‘Waarom Russen hun geliefde Krim nooit zullen opgeven’

‘Zelensky belooft steeds ook de Krim te gaan bevrijden. Maar in Poetins streven de Sovjet-glorie te herstellen, is de Krim een prestigeproject’, schrijft Robbert de Witt. ‘Want voor miljoenen Russen heeft het schiereiland een magische klank.’

Het moeten prachtige zomers zijn geweest voor de Sovjet-elite. Tijdens de Koude Oorlog konden Russen niet naar vakantie-oorden in het Westen. Wel naar de Oostzeekust of naar Odessa. Maar het hogere kader – echt gelijk was de communistische maatschappij natuurlijk helemaal niet – ging het liefst naar de Krim. Pas na de ineenstorting van de Sovjet-Unie volgde de massa.

Miljoenen Russen vierden ooit vakantie op dit bijna mediterrane schiereiland en zochten verkoeling aan de kiezelstranden van de Zwarte Zee. Russische schrijvers beschreven Sebastopol, Simferopol en Jalta in toneelstukken en romans die ook in het Westen klassiekers zijn. Anton Tsjechov schreef in Jalta zijn beroemde stuk De dame en het hondje, Konstantin Paustovski was lyrisch over de grillige kusten en weelderige natuur.

Wellicht de beroemdste Russische schrijver, Leo Tolstoj, was er gelegerd tijdens de Krim-oorlog (1853-1856). Hij beschreef de bloedige strijd  – 450.000 Russen kwamen om – die tsaristisch Rusland voerde tegen de Turken, Franse en Britten in zijn Sebastopol-vertellingen.

‘De herinnering aan de Krim-oorlog blijft tot vandaag niet alleen een bron van nationale trots, maar ook van afkeer van het Westen, dat de handen in elkaar sloeg om Rusland te vernietigen,’ schrijft Emmanuel Waegemans in het vorig jaar verschenen De Russische Krim, geschiedenis van een betwist schiereiland. Die titel is goed gekozen: de Krim is rechtstatelijk zeer omstreden.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei in januari dat de Krim ‘ons land, ons territorium’ is. Sindsdien herhaalt hij dit voortdurend. ‘Er is geen andere optie voor Oekraïne dan de Krim te bevrijden. We zullen terugkeren naar de Krim.’ Geografisch gezien logisch: het zit immers vast aan Oekraïne. Pas sinds 2018 verbindt een lange brug de Krim met Rusland.

Sinds 2014 zijn de Russen er (weer) de baas, na een slinkse militaire operatie en een schimmig referendum. Oekraïne was machteloos, het Westen sliep nog.

De Krim is een juweel dat vaak van eigenaar is veranderd. De Britse denktank Chatham House schrijft, in een artikel over ongefundeerde Russische claims, dat de Krim pas relatief recent, in 1783, onder Russische heerschappij kwam. Het schiereiland was in de Oudheid Grieks, daarna Byzantijns en eeuwenlang Ottomaans.

Pas in de negentiende eeuw maakte Rusland de Krim ‘Russisch’. De lokale bevolking, vooral Krim-Tataren, werd verdreven, Russen namen hun plaats in. Er verrezen schitterende hotels aan brede boulevards, er kwamen sanatoria, kuuroorden en fraaie zomerresidenties. ‘De Krim’ kreeg voor Russen een magische klank.

Machthebbers in het Kremlin zagen en zien de Krim bovendien als strategisch cruciaal: het geeft Rusland een in de winter ijsvrije haven, een sterke aanwezigheid in de Zwarte Zee, en toegang tot de Middellandse Zee.

In Poetins streven de Sovjet-glorie te herstellen, is de Krim een prestigeproject. Op YouTube staat een veelzeggend filmpje van een bezoek van Poetin aan het beroemde (en op last van Poetin) gerenoveerde vakantiekamp Artek op de Krim. Daar kwamen sinds 1925 kinderen van de Sovjet-elite elke zomer zingen, dansen en sporten. Poetin wandelt er tussen honderden zongebruinde en geüniformeerde Russische kinderen, verguld met het hoge bezoek. Alsof er nooit iets is veranderd.

Mocht Oekraïne de Krim heroveren, dan doemt het volgende probleem op. Wat moet Kyiv met dit schiereiland waar mogelijk de meerderheid pro-Russisch is, als gevolg van de volksvervanging die onder Poetin weer is hervat? Dat belooft een volkenrechtelijk hoofdpijndossier te worden. Defensie-expert Mart de Kruif zegt in het Zomernummer van EW: ‘Het opgeven van de Krim valt ze zwaarder dan het verlaten van de provincies Donetsk en Luhansk.’

Toch valt uit de geschiedenis van de Krim ook hoop te putten. Het zo machtig geachte Russische leger bleek tijdens de Krim-oorlog halverwege de negentiende eeuw hopeloos verouderd – net als Poetins leger nu. De smadelijke nederlaag noopte tsaar Nicholas II tot brede hervormingen om het land moderner te maken. Zo werd eindelijk ook in Rusland het lijfeigenschap afgeschaft.

Dat zou een prachtig scenario zijn voor het heden: een Russische nederlaag als aanzet tot een andere, vrijer Rusland.