Waarom Rouhani slaagt en Netanyahu faalt

Israël wil geen diplomatieke oplossing voor het probleem met het Iraanse nucleaire programma. Iran daarentegen, is klaar voor duurzame onderhandelingen, zegt politiek analist Damon Golriz.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu manoeuvreerde zich in allerlei bochten om de beheerste optredens van zijn Iraanse ambtsgenoot Hassan Rouhani te ontkrachten. Voor allebei stond er veel op het spel. Wel met één gemeenschappelijk doel: het beïnvloeden van het Amerikaanse Congres dat tegenwoordig de lakens uitdeelt. Voor Rouhani om daarmee de geplande wurgsancties te vertragen. Voor Netanyahu om het congres te bewegen sancties juist op te voeren totdat Iran van verstikking capituleert. Hoe komt het dat Iran bereid is tot een deal, maar dat Israël dit tegenwerkt?

In New York maakte Netanyahu weinig indruk. Dat Rouhani een ‘wolf in schaapskleren’ is en dat hij ‘Israël van de kaart zal vegen’ nam men niet zo serieus.

Netanyahu wil intern, regionaal en ook internationaal het status quo bewaren. En dat resulteert in vijandigheid jegens Iran. Intern zorgt het voor politiek gewin in een verdeelde Israël. Regionaal heeft het gevaar van het machtige Iran ‘veel Arabische buurlanden overtuigd’ dat ‘hun vijand’ is niet Israël maar Iran, betoogde Netanyahu in New York. Hij voegde eraan toe dat Israël ‘een bredere coalitie met de Arabische wereld’ omarmt. Iran als vijand brengt Israël nauw samen met de soennitische landen. En internationaal garandeert het wantrouwen tussen Teheran en Washington het bijzondere privilege dat Tel-Aviv van Washington geniet. Daarom zal Netanyahu er alles aan doen om – paradoxaal genoeg – iedere nucleaire overeenkomst te torpederen.

Blunder na blunder

In zijn omstreden interview met BBC-Persian sprak Netanyahu voor het eerst tegen de Iraanse bevolking en sympathiseerde met hen. ‘Als de Iraanse bevolking vrijheid had, zouden zij spijkerbroeken dragen, naar Westerse muziek luisteren en vrije verkiezingen hebben’. Een golf van films en foto’s van Iraniërs in jeans omringd door Westerse muziek domineerde de sociale media als protest tegen Bibi’s onnozelheid. Zijn onwetendheid en bazige houding creëerde antipathie bij de trotse Iraniërs, die zich zeer bewust zijn van de beperking in vrijheid die zij politiek en sociaal kennen.

Netanyahu maakte In 2012 een serieuzere blunder over het nucleaire programma. Op een grafiek trok hij een rode lijn die de maximaal toegestane hoeveelheid verrijkt uranium illustreerde. Het principe van verrijken stelde hij niet ter discussie. Israël wilde Iran bestraffen als de rode lijn overschreden werd. Netanyahu besefte kennelijk niet dat met deze begrenzing Israël het principe van verrijking van uranium via de tribune van de Verenigde Naties impliciet gedoogde. Iran bleef verrijken tot 20 procent maar kwam nooit boven de grens van 200 kilogram uit. Het recht om te verrijken is wat Iran sinds 2005 claimt en Israël bood hen dat nu eigenlijk aan.

Een jaar later betoogt Netanyahu dat een oplossing nul procent verrijking is. Op de vraag of Iran zich aan de vermeende rode lijn hield, zei hij: ‘Iran overtrad de rode lijn niet. En dat is een feit’. Dit toegeven, om vervolgens met een totale stop op verrijking te komen, maakt je niet geloofwaardig.

Iran wil duurzame onderhandelingen

Vanuit Iran zijn intussen alle nodige ingrediënten voor een nucleaire deal aanwezig: (1) Rouhani is een gevolmachtigde onderhandelaar; (2) Teheran barst van zelfvertrouwen; (3) Irans nucleaire knowhow is afdoende gevorderd en (4) de economische wurgsanctie werken stimulerend.

Hassan Rouhani heeft een stevig mandaat onder zijn gewaad. Deze geestelijke is de enige president in de geschiedenis van de Islamitisch Republiek die zo’n wijdverbreid steun heeft.

