Dinsdag bezoekt de Congolese president Félix Tshisekedi ons land. De bedoeling: de plooien gladstrijken.
Als zoon van de Congolese oppositieleider Étienne Tshisekedi heeft Félix Tshisekedi (56) de helft van zijn leven in Belgische ballingschap doorgebracht. Hij kwam in ons land aan de kost als onder meer koerier en vergaarde onder zijn roepnaam Fatshi de reputatie van een feestbeest. Landen in Zaventem heeft hij dus vaak gedaan, maar zijn aankomst op dinsdag 17 september wordt anders. Tshisekedi mag uitkijken naar de protocollaire egards die bij een officieel bezoek van een buitenlands staatshoofd passen, een eer die wijlen zijn vader nooit werd gegund. Vanaf de luchthaven zal hij recht naar Kasteel Hertoginnedal worden geëscorteerd, waar premier Charles Michel (MR) hem zal opwachten. Na een ongetwijfeld hartelijke begroeting zal de Congolese president aanschuiven bij een werkvergadering met de ontslagnemende federale regering.
Deze reis kan zijn positie versterken, zowel hier als in Congo.
Officiële passages van Congolese presidenten in ons land zijn zeldzaam. De laatste keer dateert al van 2007, toen Joseph Kabila een ultrakort werkbezoek bracht. Dit keer wordt alles uit de kast gehaald. Behalve een lunch op het koninklijk paleis staan tijdens het driedaagse bezoek haltes in de Antwerpse diamantbuurt en de landbouwhogeschool van Gembloux op het programma. De president zal werkgevers en zakenlui toespreken, de Congolese diaspora begroeten op de Heizel en een erehaag schouwen in de Koninklijke Militaire School (KMS). Verwacht wordt dat daar de hervatting van de militaire samenwerking tussen België en Congo wordt aangekondigd. Ons land heeft sinds 2001 verschillende opleidingsprogramma’s voor het Congolese regeringsleger uitgerold, maar in april 2017 maakte president Kabila daar een abrupt einde aan.
Het was slechts een van de verschillende represailles die Kinshasa de afgelopen jaren nam, telkens na Belgische kritiek op de moedwillige vertraging van het verkiezingsproces of de onderdrukking van volksprotest tegen die vertragingsmanoeuvres. In een officiële mededeling van het ministerie van Buitenlandse Zaken wordt de missie helder omschreven: het presidentiële bezoek moet de hernieuwing en intensifiëring van de bilaterale relaties inluiden. Tshisekedi zal trouwens ook langsgaan bij het Congolese consulaat in Antwerpen. Dat werd pas heropend nadat het anderhalf jaar gesloten bleef, net zoals het Belgische consulaat in Lubumbashi.
Leopold II
Voor Tshisekedi, op 24 januari ingezworen na omstreden verkiezingen, staat er nog meer op het spel. Zijn bezoek valt kort nadat in Congo de 65-koppige regering-Ilukamba werd gevormd. De formatie ging gepaard met een potje armworstelen tussen de kampen van president Tshisekedi en zijn voorganger Joseph Kabila. Dat beide protagonisten het meteen na de verkiezingen op een akkoordje hadden gegooid, wordt nog door weinigen betwijfeld. De echte winnaar, Lamuka-leider Martin Fayulu, werd buitenspel gezet.
Tshisekedi, leider van de historische oppositiepartij UDPS, kreeg het presidentschap in ruil voor het vrijwaren van de belangen van Kabila en diens entourage. Dat betekent volgens Congo-expert Kris Berwouts evenwel niet dat de nieuwe president een slippendrager van Kabila is. ‘Dat wordt vaak beweerd,’ zegt hij, ‘maar de regeringsformatie vertelt een ander verhaal. Rekening houdend met zijn erg zwakke uitgangspositie kun je er niet omheen dat Tshisekedi slim heeft onderhandeld. Dat zie je niet alleen aan hoe de nieuwe regering is samengesteld, maar ook en vooral aan wie daar allemaal níét in zit. Tshisekedi heeft zijn veto gesteld tegen een hele rist kopstukken uit de entourage van Kabila, en hij heeft verschillende kandidaat-premiers afgewezen die door Kabila waren voorgedragen. In de nieuwe ploeg zitten daarentegen heel wat relatief jonge, onbekende mensen. Ook daar is kritiek op, maar wat is het alternatief? Weer een beroep doen op de oude krokodillen? Laten we de nieuwe regering een eerlijke kans geven.’
