Waarom Macron zichzelf heeft geholpen met een rechtse premier

De keuze van de eerste minister is bijzonder belangrijk voor de geloofwaardigheid van La République en Marche.

De kersverse Franse president Emmanuel Macron heeft de 46-jarige Edouard Philippe aangeduid als zijn eersteminister. Philippe is burgemeester van Le Havre en was de woordvoerder van de gematigde kandidaat Alain Juppé in de voorverkiezingen bij de rechtse Republikeinen, die verloor van François Fillon. Philippe moet in de komende dagen zijn regering samenstellen. Met Philippe in Matignon hoopt Macron een aantal gematigd rechtse kopstukken te overtuigen om naar zijn politieke beweging over te stappen. De bewering van rechts dat Macron mits wat cosmetische ingrepen gewoon het beleid van de socialist François Hollande zal verderzetten, kan Macron nooit helemaal ontkrachten zolang hij er niet in slaagt ook een aantal gematigde figuren van rechts los te weken. De keuze van zijn eersteminister was herbij cruciaal.

De TV-beelden van de voorbije week suggereerden immers een sterke band van Hollande met zijn voormalige poulain Macron. Tot drie keer toe verschenen François Hollande en zijn opvolger Emmanuel Macron de voorbije week samen uitgebreid in beeld: op de 8 mei-ceremonie aan het graf van de onbekende soldaat onder de Arc de Triomphe, bij de herdenking van de afschaffing van de slavernij in de Jardin du Luxembourg en bij de machtsoverdracht op het Elyséee op 14 mei. Telkens geen enkel teken van bitterheid of rancune in woord of lichaamstaal bij François Hollande. Hij lijkt alle begrip op te brengen voor de keuze die Macron maakte toen hij eerst als economisch raadgever op het Elysée en daarna als minister van Economie in de regering Valls opstapte en zijn eigen beweging En Marche oprichtte.

Door heel wat ex-partijgenoten wordt Macron afgeschilderd als een Brutus die zijn politieke vader Hollande heeft verraden, maar van hemzelf kreeg de nieuwe president niets dan vaderlijke schouderklopjes en minzame blikken, alsof hij te verstaan wil geven dat hij aan deze dissident een deel van zijn politieke erfenis heeft doorgegeven en er dus toch wel van enige continuïteit sprake is. Die indruk zal blijven bestaan als Macron er niet in slaagt ook een aantal gematigde figuren van rechts weet te overtuigen om de overstap naar zijn beweging te doen. De keuze van zijn eerste minister is daarbij cruciaal.

Breuk met de traditionele politiek

Nu Hollande definitief uit beeld is, doet Macron er alles aan om te bewijzen dat hij tabula rasa wil maken met het bestaande politieke bestel met zijn links-rechts-indeling. Zo kondigde hij al aan honderden hoge ambtenaren te zullen ontslaan en de achterkamertjespolitiek van de traditionele partijen te willen vervangen door meer openheid. Voorlopig de sterkste uiting van zijn wil tot politieke vernieuwing, is de manier waarop hij de lijstvorming voor de parlementsverkiezingen van 11 en 18 juni aanpakte bij zijn beweging En Marche die hij inmiddels omdoopte tot La République en Marche (LREM).

Van de 19.000 kandidaturen heeft de investituurcommissie van LREM onder leiding van Jean-Paul Delevoye, een voormalige minister onder Chirac, er 428 weerhouden op basis van een selectieprocedure via het internet en screening van de kandidaten in telefonische interviews. Er zijn echter 577 kieskringen, zodat er nog 149 kandidaten moeten worden aangeduid.

Vernieuwing is in de eerste plaats verjonging. LREM zit met een gemiddelde leeftijd van 46 jaar een flink stuk onder de leeftijd van de doorsnee-volksvertegenwoordiger. Daarnaast streefde de commissie naar een evenwicht tussen mannelijke en vrouwelijke kandidaten en tussen kandidaten die eerder al een politiek mandaat bekleedden en gewone burgers uit de société civile. Meer dan 200 kandidaten hebben dus geen politieke ervaring.

Met het pluralistische evenwicht onder de kandidaten tussen links en rechts lukt het voorlopig veel minder goed. Dat is een logisch gevolg van de malaise in de Parti Socialiste, waar de gematigde sociaaldemocratische parlementairen van de strekking van ex-premier Manuel Valls eieren voor hun geld kiezen en zich onder de veel aantrekkelijker vlag van Macrons LREM proberen te presenteren aan hun kiespubliek. Van de zowat 80 socialistische volksvertegenwoordigers die hun kandidatuur indienden bij LREM werden er 24 weerhouden, samen met een flink aantal andere lokale politici uit linkse hoek.

Evenwicht links-rechts zoek

De bekendmaking op 11 mei van deze kieslijst met 428 kandidaten lokte echter een woedende reactie uit van François Bayrou, de leider van de centristische MoDem. Helemaal in de traditie van de door hem zo verfoeide achterkamertjespolitiek sloot Macron met de centristen van Bayrou een voorakkoord tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen, dat volgens deze laatste nu ‘flagrant met de voeten werd getreden’. Bayrou stelde vast dat slechts een 40-tal leden van zijn MoDem en niet de beloofde 90 op de LREM-kieslijst prijkten en dat de commissie een deel van het ‘PS-apparaat had gerecycleerd’. Vrijdagnacht was de rel al voorbij. Een stralende Bayrou kondigde een stevig akkoord aan met de LREM met garanties voor een beter evenwicht tussen links en rechts. Wellicht wordt een deel van de 148 nog toe te kennen kandidaturen door MoDem-centristen toegewezen.

De rekrutering van gematigde politici uit het rechtse kamp loopt bij LREM echter voor geen meter. Daar hebben de rechtse Ligue des Républicains (LR) van François Fillon, Nicolas Sarkozy en Alain Juppé en de kleine, gematigde centrum-rechtse Union des Démocrates et Indépendants (UDI) van Jean-Christophe Lagarde een stevige alliantie gesloten. Zij zetten in op een regering onder leiding van LR-kopstuk François Baroin. Ze zijn ervan overtuigd dat ze ofwel zelf de meerderheid kunnen binnenhalen of minstens LREM tot een vorm van samenwerking kunnen dwingen. Ze herhalen steeds hetzelfde mantra dat Macron een doorslag is van Hollande en zijn regering een heruitgave wordt van de regeringen onder Hollande. Ze geloven ook dat de loodzware handicap van het Penelopegate-schandaal, die hun kandidaat François Fillon van de overwinning hield, in de ‘Législatives’ veel minder zal spelen. Met dissidenten die onder LREM-vlag opkomen in hun district maakt LR korte metten. Ze worden meteen uit de partij gestoten.

Daar heeft de commissie van La République en Marche het volgende op gevonden. In hun kieskringen krijgen Macrongezinde kandidaten voorlopig geen tegenkandidaat van LREM. Volgens de secretaris-generaal van LREM en voormalig PS-parlementslid, Richard Ferrand, om ‘ruimte te laten voor de herschikking van het politieke landschap’, met andere woorden om de gematigde LR-parlementairen rond de voormalige minister van landbouw Bruno Lemaire en Alain Juppé nog wat tijd te gunnen om de overstap doen. Het gaat dan in de eerste plaats om LR-parlementairen als Lemaire zelf, Franck Riester, Thierry Solère, Gilles Boyer, en Christian Estrosi (burgemeester Nice).

Voor Lemaire en co is de voorwaarde echter dat de eerste minister die Macron deze week aanwijst uit het gematigd rechtse kamp komt. Met de keuze van Edouard Philippe is die voorwaarde vervuld. Ze hebben tot 18 mei de tijd om zich bij LREM aan te sluiten.

Valls en andere PS-ministers

Die schikking werd ook al definitief gegund aan de sociaaldemocratische ex-premier Manuel Valls in zijn kiesdistrict van L’Essonne, ten zuiden van Parijs. Anders dan de 24 socialistische LREM-kandidaten wil Valls geen lid wil worden van LREM en komt hij dus op als vrije kandidaat, maar onder de ruime koepel van ‘de presidentiële meerderheid’.

Tegen Valls loopt een procedure voor uitsluiting uit de PS. Hij krijgt weliswaar geen kandidaat van LREM tegenover zich, maar wel een PS-kandidaat in een district, waar in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon als sterkste uit de bus kwam. Echt rooskleurig ziet het er voor hem dus niet uit.

Ook andere PS-ministers van de sociaalliberale strekking-Valls, die nog lid zijn van de PS, krijgen voorlopig geen Macron-kandidaat tegenover zich, zoals Myriam El Khomri in Parijs, Marisol Touraine, Stéphane Le Foll en Jean-Marie Le Guen en dat blijft zo als ze de overstap naar LREM wagen.

Blijft uiteraard de vraag of de Fransen zoals meestal in het verleden de nieuwbakken president een absolute meerderheid gaan bezorgen in de tweede ronde op 18 juni. Een grote handicap wordt ongetwijfeld de onbekendheid en de kwaliteit van de LREM-kandidaten die uit de société civile werden gerecruteerd. In Libération getuigen enkele LR- en PS-kandidaten over de volstrekte onervarenheid van hun LREM-tegenstander, die op een terrein moeten gaan campagne voeren tegen ouwe rotten, die het district door en door kennen. Een factor waardoor traditionele partijen wellicht zwaar onderschat worden in de laatste peiling van Harris Interactive van 12 mei voor LCP. Daarin zou LREM goed zijn voor 29 procent van de stemmen in de eerste ronde. De rechtse alliantie LR-UDI en het Front National van Le Pen blijven steken op 20 procent. Links komt verdeelder op dan ooit. De radicaallinkse beweging La France Insoumise van Jean-Luc Mélenchon (die zelf opkomt in Marseille) haalt in die peiling 14 procent, maar komt niet meer samen op met de Parti Communiste (2 procent). De PS komt niet boven 7 procent uit en ook de groenen komen apart op (3 procent).

Maar die peiling en overigens elke andere peiling moet met een grote korrel zout worden genomen, want om een realistisch beeld te krijgen zou er eigenlijk in elke van de 577 kiesdistricten moeten worden gepeild, een quasi onmogelijke opgave. Voor Macron blijft het risico dat hij tot een cohabitation wordt gedwongen met een rechtse regering-Baroin dus bestaan. Een cohabitation die een flinke streep door de rekening zou zijn van zijn ambitieuze hervormingsplannen.