Waarom Poetin niet met Zelensky wil onderhandelen over Oekraïne

Rusland wil best onderhandelingen voeren, maar niet met Volodymyr Zelensky. Die is, zo oordeelt Vladimir Poetin, niet langer de legitieme leider van Oekraïne. Met die verharde opstelling hoopt Poetin de prijs voor vredesonderhandelingen op te drijven. ‘Hij heeft het recht niet om iets te ondertekenen.’

Als Donald Trump zijn uitgesproken ambitie om ‘binnen de 24 uur’ vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne te organiseren al ernstig was, is de deadline nu al vervlogen. Integendeel: Poetin heeft zijn eisenpakket sinds Trumps aantreden gevoelig uitgebreid.

Dat eisenpakket was voorheen al bijzonder potig. Zo somde Poetin in juni 2024 al een serie voorwaarden op waaraan Oekraïne moet voldoen voor een staakt-het-vuren. Zo eist hij dat Oekraïne de Russische annexatie van de bezette regio’s erkent. Dat zou impliceren dat het Oekraïense leger zich in de regio’s Cherson en Zaporizja meer dan honderd kilometer zou moeten terugtrekken. Daarnaast eiste Poetin dat Oekraïne zijn streven naar NAVO-lidmaatschap zou opgeven. Pas dan zou Poetin bereid zijn om eventuele onderhandelingen te beginnen – uiteraard zonder garantie op een uiteindelijk akkoord, en zonder garanties dat Rusland oprecht bereid zou zijn zo’n akkoord na te leven.

Aan die forse lijst met voorwaarden voegde Poetin deze week nóg een eis toe: Oekraïne moet verkiezingen organiseren voordat er onderhandeld kan worden. Zelensky is immers, aldus Poetin, geen legitieme leider van Oekraïne, zo stelde hij dinsdagavond in een interview met Pavel Zaroebin, zijn vaste, ietwat kruiperige interviewer. ‘We kunnen met om het even wie onderhandelen, maar gezien zijn niet-legitimiteit heeft hij niet het recht om iets te ondertekenen.’

Vladimir Poetin daagt Westen uit tot ‘technologisch duel’: ‘Kies een doelwit, en zie wat er gebeurt’

‘Onwettige onderhandelingen’

Poetin, niet toevallig jurist van opleiding, zinspeelt daarmee op een onduidelijkheid in de Oekraïense Grondwet. Die stelt dat er in tijden dat de krijgswet van kracht is geen verkiezingen mogen gehouden worden. Volgens artikel 19 van de Grondwet behoudt de Verchovna Rada (het Oekraïense parlement) zijn macht tot er opnieuw verkiezingen gehouden worden. De macht van de president ten tijde van krijgswet is minder expliciet geformuleerd. Er is enkel artikel 108, dat stelt dat de Oekraïense president zijn macht uitoefent tot zijn opvolger aantreedt. Als de president toch zou aftreden, neemt de parlementsvoorzitter zijn rol als staatshoofd over.

Poetins redenering gaat ongeveer als volgt. Het aanvankelijke mandaat van Zelensky is op 20 mei 2024 afgelopen. Normaalgezien had Oekraïne in maart 2024 presidentsverkiezingen moeten houden, waarbij Zelensky al dan niet een gooi had kunnen doen naar een tweede ambtstermijn. Dat is om evidente redenen niet gebeurd – in volle oorlog is het niet handig om verkiezingen te organiseren. Zelensky is dus, in Poetins gekleurde interpretatie, niet langer de legitieme leider van Oekraïne. Als Zelensky een eventueel vredesakkoord zou ondertekenen, zou dat later aangevochten kunnen worden, aldus Poetin. ‘Als we nu onderhandelingen zouden starten, zijn die niet legitiem.’

Niet met Poetin

Er is wel degelijk een reëel wettelijk obstakel voor onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne. Begin oktober tekende Zelensky een verordening waarin hij – op aanraden van de Nationale Veiligheidsraad van Oekraïne – stelde dat Oekraïne niet met Poetin zal onderhandelen. Door Poetin uit te sluiten van de onderhandelingstafel, hoopte Kiev – op dat moment militair aan de winnende hand – voor onrust binnen de Russische elite te zorgen, en zo Poetins positie te verzwakken.

Maar zelfs als Zelensky bereid zou zijn om die verordening te annuleren, is dat onvoldoende om aan de onderhandelingstafel te gaan, meent Poetin nu. ‘Toen hij die verordening tekende, was hij nog de legitieme president’, zei Poetin in zijn interview met Zaroebin. ‘Maar vandaag kan hij die verordening niet meer terugtrekken, want hij is niet langer legitiem.’