Mandaat

Wekenlang spraken de geestelijken met lof over Rouhani tijdens de Vrijdagsgebeden in de hoofdstad Teheran, de heilige steden Mashhad en Qom. Met ferme meerderheid bedankten 230 van de 290 parlementariërs zijn diplomatieke verdiensten. De hoogste bevelhebbers van de Revolutionaire Garde Jafari en Safavi onderschreven zijn strategie. En Khamenei’s hoogste adviseur, Velayati, verwelkomde Rouhani persoonlijk bij zijn terugkomst. Zelfs de zeer sceptische Ayatollah Khamenei sprak met lof: ‘wij staan achter de diplomatie van deze regering’. Er was wel wat marginale kritieken op de tactiek. De steun beperkte zich echter niet tot de staatslieden. De Iraanse bevolking is overwegend ook zeer positief. Een ‘verademing na Mahmoud Ahmadinejad‘ weergalmt nu nog in de media.

En het Westen? Met zijn verfrissende retoriek en cordiale verschijning waren de media, van Fox-News tot The New York Times, te spreken over de nieuwe staatsman. Het bezoek aan de VS consolideerde zijn amorfe grenzen. Met wat Rouhani toe nu toe zaait zal hij succes oogsten. Zijn inzet wierp direct vruchten af: de geplande sancties om de olie-export tot nul vaten per dag te reduceren zijn voorlopig uitgesteld.

Zelfvertrouwen

Teheran barst van zelfvertrouwen. Terwijl de Arabische revoluties het Midden Oosten in rep en roer brachten, beteugelde het regime de Groene Beweging (2009) met succes. Heel geraffineerd kanaliseerde het regime de protesten naar de stembussen waaruit Rouhani het ‘gewenste’ resultaat zou zijn.

Regionaal domineren de ayatollahs de sjiitische regeringen. Ieder machtsvacuüm in de regio wordt opgevuld door Iran. De controversiële steun aan Damascus zorgt ervoor dat er zonder de aanwezigheid van Teheran bij vredesbesprekingen géén politieke oplossing mogelijk lijkt. De sjiitische halve maan die zich uitstrekt van Iran, Irak, Syrië, Zuid-Libanon tot Bahrein, Jemen en zelfs de sjiitische (olierijke delen) van Saudi-Arabië beïnvloedt, geeft de Iraniërs zelfvertrouwen. De ayatollahs beschouwen zich de hegemoon van het Midden-Oosten.

Afdoende nucleaire Knowhow

Irans nucleaire programma heeft de point-of-no-return bereikt. Onder de recalcitrante Ahmadinejad vertienvoudigde het aantal centrifuges in acht jaar tijd, dankzij meer dan 800 miljard dollar aan olieopbrengsten. Bovendien is het moeilijkste stadium van uraniumverrijking, tot 20 procent, inmiddels al twee jaar geleden succesvol afgerond. Om met de woorden van de inspirerende Israëlische president Shimon Peres te spreken: kennis is onverwoestbaar. En de Iraanse nucleaire wetenschap is zelfs met bombardementen onomkeerbaar!

In Irans ogen is de nucleaire klus geklaard. Want het potentieel om nucleair te worden zonder fysiek een bom te maken, is al voldoende afschrikkend voor de opponenten. En het NPT-verdrag voor een vreedzaam nucleair programma waar Iran lid van is, laat deze verrijking ook toe. Dus waarom een bom bouwen?

Sancties

De sancties zijn een serieuze stimulans tot duurzame onderhandelingen, maar zorgen -vooralsnog – niet voor capitulatie. Het bewijs? Er wordt geen dollar bezuinigd op militaire- of nucleaire uitgaven. Sterker nog: ondanks de enorme economische problemen door de sancties pompte Teheran ruim 17 miljard dollar in Damascus in de afgelopen twee jaar.

Maar hoe zal Iran in toom gehouden worden?

Toekomst

Een militaire aanval van Israël op Iran is onwaarschijnlijk; de rode lijn van Israël blijkt ongeloofwaardig. En meer druk met sancties? Dat is waar Israël geen directe invloed op heeft.

Rouhani daarentegen kalmeert de situatie. Sinds zijn presidentschap sprak hij niet één keer van ‘zionistisch bolwerk’ maar van ‘Israël’. ‘Wij willen geen oorlog met Israël’, betoogde zijn invloedrijke leermeester Rafsanjani in Iran. Rouhani legde samen met de enige Joodse parlementariër interviews af in New York. En volgens zijn minister van Buitenlandse Zaken ‘is de holocaust geen mythe’.

Er is een aanzienlijke kans dat Teheran met beduidende maatregelen komt om het internationale vertrouwen te winnen. Zoals het verschepen van verrijkt uranium of het fors vertragen van verrijking. Maar het opgeven van zijn nucleaire knowhow zoals Tel-Aviv dat wenst, is onbespreekbaar. En voor een nucleaire deal is dat overbodig.