Waarom Poetin kernwapens in Belarus wil plaatsen

De Russische voornemens om tactische kernwapens in Belarus te plaatsen, wijzen erop dat Belarus Moskou niets meer kan weigeren.

Het was een schijnbaar van zelfvertrouwen blakende Vladimir Poetin die zaterdag op de staatstelevisie zijn nieuwste plannen uit de doeken deed. Zo kondigde hij aan dat Rusland tactische nucleaire wapens op het grondgebied van Belarus wil ontplooien. Hij vermeldde ook dat Belarus al over tien gevechtsvliegtuigen beschikt die in staat zijn kernwapens te dragen. Eerder dit jaar raakte al bekend dat Rusland Iskander-raketten in Belarus heeft gestationeerd. Poetin benadrukte dat de kernwapens ook in Belarus onder volledige Russische controle zouden blijven.

Het is niet de eerste keer dat Vladimir Poetin langs zijn neus weg vermeldt dat Rusland over kernwapens beschikt. Ook vóór de invasie bracht Poetin de wereld geregeld in herinnering dat Rusland een kernmacht is. In 2019 pakte hij nog uit met de hypersonische, niet te onderscheppen langeafstandsraketten die Rusland zou ontwikkeld hebben. Sinds het begin van de oorlog lijken de dreigementen deel uit te maken van het vaste repertoire. Kort na het begin van de invasie kondigde Poetin aan dat Rusland zijn kernwapens in verhoogde staat van paraatheid zou brengen. Sindsdien hintte hij meermaals op het gebruik van kernwapens. Tijdens zijn speech bij de annexatie van vier Oekraïense regio’s eind september 2022 vermeldde hij dat hij de Amerikaanse atoombommen op Hiroshima en Nagasaki als ‘precedent’ beschouwt.

Chinese allergie

De voorbije maanden waren die expliciete referenties aan het indrukwekkende Russische kernwapenarsenaal evenwel opgehouden. Na het driedaagse bezoek van de Chinese president Xi Jinping van afgelopen week klonk het in een gezamenlijk Chinees-Russisch statement nog: ‘alle kernmachten moeten afzien van het ontplooien van kernwapens buiten hun grenzen en de reeds ontplooide kernwapens terugtrekken’. Die boodschap was vooral kritiek op het feit dat Amerika in verscheidene Europese landen – waaronder België – kernwapens heeft gestationeerd. Tegelijk stelde Rusland zich op die manier welwillend op tegenover China, dat allergisch is voor nucleaire dreigementen.

Die goede voornemens konden na vier dagen al in de vuilnisbak. Poetin leek de sussende toon van het gezamenlijk statement al snel vergeten. Zo voer hij uit tegen het voornemen van het Verenigd Koninkrijk om munitie met verarmd uranium te leveren aan Oekraïne. Poetin beschouwt die wapens naar eigen zeggen als ‘wapens met een nucleair component’. Die kwalificatie is overdreven: munitie met verarmd uranium is laag radioactief, maar is niet in staat om een kernexplosie te veroorzaken. Poetin lijkt in de eerste plaats bekommerd om de Russische tanks waartegen de munitie dreigt ingezet te worden.

Mitsen en maren

Poetins vernieuwde vermelding van het Russische kernwapenarsenaal kan onmogelijk los gezien worden van de gang van zaken in de oorlog. Het Russische leger is er de voorbije maanden niet in geslaagd om significante vooruitgang te boeken. Bovendien kreeg Oekraïne de voorbije maanden heel wat beloftes over nieuwe wapenleveringen. Als westerse landen die beloften vervullen, wordt het er voor Rusland niet gemakkelijker op.

Het dient gezegd dat het Russische kernwapenarsenaal wel degelijk zijn effect heeft op hoe westerse landen hun steun aan Oekraïne kalibreren. Dat NAVO-landen aan het begin van de oorlog er zelfs niet aan dachten om een vliegverbod in te stellen, heeft onder meer te maken met de vrees dat Poetin bereid zou zijn om een kernwapen in te zetten. Sowieso ligt in de Russische militaire doctrine de drempel om kernwapens in te zetten bijzonder laag. Toch lijkt Rusland niet meteen uit te zijn op verdere escalatie. Zo is het duidelijk dat er enige mitsen en maren aan Poetins aankondiging zitten. Zo moet de opslagfaciliteit voor de kernwapens nog gebouwd worden. Poetin specifieerde ook niet wanneer de wapens naar Belarus zouden worden overgebracht. Dat lijkt te suggereren dat de Russische president zichzelf nog de mogelijkheid gunt om van gedachten te veranderen.

Kernwapens op Belarussisch grondgebied stationeren heeft een (beperkte) tactische meerwaarde, maar het verandert de verhoudingen tussen Rusland en het Westen niet fundamenteel. Sowieso vermoedt men in het Westen al langer dat Rusland ook in zijn exclave Kaliningrad al nucleaire wapens heeft gestationeerd.

Sluipende annexatie

Dat Belarus nu nog dichter betrokken wordt in de oorlog, komt ook niet onverwacht. Drie dagen na het begin van de invasie hield Loekasjenko een referendum waarbij een nieuwe grondwet werd goedgekeurd. Die nieuwe grondwet verstevigde zijn machtspositie, maar laat ook toe dat er kernwapens op het grondgebied van Belarus zouden worden gestald.

De aankondiging kadert ook in de Russische strategie om Belarus onder volledige controle te krijgen. Sinds Rusland het instortende regime van Loekasjenko in 2020 te hulp schoot, is Minsk zowat elke vorm van autonomie verloren. Belarus participeert volop aan de Russische aanval op Oekraïne. Hoewel er geen Belarussische troepen meevechten, wordt Belarus wel gebruikt als logistiek knooppunt. Er worden duizenden Russische soldaten getraind, en Belarussische en Russische troepen houden al maanden gezamenlijke oefeningen.

Tegelijk is het duidelijk dat er in Belarus maar weinig enthousiasme is voor de volgende stap in de steeds nauwere relatie met Rusland. Hoewel Rusland en Belarus al in 1999 een akkoord ondertekenden waarbij ze het voornemen uitspraken om samen een soort federale staat te vormen, wist Loekasjenko de volgende stappen tegen te houden, of minstens op de lange baan te schuiven. Die handigheidjes lukken nu niet meer. Het is veelzeggend dat Loekasjenko voorlopig niet reageerde op het Russische plan.

Als Rusland doorzet met zijn plannen om kernwapens op Belarussisch grondgebied onder te brengen, wordt de band met Rusland wel heel nauw. De regeringsgezinde krant Moskovskij Komsomolets verwoordde het vanochtend bijzonder puntig: ‘deze beslissing toont aan dat we één land zijn.’