzend op het Saudische initiatief. Presidentieel woordvoerder Dmitrij Peskov gaf aan dat Rusland de bijeenkomst zou ‘monitoren’. Tegelijk gaf hij te kennen dat Rusland momenteel geen grond ziet voor vredesgesprekken.

Ook Aarts ziet ‘geen enkele reden’ om aan te nemen dat de bijeenkomst in Jeddah voor een doorbraak kan zorgen. ‘Het is een minieme stap in wat een langgerekt proces van diplomatieke onderhandelingen zal worden. Maar het is op dit moment beter dan helemaal niets.’