‘Waarom Angela Merkel moet weigeren Donald Trump de hand te reiken’

Tom Sauer, professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen: ‘In afwachting van het einde of een structurele hervorming van de NAVO, moeten de Europese bondgenoten opkomen voor de eigen belangen.’

De Amerikaanse president Trump zal donderdag in Brussel voor het eerst zijn Europese collega’s van de NAVO ontmoeten. Het valt te hopen dat hij de nodige tegenwind krijgt en dat we niet zoals vroeger onze Europese belangen opzijschuiven om de Amerikanen ter wille te zijn.

De NAVO heeft zijn beste tijd gehad. De organisatie heeft een belangrijke rol gespeeld tijdens de Koude Oorlog, maar allianties zijn per definitie tijdelijk. Eens de vijand verslagen, houden allianties ook beter op te bestaan. Zo ging het ten tijde van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Zo is het ook het Warschaupact, de grote tegenhanger van de NAVO, vergaan.

Het is dus merkwaardig dat de NAVO zich na de Koude Oorlog niet ontbonden heeft. Voor ons Europeanen was dat geen slechte situatie. Wij konden ons eenvoudig wegstoppen achter de Amerikanen, die bijvoorbeeld de kastanjes uit het vuur moesten halen ten tijde van de oorlog in Joegoslavië.

Maar de belangrijkste reden dat de NAVO nog bestaat is dat het bestaan van de organisatie in het kraam van de machtigste staat van het bondgenootschap past – de Verenigde Staten.

Of moet ik ‘paste’ zeggen? President Trump heeft ondertussen immers meermaals verklaard dat de NAVO obsolete is: verouderd, of zelfs achterhaald.

Vanwaar die breuk met het verleden? Dat heeft alles te maken met de relatieve macht van de Verenigde Staten in de wereld. Zolang het land de nummer één was en op die manier ook werd gepercipieerd, werd de NAVO als een verlengstuk van de Verenigde Staten aanzien in Washington DC, ook als dat een stevig prijskaartje met zich meebracht.

Dat verklaart waarom in het begin van de jaren negentig president Bush, Sr de NAVO absoluut wou laten voortbestaan na het instorten van de Sovjet-Unie.

Maar vanaf dat moment zou het bergaf gaan met de macht van de Verenigde Staten. Opkomende machten zoals China hou je namelijk niet tegen. En de vele Amerikaanse militaire interventies zoals in Irak en Afghanistan, die op zijn zachtst gezegd geen successen waren, hebben het beeld van de tanende macht van het land enkel maar versterkt. Het zelfvertrouwen van de Amerikanen kreeg na 9/11 dan nog een tweede deuk.

Daar komt nog bij dat het eigen huishouden allesbehalve goed draait. Veel Amerikanen moeten leven van een zeer laag loon. De infrastructuur – gaande van wegen over spoorwegen tot scholen – is op veel plaatsen erbarmelijk. Dat Trump de verkiezingen gewonnen heeft, heeft voornamelijk te maken met het feit dat hij deze situatie heeft erkend en er geniaal heeft op ingespeeld.

De belangrijkste doelstelling van Trump is Amerika er opnieuw bovenop helpen, vooral in termen van jobs. Hij en vele Amerikanen met hem vinden dat die rijke Europeanen hun eigen boontjes kunnen doppen op vlak van veiligheid. Een dollar kan je maar één keer omdraaien en dus liever die dollar besteden aan de publieke scholen in Chicago dan aan het in stand houden van een Amerikaans leger op Europees grondgebied. Ik kan hem geen ongelijk geven, zeker vanuit Amerikaans oogpunt.

Maar zoals op talrijke andere domeinen heeft Trump ook op dit vlak zijn mening herzien. Onlangs heeft hij verklaard ‘dat de NAVO niet meer verouderd is’. Wat de NAVO op die twee maanden verwezenlijkt heeft om die bocht van 180 graden te verdienen, is voor niemand duidelijk. Laten we het houden bij het feit dat hij hoopt dat het welkomstwoordje door de Europeanen in het hellegat – of is het Zennegat? – hierdoor iets vriendelijker zal zijn.

Maar het mag duidelijk zijn dat diep in zijn binnenste hij nog steeds van mening is dat de NAVO beter op de schop moet. Aangezien hij zijn bocht echter heeft ingezet, vindt Trump dat we van de nood een deugd moeten maken, en de NAVO dus moeten inzetten om wat hij als het grootste gevaar voor de wereld aanziet, het internationaal terrorisme, te bestrijden.

