Dinsdag moet het Britse Lagerhuis zich uitspreken over het brexitakkoord dat Theresa May met de Europese Unie onderhandelde. Aangezien de kans op een goedkeuring daar klein lijkt, liggen de kaarten voor een tweede brexitreferendum beter dan ooit.
Het brexitakkoord dat Theresa May met de Europese Unie sloot kon ze met wat averij door haar kabinet loodsen. Brexitminister Dominic Raab en minister van Werk Esther McVey namen ontslag, maar een meerderheid van de ministers bleef achter haar staan.
Maar in het Britse Lagerhuis ziet het er veel minder goed uit voor May. Dinsdagavond 11 december spreekt het parlement zich daar uit over het akkoord en behoudens een klein mirakel wordt het daar weggestemd. Daarna krijgt May 21 dagen om na eventuele onderhandelingen met Europa wat amendementen in te lassen en het akkoord opnieuw ter stemming voor te leggen.
Verliest May ook die stemming, dan blijven de twee voor de hand liggende uitwegen een harde, chaotische brexit op 29 maart 2019 omdat er geen akkoord is of een tweede referendum. De kaarten voor een tweede referendum liggen steeds beter, niet alleen in de publieke opinie maar ook in het Lagerhuis. In uiterste nood kan een unanieme beslissing van de lidstaten van de Europese Unie de deadline van 29 maart overigens nog opschuiven.
Een vlotte, frictieloze grensovergang tussen de Ierse republiek en Noord-Ierland moet vermijden dat het Noord-Ierse vredesproces, zoals vastgelegd in de Goede Vrijdagakkoorden wordt verstoord.
Het Ierse vangnet
De zogenaamde Ierse backstop, het vangnet dat de Europese Unie eist om te vermijden dat er een harde grens komt op het Ierse eiland tussen Noord-Ierland (dat deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk) en de Ierse Republiek is onverteerbaar voor de tien Noord-Ierse unionisten van de DUP die tot nu gedoogsteun verleenden aan de regering. Voor heel wat van de ongeveer 90 van de in totaal 315 conservatieve parlementsleden is dat ook de belangrijkste reden om tegen het akkoord te stemmen. Aangezien ook de oppositie van Labour, LibDems en de Schotse nationalisten met z’n allen tegen zullen stemmen, moet Theresa May 96 van de 100 potentiële tegenstemmers in haar meerderheid overtuigen om hun mening te herzien. Onbegonnen werk.
Een vlotte, frictieloze grensovergang tussen de Ierse republiek en Noord-Ierland moet vermijden dat het Noord-Ierse vredesproces, zoals vastgelegd in de Goede Vrijdagakkoorden wordt verstoord. Voor EU-lidstaat Ierland en voor de hele EU, die het akkoord bij unanimiteit moet goedkeuren, is het een conditio sine qua non voor het Britse vertrek uit de Unie.
Voor welk type samenwerkings- of handelsverdrag het Verenigd Koninkrijk met Europa ook opteert, dat Ierse vangnet blijft een absolute voorwaarde, benadrukte May al herhaaldelijk. Bijgevolg zijn er maar twee manieren om het vangnet te omzeilen: een no deal of een verlengd verblijf in de Europese Unie.
In het bestaande uittredingsakkoord wordt de frictieloze grens op het Ierse eiland gegarandeerd door het Verenigd Koninkrijk en de EU binnen een tijdelijke douane-unie te houden in een overgangsperiode tussen brexit day 29 maart 2019 en 31 december 2020, die kan worden verlengd tot 2022. In die periode zullen de Unie en het Verenigd Koninkrijk onderhandelen over een alomvattend handelsverdrag. Eindigen die onderhandelingen in een impasse, dan blijft het Verenigd Koninkrijk in de douane-unie om de harde grens tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland te vermijden. Sterker nog, dan kan het VK ook niet eenzijdig besluiten uit de douane-unie te stappen. Dat verklaarde advocaat-generaal Geoffrey Cox in zijn juridisch advies bij het akkoord dat hij tijdens het marathondebat in het Lagerhuis kwam toelichten.