De timing kan toeval zijn. Het bezoek aan België was al gepland voordat de formatie werd afgerond. ‘Tshisekedi heeft sinds zijn eedaflegging al veel gereisd’, zegt Berwouts. ‘Naar alle buurlanden, maar ook naar de Verenigde Staten. Het is dus niet zo dat België de hoogste prioriteit genoot. Toch is het geen toeval dat Brussel zijn eerste Europese bestemming wordt. We laten de persoonlijke en familiale banden even buiten beschouwing. Feit is dat het bezoek van een Congolese president aan België voor de meeste Congolezen symbolisch geladen blijft. Dat geldt des te meer voor de ontvangst door koning Filip, een nazaat van Leopold II. De Belgische dynastie roept in Congo nog altijd ambivalente gevoelens op, maar een ontvangst met alle egards op het koninkijk paleis kan geen kwaad voor het prestige van een Congolese president.’ Ook voor de Belgische diplomatie valt er prestige te rapen. ‘Dit bezoek bevestigt onze rol in Centraal-Afrika’, beaamt Berwouts. ‘In Rwanda hebben we niets meer te vertellen, maar in de Democratische Republiek Congo en Burundi speelt de Belgische diplomatie mee met de grote jongens.’
Grote uitdagingen
Nadia Nsayi, beleidsmedewerker Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen, heeft net een werkbezoek aan enkele afgelegen dorpen in de provincie Kwilu achter de rug. ‘Niet iedereen ligt wakker van Tshisekedi’s bezoek aan België’, zegt ze vanuit Kinshasa. ‘Maar ik heb de afgelopen dagen ondervonden dat vele Congolezen hopen op betere bilaterale relaties die de bevolking ten goede komen. Vooral de ontmoeting met koning Filip spreekt tot de verbeelding, veel meer dan die met de Belgische premier.’
Nsayi ziet een historische lijn: Mobutu pakte uit met zijn vriendschap met koning Boudewijn. Joseph Kabila ontmoette bij het begin van zijn presidentschap koning Albert en sprak zelfs lovende woorden over Leopold II. ‘En nu zie je dat Tshisekedi legitimiteit zoekt in België, het eerste EU-land dat hij als president bezoekt’, zegt ze. ‘Die symboliek telt in een land als Congo. Deze reis kan zowel zijn interne als zijn externe positie versterken. Voor Martin Fayulu moet het een bittere vaststelling zijn dat Tshisekedi hier royaal wordt ontvangen, terwijl de Belgische regering aanvankelijk erg kritisch reageerde op de verkiezingsfraude.’
Vooral de ontmoeting met koning Filip spreekt tot de verbeelding, veel meer dan die met de Belgische premier.
Zou een van de Belgische gastheren, premier Michel bijvoorbeeld, nog op Fayulu terugkomen? Het is opvallend stil geworden rond de leider van de nieuwe oppositiebeweging Lamuka, die volgens neutrale waarnemers de verkiezingen met voorsprong heeft gewonnen. ‘Die pagina is omgeslagen’, zegt Berwouts. ‘België, en bij uitbreiding de hele internationale gemeenschap, heeft zich bij de machtswissel neergelegd. Dat hebben trouwens ook de Congolezen gedaan. Oké, de verkiezingen zijn niet eerlijk verlopen, maar dat had ook niemand verwacht. Voor de Congolezen telt dat Kabila geen president meer is, en dat zijn dauphin het heeft moeten afleggen tegen een oppositiekandidaat. Zo’n ingrijpende transitie zonder dat het land is ontploft, daarop hadden weinigen vooraf durven te hopen.’
De vraag blijft natuurlijk of Tshisekedi en zijn nieuwe regering bij machte zijn de immense problemen van Congo aan te pakken. De chronische onveiligheid in het oosten van het land, de ebola-epidemie, armoede en onderontwikkeling: aan uitdagingen geen gebrek. ‘Niemand verwacht dat hij alle problemen tegelijkertijd zal aanpakken’, zegt Berwouts. ‘De Congolezen verwachten wel dat hij zijn voornaamste verkiezingsbelofte houdt: een einde maken aan de kleptocratie en zorgen voor betere levensomstandigheden. Als hij daar een trendbreuk kan forceren, kan hij krediet opbouwen om verdere stappen te zetten.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