Donald Trump zal in Brussel de bondgenoten vragen om (opnieuw) de militaire bijdrage aan de missies in Afghanistan (tegen de Taliban) en in Irak en Syrië (tegen IS) op te voeren.

De vraag is of wij, Europeanen, in dit verhaal moeten meestappen. Ik denk het niet.

Het is niet omdat de Amerikanen oorlogen starten (soms zonder een mandaat van de Verenigde Naties) dat wij Europeanen hen overal ter wereld uit de penarie moeten gaan helpen. Als dat de consequentie is van bondgenoot te zijn, heb ik liever geen alliantie.

Een ander punt dat hoog op de agenda staat in Brussel is de financiële bijdrage aan de NAVO. Trump vindt dat wij Europeanen veel te weinig uitgeven aan defensie. Maar wie zet hier de standaard?

Het is niet omdat Amerika boven haar stand leeft en jaarlijks 600 miljard dollar door ramen en deuren gooit om politieman in de wereld te spelen, dat ook wij een gelijkaardig bedrag (in relatieve termen) moeten ophoesten.

Het land dat ons Europeanen in theorie het hardst pijn zou kunnen doen is Rusland. Dat land geeft jaarlijks 70 miljard dollar uit aan defensie. De Europese bondgenoten van de NAVO alleen al geven 250 miljard dollar uit. Tel daar dus nog het gigantisch bedrag van de VS bij, en je moet geen strateeg zijn om te beseffen dat Rusland tegen Europa geen schijn van kans maakt. De Europese NAVO-bondgenoten hebben ook meer tanks en gevechtsvliegtuigen dan de Russen.

Sommigen zullen opperen dat Rusland wel de Krim van Oekraïne heeft afgepakt en zich assertiever gedraagt op wereldvlak. De vraag moet echter gesteld hoe de vork aan de steel zit. En hoe je het ook draait of keert, een grote verantwoordelijkheid voor de huidige crisis met Rusland heeft met ons eigen navelstaarderijbeleid te maken dat dateert van na de Koude Oorlog.

Wij hebben als winnaar van de Koude Oorlog nagelaten om Rusland te integreren in de Euro-Atlantische veiligheidsarchitectuur.

In 1815 en 1945 hebben we de verliezers wel opgenomen in de internationale gemeenschap, met alle positieve gevolgen van dien.

In de jaren negentig hebben we het omgekeerde gedaan. We hebben Rusland met een kluitje in het riet weggestuurd, de NAVO laten voortbestaan, en tot drie keer toe de NAVO uitgebreid naar het oosten, ondanks het feit dat we meermaals (mondeling) hadden beloofd dat nooit te doen. Die beloftes werden door Duitsland en de Verenigde Staten in de periode februari-maart 1990 gedaan aan Gorbatchov. Het is op basis van deze beloftes dat Gorbatchov het groen licht heeft gegeven voor de herenigingsonderhandelingen over Duitsland.

Als we dan ook nog eens raketschilden plaatsen in Oost-Europa zogezegd tegen Iran (en die laten staan na het nucleair akkoord met Iran), moet je toch niet schrikken dat Rusland reageert? Een kat in het nauw maakt rare sprongen.

Wat Rusland deed en doet in Oekraïne is op geen enkele manier goed te keuren, maar de verantwoordelijkheid van de NAVO in het verhaal is groot. Het komt de NAVO anderzijds natuurlijk wel heel goed uit. Zo hebben we een nieuwe vijand gevonden.

Allianties die blijven voortbestaan, moeten per definitie op zoek naar nieuwe vijanden. Dat is pervers. Dat heeft de Oekraïne crisis duidelijk aangetoond. Ik zie dit alleszins als nog een reden om de NAVO op te doeken of tenminste grondig te hervormen – naar een collectieve veiligheidsorganisatie met inbegrip van Rusland en Oekraïne.

In afwachting van het einde of een structurele hervorming van de NAVO, moeten de Europese bondgenoten opkomen voor de eigen belangen.

Iedereen herinnert zich hoe Merkel bij haar bezoek in het Witte Huis vernederd werd. Toen de voltallige wereldpers toekeek, wou ze een hand geven aan Trump, maar hij weigerde ostentatief. Laten we de rollen nu omdraaien. Weiger hem gewoon een hand te geven, mevrouw Merkel.

Tom Sauer is professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen, en auteur van “De strijd voor vrede. En hoe we die kunnen winnen” (Polis, augustus 2017).