Noord-Ierland, dat deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk, blijft anders dan Groot-Brittannië (het Verenigd Koninkrijk zonder Noord-Ierland) wel deel uitmaken van de Europese eenheidsmarkt, stelt Cox ook in zijn advies. Dat is de enige manier om de grens tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland frictieloos te houden. Een douane-unie volstaat daarvoor niet, want die is wel tarievenvrij, maar vereist nog steeds kwaliteits-, herkomst- en technische controles van de goederen. Dat heeft als gevolg dat na het scheidingsakkoord goederen die van het Britse eiland naar Noord-Ierland worden verscheept, worden gecontroleerd om te zien of ze beantwoorden aan de Europese technische standaarden en kwaliteitsnormen.
De Noord-Ierse Unionisten bestempelen de nieuwe grens die zo ontstaat tussen Noord-Ierland en het Britse eiland als een aanfluiting van de grondwettelijke integriteit van het Verenigd Koninkrijk en dus volstrekt onaanvaardbaar. Bij Noord-Ierse protestanten leeft ook de vrees dat elke zweem van een grens met Groot-Brittannië de herenigingstendenzen op het Ierse eiland zal versterken.
Plan B
De hardline brexiteers verafschuwen een verlengd bedrijf in een douane-unie met de Europese Unie omdat het Verenigd Koninkrijk niet alleen de Europese invoer- en uitvoertarieven ten opzichte van derde landen moet toepassen, maar intussen ook niet op eigen houtje handelsverdragen kan sluiten met derde landen. Amerikaans president Donald Trump strooide wat zout in de wonde door meteen na het akkoord te tweeten dat zolang het Verenigd Koninkrijk in deze douane-unie blijft, het geen handelsovereenkomst kan sluiten met zijn Verenigde Staten.
Door die weerzin tegen de douane-unie komt het Noorse model weer op het voorplan als plan B, indien het voorstel van May wordt weggestemd . Noorwegen maakt deel uit van de Europese eenheidsmarkt en de Schengenzone, wat vrij verkeer van personen veronderstelt, maar behoort niet tot de douane-unie, zodat het wel eigen handelsverdragen kan sluiten met derde landen. Dat model wint steeds meer aanhang in het remain-kamp. Amber Budd, de minister van Werk en Pensioenen, brak er afgelopen week in The Times nog een lans voor. Maar volgens huidig brexitminister Stephen Barclay is het Noorse model voor het leave-kamp onverteerbaar omdat het arbeidsmigratie uit EU-landen moet accepteren. Maar volgens Budd is dat geen punt meer, aangezien er in het afgelopen jaar meer Oost-Europeanen emigreerden dan immigreerden.
Britten worden armer bij elke vorm van brexit
Vorige week moest Philip Hammond, de gematigde minister van Financiën, toegeven dat elke vorm van brexit het Verenigd Koninkrijk economisch verzwakt door de handelsbelemmeringen die er ontstaan en dus de Britten armer zal maken.
Dat geldt ook voor het voorstel tot scheidingsakkoord dat May heeft ondertekend met de Europese Unie. Op vijftien jaar zou dat het Britse nationaal product 3,9% kosten ten opzichte van blijvend lidmaatschap van de Unie én de arbeidsmigratie uit de EU zou ook stilvallen – de meest doorslaggevende reden voor de overwinning van het leave-kamp. Bij een vrijhandelsverdrag naar Canadees model met nulmigratie zou het verlies over die periode tot 8,1% oplopen en bij een no deal tot 10,7%. Hammond meent dat de economische kost van de uittreding ‘de prijs is die het Verenigd Koninkrijk moet betalen opdat het leave-kamp zich niet verraden zou voelen’.
Tweede referendum wint veld
Omdat de Europese Unie voorlopig geen zin heeft om opnieuw te gaan onderhandelen over een scheidingsakkoord, zei May tot voor kort: het is mijn voorstel of een no deal. Daarom schaarde de ondernemerswereld zich grotendeels achter haar voorstel. Een no deal houdt in dat het Verenigd Koninkrijk op exit day, 29 maart 2019, uit de Europese Unie crasht en voor zijn handel terugvalt op de veel hogere douanetarieven van de Wereldhandelsorganisatie. Daarnaast zou ook de invoering van tal van douaneformaliteiten volgen, net als kilometerslange vrachtwagenfiles aan Britse grensposten als Dover en een complete logistieke chaos.
Maar May’s afschrikkingsstrategie werd ondermijnd door twee nieuwe feiten die de hoop op een tweede referendum weer deden opflakkeren. Manuel Campos Sanchez-Bordona, de advocaat-generaal van het Europese Hof van Justitie, verklaarde dat het Verenigd Koninkrijk zijn geplande terugtrekking uit de Europese Unie eenzijdig kon terugdraaien zonder goedkeuring van de lidstaten. De definitieve uitspraak van het Hof hierover valt maandag 10 december.
Verder kreeg de pro-Europese conservatief Dominic Grieve in het Britse Lagerhuis een meerderheid achter zijn amendement om het parlement te laten beslissen over het plan B als May’s uittredingsakkoord dinsdag wordt weggestemd. Dat betekent ook dat het parlement een no deal kan wegstemmen en zo de deur kan openen naar een tweede referendum. Het amendement ondermijnt de beslissingsmacht van de regering van May. Maar het heeft ook een positieve keerzijde voor haar, aldus de Financial Times. Het kan de hard brexiteers er immers toe aanzetten toch het voorstel van May te steunen. Jacob Rees-Mogg, de leider van de harde brexitfractie, voerde namelijk meteen aan dat het amendement van Grieve wettelijk niet bindend is…
Toekomst
May vindt dat haar voorstel een pragmatisch en gematigd verzoeningscompromis is, waardoor het in twee kampen verdeelde land weer verenigd kan worden. Ze blijft gekant tegen een tweede referendum omdat dit de verdeeldheid niet zou opheffen. Brexit hardliners noemen haar scheidingsakkoord dan weer een verraad van het referendum van 2016 en zetten in op een no deal, omdat dit de enige resterende weg naar hun felbegeerde ‘soevereiniteit over grenzen en grondgebied’ is. Na twee jaar obstructie binnen de regering tegen elke toegeving aan Europa zijn de fanatiekste hardliners als Boris Johnson opgestapt. Maar een harde kern in het parlement onder leiding van Jacob Rees-Mogg pleit nu voor een no deal en doet het economische doemscenario dat daarvan het gevolg zou zijn af als een ‘fear project’, een afschrikkingscampagne van de regering. Maar het ziet er steeds meer naar uit dat een meerderheid in het parlement de no deal zal kunnen tegenhouden. Ook de publieke opinie schuift. Volgens een peiling van Sky News wil 54% geen brexit meer, kiest 32% voor een no deal en steunt slechts 14% May, maar met peilingen weet je natuurlijk nooit.
De grootste oppositiepartij Labour vindt dat May vooral haar hopeloos verdeelde partij van de ondergang heeft behoed en de belangen van het land daaraan ondergeschikt gemaakt heeft. Maar niet onbelangrijk is dat ook in die partij de inzichten evolueren. Omdat een belangrijke minderheid van Labour-kiezers in het Noorden van Engeland de brexitkant koos in het referendum, hield de partij en vooral voorzitter Jeremy Corbyn zich op de vlakte en weigerde hij zelfs op het jongste partijcongres een tweede referendum te eisen.
Andere lidstaten met u003cemu003eexitu003c/emu003e-aspiraties zijn gewaarschuwd.
Maar één van de tenoren van die voorzichtige aanpak, John McDonnell, maakte onlangs een opening. De partij zal bij een verwerping van het uittredingsakkoord dinsdag oproepen tot een motie van wantrouwen tegen de regering en aansturen op verkiezingen. Maar wellicht zal Labour daarvoor geen meerderheid vinden. Als er geen plan B komt of het verworpen wordt , aldus McDonnell in The Guardian, wordt een tweede referendum een optie. Dan moeten de Britten in dat referendum volgens hem voor de keuze worden gesteld of ze May’s uittredingsvoorstel verkiezen of liever in de Europese Unie blijven.
Hoewel ook de Europese Unie economisch verliest bij een brexit is ze voorlopig alvast de morele winnaar. Geen ogenblik gaf ze de indruk dat haar lidstaten uit elkaar konden worden gespeeld en hield onderhandelingsleider Michel Barnier de regie van de onderhandelingen stevig in handen. Voor het leave-kamp dat met de opeenvolgende brexitministers Davies en Raab haar vertegenwoordigers aan het stuur had bij de onderhandelingen met de Europese Unie, werd het een twee jaar lange reality check die van hun loze beloftes en fantasieën geen spaander heel liet. Andere lidstaten met exit-aspiraties zijn gewaarschuwd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