Vrees voor beïnvloeding

Zelensky’s mandaat zou – in normale omstandigheden – inderdaad op 20 mei 2024 aflopen. Dat er geen verkiezingen gehouden zijn, heeft uiteraard alles te maken met de krijgswet die Oekraïne op 24 febuari 2022 invoerde. Bovendien zouden verkiezingen in oorlogstijd talloze logistieke en morele vraagstukken veroorzaken: miljoenen Oekraïners zijn het land ontvlucht of ontheemd, honderdduizenden soldaten zitten aan het front. Er is ook de reële dreiging dat Rusland stemkantoren zou beschieten of bombarderen.

Een andere factor is het probleem dat elke democratische kiescampagne voor verdeeldheid zorgt. De onderlinge verschillen tussen de politieke krachten zullen uitvergroot worden op een moment waarop Oekraïne nog steeds voor zijn voortbestaan strijdt. De vrees leeft bovendien dat Rusland met allerlei beïnvloedingscampagnes zal proberen de verkiezingen in de war te sturen.

Tegelijk heeft Zelensky vooralsnog geen acuut legitimiteitsprobleem. Volgens de laatste peiling van het Kyiv Institute for Sociology, afgenomen in december 2024, spreekt 52 procent van de Oekraïners nog steeds zijn vertrouwen uit in de huidige president. Hoewel zijn rating het voorbije jaar afnam, is het vertrouwen in Zelensky naar Oekraïense normen nog steeds enorm hoog. Binnen de Oekraïense publieke opinie is er bovendien geen vraag naar nieuwe verkiezingen. In februari 2024 sprak 69 procent van de Oekraïners zich nadrukkelijk uit tegen verkiezingen in oorlogstijd.

Ondanks het dalende vertrouwen in Zelensky: meerderheid Oekraïners blijft bereid om oorlog vol te houden

Trump de vastgoedmagnaat

Door Zelensky uit te sluiten als mogelijke onderhandelingspartner, verhardt Poetin zijn positie. Waar hij tijdens zijn meer dan vier uur durende jaarlijkse persmoment nog de deur openliet voor mogelijke onderhandelingen met Zelensky – als hij verkiezingen zou winnen – vermeldde hij die optie nu niet meer.

Die verharding valt moeilijk los te zien van het aantreden van Donald Trump, en diens belofte om Rusland en Oekraïne naar de onderhandelingstafel te krijgen. In zijn eerste week benadrukte Zelensky vooral zijn goede wil om naar een oplossing te zoeken. Trump, in de stijl van de vastgoedmagnaat, benadrukte vooral hoe slecht Rusland er voor staat, met een economie die ‘aan het falen’ is en maar beter een deal kan maken om de oorlog te beëindigen.

Die visie botst met die van Poetin, die ervan overtuigd is dat Rusland de oorlog aan het winnen is. In zijn laatste grote persconferentie benadrukte hij nog hoe ‘soeverein’ Rusland door de oorlog is geworden, hoe Rusland de sterkste wapenindustrie en het meest capabele leger ter wereld heeft. In zijn interview met Zaroebin stelde Poetin dat de oorlog zonder westerse hulp ‘in minder dan twee maanden’ voorbij zou zijn.

Zwartepieten

Door de positie van Zelensky te problematiseren hoopt Poetin Oekraïne te verzwakken. Als de positie van de president een politiek onderwerp wordt, zal dat ongetwijfeld voor verdeeldheid zorgen. In Kremlinkringen leeft nog steeds het (weinig plausibele) idee dat een andere Oekraïense president inschikkelijker zou zijn tegenover Rusland.

Tegelijk is het een poging om Oekraïne de zwartepiet door te schuiven: niet Rusland blokkeert de weg naar een staakt-het-vuren, maar die vermaledijde Oekraïense president. Het is niet duidelijk of die juridische details een overtuigende manier zijn om Donald Trump te overtuigen. Anderzijds geeft Poetin Trump op deze manier munitie om Zelensky’s tegenwerpingen aan de kant te schuiven. Eerder stuurde Poetin al aan op strategische onderhandelingen tussen Amerika en Rusland (zonder Oekraïne). Voor de auteur van The Art of the Deal heeft dat idee mogelijk enige aantrekkingskracht.

Het sluit ook aan bij het doel van ‘denazificatie’ dat Poetin aan het begin van de invasie noemde. Volgens de Russische propaganda is het regime in Kiev immers ‘neonazistisch’. Sinds de Maidanrevolutie van 2014, waarbij de Ruslandvriendelijke president Viktor Janoekovytsj werd verdreven, beweert Rusland dat Oekraïne geen legitieme regering heeft. Met ‘denazificatie’ alludeert het Kremlin op regimeverandering: het wil opnieuw een Ruslandvriendelijke regering in Kiev.

Het is een opmerkelijke, maar deprimerende vaststelling: ondanks het desastreuze verloop van de oorlog geeft Poetin vooralsnog geen enkel teken van inschikkelijkheid.

Europese vredestroepen op Oekraïense bodem? ‘Het zou enige improvisatie vergen, maar het is niet onmogelijk’