Waarom het coronavirus niet te stoppen is zonder hulp aan armere landen

Regeringen in rijke landen mogen arme landen niet negeren in de strijd tegen het coronavirus, anders is het onmogelijk de ziekte onder controle te krijgen. Daarop wijzen ontwikkelingsexperts.

Corona verspreidt zich nog maar langzaam in Afrika, maar toch komen er telkens infecties bij in arme landen op andere continenten. Er bestaat groeiende angst dat ook in deze landen de situatie binnenkort uit de hand loopt.

Een potentiële verlamming van de al kwetsbare zorgsystemen heeft niet alleen een drastische impact op de volksgezondheid, maar kan ook de armoede verergeren, zegt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Terugkeer naar Europa

Als ontwikkelingslanden overweldigd worden door het virus, bestaat de kans dat het daar blijft voortwoeden terwijl rijke landen het onder controle hebben. Dan komt het virus onvermijdelijk weer terug naar Noord-Amerika en Europa.

Om een dergelijk scenario te voorkomen, moeten rijke landen niet vergeten landen met een zwakke gezondheidszorg te helpen, zeggen experts, ondanks het feit dat ze nu hun eigen strijd tegen de ziekte voeren.

‘Landen met hoge inkomens worden nu volledig in beslag genomen door de gebeurtenissen in hun eigen land’, zegt Amanda Glassman, vicevoorzitter van de denktank Global Centre for Development in Washington. ‘Het zou goed zijn als ze in ieder geval enige aandacht besteden aan armere landen. Als minder ontwikkelde landen de ziekte niet onder controle krijgen, kan het virus terugkeren en later opnieuw problemen veroorzaken in rijke landen.’

In de Verenigde Staten en Europa werden in de afgelopen dagen drastische maatregelen genomen om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Scholen, restaurants, bioscopen en musea werden gesloten en grenzen gingen dicht. Na de eerste uitbraak in China is Europa nu het epicentrum van de pandemie.

Ebola en sprinkhanen

Maar er zijn ook aanzienlijke aantallen infecties in de Verenigde Staten en sommige andere Aziatische landen. Voor de Filipijnse hoofdstad Manilla geldt bijvoorbeeld een inreisverbod.

Hoewel er veel minder geregistreerde gevallen van de ziekte zijn in Afrika en Zuid-Amerika, denken gezondheidsexperts dat die aantallen heel snel sterk kunnen stijgen. De gezondheidszorg in veel arme landen, vooral in Afrika, is al zeer beperkt door beperkte budgetten. Er zijn doorgaans veel minder intensive care-bedden dan in rijke landen. Uit studies blijkt dat minder dan de helft van de Afrikaanse bevolking toegang heeft tot moderne gezondheidsfaciliteiten.

Sommige landen hebben ook te maken met andere endemische ziekten, recente natuurrampen of instroom van grote aantallen vluchtelingen.

‘Afrika ten zuiden van de Sahara kampt nog met het ebola-virus en de sprinkhaneninvasie en daaraan gekoppelde honger. Nu dreigt een derde strijd tegen het coronavirus. In veel landen is daar zeer weinig geld voor’, zegt Dan Steinbock, beleidsexpert en oprichter van de adviesbureau Difference Group.

Elke grote uitbraak van Covid-19 heeft invloed op de behandeling van andere ziekten in sommige Afrikaanse landen, zegt Ambrose Talisuna, programmamanager Parate Noodhulp bij de WHO in Afrika. ‘We zijn bang dat de zorgsystemen in sommige Afrikaanse landen volledig verlamd worden. Dit gebeurde ook bij ebola. Alle middelen gingen naar de bestrijding daarvan, terwijl mensen stierven aan malaria en niet meer behandeld konden worden voor tuberculose.’

Hiv/aids

Ook landen voor landen met een relatief goede zorg, zoals Zuid-Afrika, dreigen problemen. Zuid-Afrika heeft het hoogste aantal mensen met hiv/aids en het is nog onduidelijk welke impact een infectie met Covid-19 op deze mensen heeft, zegt Glassman. Ook in Latijns-Amerika, waar meer dan twee derde van de bevolking in extreme armoede leeft, waarschuwen artsen voor de druk die het coronavirus kan leggen op ziekenhuizen en verplegend personeel.

De economische gevolgen kunnen daarnaast desastreus zijn. ‘Net als bij ebola kan dit grote gevolgen hebben voor de economie. Als mensen niet meer kunnen reizen en hun straathandel moeten opgeven, waar sommigen van leven, hebben ze niets meer’, zegt Talisuna.

Een mogelijk voordeel is de ervaring die sommige armere landen hebben met andere dodelijke infectieziekten. De Democratische Republiek Congo (DRC) heeft net een ebola-uitbraak ingedamd. Talisuna wijst erop dat controles op Covid-19 daar eenvoudig toegevoegd kunnen worden aan de bestaande screening die mensen ondergaan als ze het land binnenkomen. Die screening werd opgezet vanwege de ebola-uitbraak. ‘Preventiemaatregelen en training van gezondheidswerkers hoeven alleen maar vernieuwd te worden, zodat de mensen die ebola hebben bestreden snel kunnen reageren op het coronavirus. Het antwoord hierop kan snel opgeschaald worden’, zegt hij.

Noodfondsen

De draconische maatregelen om verspreiding van het virus tegen te gaan, kosten veel geld. Eerder deze maand beloofde Wereldbank 12 miljard dollar voor landen die strijden tegen de corona-uitbraak. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) zei potentieel 10 miljard dollar aan leningen toe voor ontwikkelingslanden. Op 13 maart lanceerden de WHO en partnerorganisaties een Covid-19 Solidariteitsfonds, waar particulieren en bedrijven geld in kunnen storten voor de bestrijding van de pandemie.

Ook wordt geld uit bestaande fondsen voor andere doelen gehaald. Zo gaf het Wereldwijde Fonds voor Hiv, Tuberculose en Malaria toestemming om een deel van dit geld te gebruiken voor Covid-19. Het Central Emergency Response Fund van de Verenigde Naties stelde 15 miljoen dollar beschikbaar.

Maar er kan nog meer gedaan worden, zegt Glassman. “Multilaterale investeringsbanken moeten meer leningen verstekken”, zegt ze. Steinbock voegt daaraan toe dat WHO-baas Tedros Adhanom Ghebreyesus vorige maand een noodplan heeft gelanceerd dat 675 miljoen dollar kost. ‘Dat is minder dan 1 procent van het Amerikaanse militaire budget voor 2020. Eind februari zegde de Europese Commissie 124 miljoen dollar toe voor dit WHO-plan, maar andere betrokkenen zijn niet zo genereus.’

Waar het geld ook vandaan komt, de experts zijn het erover eens dat ontwikkelingslanden de hulp moeten krijgen die nodig is om het virus te bestrijden. ‘Als er besmettingen niet opgemerkt worden in arme landen, is de kans groot dat de zwakke gezondheidszorg, in combinatie met endemische armoede en sociale instabiliteit, een tweede epidemie veroorzaakt met mogelijk wereldwijde impact’, zegt Steinbock.