Ondanks desastreuze peilingen, grootschalige betogingen, toenemende internationale druk en een uitzichtloze oorlog is Benjamin Netanyahu nog altijd premier van Israël. ‘Hij is geen strateeg, hij denkt alleen aan de komende 24 uur.’
Kort na de massale Hamas-aanval op Zuid-Israël van 7 oktober, waarbij 1143 doden vielen, leken de dagen van premier Benjamin Netanyahu geteld. Hij die zichzelf altijd had verkocht als de enige man die Israël veilig kon houden, faalde over de hele lijn. Niet alleen had hij de aanval niet kunnen verhinderen; ook de evacuatie en opvang van de Israëlische vluchtelingen en de mobilisatie van het leger verliepen in totale chaos. Zelfs in de uiterst gepolariseerde Israëlische maatschappij bestond weinig twijfel over de schuldvraag. In de Israeli Voice Index van eind oktober vond 85 procent van de Israëli’s dat Netanyahu hoort af te treden.
Het fundamentele probleem is dat Netanyahu geen politiek doel heeft in Gaza. Het is totaal onduidelijk wat hij hoopt te verwezenlijken.
De oorlog in Gaza gaat ondertussen zijn zesde maand in, en Netanyahu maakt nog altijd geen aanstalten om op te stappen. Halsstarrig blijft hij volhouden dat Israël ‘de totale overwinning’ zal behalen. Het is maar de vraag hoe de premier die overwinning invult. De kansen om de 129 gegijzelde Israëli’s terug te krijgen – van wie er naar schatting nog 95 in leven zijn – slinken met de dag. Ondanks het bloedbad onder de Palestijnse bevolking en de algehele ravage in Gaza zal Hamas blijven bestaan.
Ook internationaal komt Israël onder druk te staan – niet het minst door de dodelijke aanval op hulpverleners begin april. Zelfs aan Amerikaanse kant wordt de druk nadrukkelijk opgevoerd, al blijven de VS voorlopig wel gewoon wapens leveren. Chuck Schumer, de Democratische fractieleider in de Senaat, noemde Netanyahu ‘een obstakel om tot vrede te komen’ en riep op om verkiezingen te houden. Benny Gantz mocht begin maart op bezoek bij Joe Biden, een opmerkelijke eer voor een minister zonder portefeuille. Zelfs Donald Trump vindt dat de Israëlische premier de oorlog stilaan mag afronden. Als Netanyahu al hoopte om met Trumps eventuele terugkeer weer een bondgenoot in het Witte Huis te hebben, kan hij die hoop ondertussen wel opbergen.
Wankele coalitie
Ondanks die toenemende druk en de nagenoeg totale afwijzing van Netanyahu in de Israëlische samenleving blijft zijn wankele coalitie van extreemnationalistische en ultrareligieuze partijen overeind. ‘Elke partij heeft momenteel een goede reden om in de regering te blijven’, zegt Yonatan Touval, politiek analist bij de Israëlische denktank Mitvim. ‘Netanyahu’s Likoedpartij wil koste wat het kost aan de macht blijven. De ultraorthodoxe partijen willen de privileges voor hun strenggelovige kiezers veiligstellen, en de ultranationalisten willen de Westelijke Jordaanoever verder annexeren. Bovendien weten alle partijen – uitgezonderd de ultraorthodoxen – dat ze bij verkiezingen zetels zullen verliezen.’
Het helpt dat Netanyahu ook in zijn eigen Likoedpartij nog altijd als onbetwist geldt. ‘Binnen Likoed zijn er genoeg gegadigden om Netanyahu’s rol over te nemen’, zegt Amnon Aran, professor Internationale Politiek aan de City, University of London. ‘Maar ook zij zijn nog van hem afhankelijk. Niemand wil de eerste zijn om Netanyahu aan de kant te schuiven. Ze hebben zijn electoraat nog altijd nodig.’
Oppositieleider Benny Gantz zit in een klassieke catch 22.
Ook Benny Gantz, de voornaamste oppositieleider, zit in een lastig pakket. Kort na de Hamas-aanval stapte de voormalige stafchef van het leger in de noodregering. Stilaan rijst de vraag of hij met zijn regeringsdeelname geen cruciale fout heeft gemaakt. Want naarmate de oorlog langer aansleept, dreigt hij mee de schuld te krijgen van wat fout loopt. Afgelopen week riep Gantz al op om in september nieuwe verkiezingen te houden, een oproep die feestelijk genegeerd werd door Netanyahu én zijn coalitiepartners. ‘Benny Gantz zit in een klassieke catch 22’, zegt Touval. ‘Hij is ervan overtuigd dat hij een matigende invloed heeft. Zonder hem zouden totale gekken als Itamar Ben-Gvir in het oorlogskabinet komen. Maar tegelijk is het duidelijk dat zijn deelname aan de noodregering zijn reputatie beschadigt.’
Geen strategie
Netanyahu heeft duidelijk geen haast om de oorlog in Gaza te beëindigen. Ondanks zijn belofte dat Israël maar ‘één stap verwijderd’ is van de overwinning, bereidt het Israëlische leger nog altijd een aanval op Rafah voor. Ook aan de grens met Libanon leeft de vrees voor verdere escalatie. ‘Het fundamentele probleem is dat Netanyahu geen politiek doel heeft in de Gazastrook’, zegt Aran. ‘Het is totaal onduidelijk wat hij hoopt te verwezenlijken. Netanyahu zal nooit de wensen van de internationale gemeenschap kunnen verzoenen met die van zijn radicale coalitiepartners. Zij zullen geen enkele Palestijnse organisatie aanvaarden als bestuurders voor Gaza na de oorlog.’
De tienduizenden Israëli’s die op straat komen, protesteren niet uit mededogen met de Palestijnen, maar omdat ze Netanyahu absoluut weg willen.
Tegelijk kan Netanyahu aanvoeren dat zijn beleid in lijn is met wat veel Israëlische burgers willen. In een peiling van het Israel Democracy Institute sprak 63 procent van de Israëli’s zich uit tegen een Palestijnse staat. Uit een peiling van de Universiteit van Tel Aviv uit januari blijkt dat voor 88 procent van de Israëli’s het buitengewoon hoge aantal slachtoffers onder de Palestijnse bevolking gerechtvaardigd was. De tienduizenden Israëli’s die op straat komen, protesteren niet uit mededogen met de Palestijnen maar omdat ze Netanyahu absoluut weg willen.
Het neemt niet weg dat de premier het steeds moeilijker krijgt om zijn coalitie gaande te houden. Eind maart oordeelde het Israëlische Hooggerechtshof dat de uitzonderingsmaatregelen voor ultraorthodoxe joden – die vrijgesteld zijn van legerdienst en rijkelijk gesubsidieerd worden in hun studies – ongrondwettelijk zijn. Die uitspraak ondergraaft Netanyahu’s coalitie: de uitzonderingsregeling was dé toegift die de ultraorthodoxen aan boord hield. Tegelijk is Netanyahu – die zelf niet vies is van een robbertje vechten met de rechtelijke macht – hun beste kans om hun privileges in stand te houden.
‘Eigenlijk hoopt hij op een mirakel’, zegt Touval. ‘Hij hoopt dat er iets totaal onverwachts gebeurt: een natuurramp of een andere oorlog die de aandacht afleidt. Netanyahu is geen strateeg: hij denkt alleen aan de komende 24 uur. Hij is briljant in tijd winnen. Maar op lange termijn is dat natuurlijk geen strategie.’
