Met een eigen voorstel om vrede te stichten in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne schaart Elon Musk zich in een lang rijtje van westerse eminenten met goede raad voor Oekraïne. Hij had zich de moeite kunnen besparen.
Het wordt geen eenvoudige winter voor Oekraïne. Door de oorlog dreigen burgers, vooral in het oosten, te kampen met ernstige tekorten. Het enige waaraan Oekraïne maar geen tekort lijkt te krijgen, is goede raad van buitenaf.
Deze keer was het aan multimiljardair, Tesla-baas en beursmanipulator Elon Musk om Oekraïne van goede raad te voorzien. In een tweet op de microblogsite die Musk uiteindelijk niet kocht, deed hij uit de doeken hoe de oorlog in Oekraïne gestopt kan worden. Volgens Musk volstaat het dat Oekraïne de Krim formeel erkent, de waterbevoorrading naar de Krim verzekert en neutraal wordt om de oorlog te stoppen. De door Rusland geannexeerde regio’s mogen in een door de Verenigde Naties gesuperviseerd referendum beslissen of ze bij Rusland willen horen.
Het valt op dat Musks voorstellen verdacht dicht liggen bij de manier waarop Rusland dit conflict verwoordt. Zo herhaalt hij het tot in den treure aangehaalde argument dat de Krim Russisch zou zijn omdat Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov de Krim in een dronken bui aan Oekraïne zou hebben geschonken. In het internationaal recht is de kennelijke staat van wereldleiders echter geen argument. De Krim is in 2014 door soldaten bezet en na een pseudoreferendum aangehecht. Zelfs als er redenen zijn om aan te nemen dat veel Krimbewoners het in 2014 een aanlokkelijk voorstel vonden om bij Rusland te horen, heeft Rusland op de Krim geen enkele democratische legitimiteit.
Musks idee dat er échte referenda moeten komen in Oost-Oekraïne klinkt op zich natuurlijk goed. Wie kan er tegen eerlijk georganiseerde volksraadplegingen zijn? Alleen hanteert de Teslabaas een wel heel komieke chronologie. Volgens Musk hoeft Rusland pas terug te trekken als die referenda zouden uitwijzen dat een meerderheid van de lokale bevolking bij Oekraïne wil blijven. Dat betekent dus dat de inwoners van Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja gevraagd wordt om onder militaire bezetting tégen de bezetter te stemmen, zonder dat er enige garantie is dat de bezetter bij een eventueel verlies de koffers pakt en zich terugtrekt. Oost-Oekraïners mogen dan dapperheid tonen op het slagveld, ze zijn nog niet suïcidaal.
‘Neutraliteit’
En natuurlijk is er ook het voorstel dat Oekraïne neutraal moet worden. Wie kan er tegen neutraliteit zijn? Alleen is het ondertussen duidelijk dat de Russische invulling van neutraliteit verder gaat dan hoe Oekraïne en het Westen erover denken. Voor Rusland gaat Oekraïense neutraliteit immers verder dan wegblijven uit de NAVO. Vladimir Poetin benadrukt voortdurend dat Oekraïne geen bestaansrecht heeft als soevereine staat. Neutraliteit in de Russische invulling betekent dat Oekraïne geen liberale democratie naar westers model mag worden. Dat is een eis die voor elke Oekraïense leider onaanvaardbaar is.
Dat deze oorlog morgen ophoudt als Oekraïne zijn aspiratie tot NAVO-lidmaatschap opgeeft, klopt gewoon niet. Toen Volodymyr Zelensky begin maart aangaf dat Oekraïne bereid was zijn ambitie voor NAVO-lidmaatschap op te geven, zette Rusland zijn offensief gewoon verder. Voormalig president en vicevoorzitter van de Russische Veiligheidsraad Dmitri Medvedev zei eind augustus al met zoveel woorden dat Rusland de oorlog niet zal stoppen als Oekraïne zijn NAVO-plannen opgeeft.
Er zijn dezer dagen wel meer notabelen die Oekraïne van goede raad voorzien. De linkse intellectueel Noam Chomsky pleit er al maanden voor dat Oekraïne maar beter kan capituleren, en zich ‘neutraal’ opstellen. Ook voormalig Amerikaans buitenlandminister Henry Kissinger, zelf niet vies van een gewapende interventie, vertelt voortdurend dat Oekraïne over moet gaan tot territoriale toegevingen om de oorlog snel te beëindigen. Zelfs het hoofdartikel van The New York Times had het op 19 mei over de ‘pijnlijke territoriale toegevingen’ die nodig zullen zijn om tot een ‘pijnlijk compromis’ te komen.
Natuurverschijnsel
Wat nog het meest opvalt aan al die bedelers van goede raad, is dat ze Russische agressie stuk voor stuk als een soort natuurverschijnsel zien. Er wordt uiteraard omstandig benadrukt dat Rusland verantwoordelijk is voor deze oorlog en bestraffend toegesproken hoort te worden. Maar – er is altijd een ‘maar’ – we moeten begrijpen dat het nu eenmaal Rusland is, en dat we het ook ‘vanuit de Russische positie’ moeten zien. Het grote probleem in deze oorlog is dat er geen Russische positie is. Na bijna acht maanden oorlog is het nog steeds niet duidelijk wat Rusland met deze oorlog eigenlijk hoopt te bereiken. Wat begon als een ‘speciale militaire operatie’ om de Donbas te ‘demilitariseren’ en ‘denazificeren’, is ondertussen een veroveringsoorlog waarbij Rusland Oekraïens grondgebied probeert in te pikken. Zelfs binnen het Russische regime lijkt niemand nog goed te weten welke einddoelen de president ziet.
Wat voorgenoemde adviseurs ook schijnen te delen, is de overtuiging dat Oekraïne hulp nodig heeft om tot een gezond oordeel te komen. Over Rusland bestaat dat idee grappig genoeg dan weer niet. Waarom eigenlijk? Waarom moet Oekraïne aanvaarden dat een deel van zijn grondgebied bezet wordt, met de moordpartijen, verkrachtingen en plunderingen waarmee elke bezetting gepaard gaan? Waarom moet Oekraïne aanvaarden dat Rusland de mannen in de bezette gebieden inlijft in zijn leger om verder oorlog te voeren? Waarom moet Oekraïne rekening houden met het Russische waanidee dat Oekraïne geen bestaansrecht heeft? Waarom moet Oekraïne aanvaarden dat het zich niet te veel mag ontwikkelen, uit angst dat Rusland dat niet fijn vindt? Oekraïne lijkt wel de ex-partner die gevraagd wordt om rekening te houden met de gevoelens van de voormalige bijslaap. Het is alsof je van je ex-partner eist dat ze na de scheiding het liefst niet te snel en niet te goed haar leven op de rails krijgt.
Voorstellen zoals die van Elon Musk, maar ook die van Noam Chomsky en Henry Kissinger, komen neer op het recht van de brutaalste en de meest verongelijkte. Dat is misschien een strategie voor wie snoeverige elektrische wagens hoopt te slijten. Maar het is een verschrikkelijke strategie om duurzame vrede na te streven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier