VS-verkiezingen: van Obama’s hoop naar modder en hypocrisie

Enkele dagen voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn de teerlingen nog niet geworpen. Over één ding zijn Amerikanen het eens: deze ellende kan maar beter voorbij zijn.

In juli – een eeuwigheid geleden – was het al de vraag die velen bezighield toen de nominaties bekrachtigd werden: hoe kan een land met ruim 300 miljoen inwoners eindigen met deze twee kandidaten?

De protagonisten zijn bekend. De ene, Donald Trump, is een 70-jarige miljardair met een liefdadigheidsinstelling die als voornaamste prestatie de herstelling van een fontein opgeeft – dan nog om het uitzicht vanuit een van de Trump-hotels te verbeteren. En hij trok 7 dollar weg van zijn Trump Foundation, klaarblijkelijk om het lidmaatschap voor de scouts van zijn oudste zoon te betalen.

Trump is een soort Sylvio Berlusconi, entertainer/zakenman/charlatan/politicus, maar dan op de schaal van een supermacht.

Zijn kwalijke kanten zijn tijdens 18 maanden campagne ruim belicht. Hij is iemand die, als we talloze gelijklopende getuigenissen mogen geloven, vele vrouwen ongevraagd heeft lastiggevallen, die daar in een gelekte video-opname ook prat op ging. Hij spreekt volgens factcheckers in 75 procent van de gevallen niet helemaal de waarheid, en vaak kletst hij helemaal uit de nek. Hij vond het een goed idee dat meer landen kernwapens zouden hebben. Hij dweept met ‘sterke mannen’ als de Russiche leider Vladimir Poetin. Hij veegt zijn voeten aan rechtsregels en mensenrechten: hij pleitte ervoor om de families van terroristen te bombarderen, hij toonde zich herhaaldelijk een enthousiast voorstander van de herinvoering van ‘waterboarding en erger’.

Der neue SPIEGEL! Ab sofort zum Download unter https://t.co/DSZEclzPrs und morgen am Zeitungskiosk. pic.twitter.com/6uayA3XNiT

— DER SPIEGEL (@DerSPIEGEL) November 4, 2016

Hij beslist doorgaans sneller dan zijn schaduw maar was heel traag om de steun van de racistische Ku Klux Klan af te wijzen. Hij heeft een geschiedenis van het oprakelen van racistische sentimenten, met onder meer zijn vragen rond het geboortecertificaat van president Obama. Hij kon via soms dubieuze constructies in de meeste jaren van zijn carrière ontkomen aan federale belastingen. Hij jut bij elke meeting het publiek op tegen de pers…

Dat is maar een kleine greep. En toch doet hij competitief mee aan de verkiezingen.

Dat lukt omdat hij “anders” is, een buitenstaander die het aandurft thema’s aan te raken die andere kandidaten jarenlang negeerden. Dat zijn met name vijf punten: illegale migratie, en de muur met Mexico die illegalen moet tegenouden; de vrijhandelsverdragen die, volgens hem, zoals illegale migratie, lonen drukken, banen kosten en in het algemeen de koopkracht doen dalen; de domme oorlogen, die geld en levens verspillen; de bankencrisis met de buitensporige greep van Wall Street op de economie, en het groeiend gevaar van moslimterrorisme. Dat zijn vijf elementen die vele kiezers frustreren, zorgen baren tot kwaad maken. In het algemeen is er een gevoel dat de ‘elite’, zijnde de politici, de pers, het bedrijfsleven, het land onder meer op deze vijf punten in de steek gelaten/verraden heeft. Trump laat niet na daar op te hameren en het wij-tegen-zij-gevoel te benadrukken. Waarbij hijzelf van het zij-kamp naar het wij-kamp is overgestapt.

Uw vijand, de pers

De pers wordt volgens peilinginstituut Gallup nog door ongeveer 20 procent van de Amerikanen geloofwaardig geacht (door 8 procent heel geloofwaardig, door 12 procent behoorlijk geloofwaardig). Het parlement haalt amper 9 procent geloofwaardigheid (3 procent heel geloofwaardig, 6 procent behoorlijk geloofwaardig), en ook de grote bedrijven zijn veel minder geloofwaardig dan enkele jaren geleden. Kleine vergelijking: in 1979 had nog 51 procent vertrouwen in wat de kranten schreven (daarvan 19 procent groot vertrouwen).

Zijn tegenstander, Hillary Clinton, belichaamt alles waar de Trump-aanhang een hekel aan heeft. Haar kandidatuur staat ook haaks op het verlangen bij een meerderheid van Amerikanen naar een koerswijziging. Clinton maakt al ruim dertig jaar lang deel uit van de elite. Ze plaatste de helft van Trumps aanhang in ‘een mand van betreurenswaardigen’, en ze was ooit een voorstander van alle beslissingen die Trumpaanhangers aanvechten: vrijhandel, de oorlog in Irak, versoepeling van regels voor banken die de bankencrisis mogelijk maakten, regularisering van illegale migratie. Ze weigert te praten over moslimterrorisme, en toen moslimterroristen, verbonden met Al-Qaeda, in Benghazi vier Amerikanen doodden, hield ze als minister een tijdlang vol dat dit een gevolg was van spontane protesten tegen een Amerikaanse anti-islamfilm. Het was met andere woorden een probleem van islamofobie en uit de hand gelopen vrije meningsuiting eerder dan van terrorisme. Op het moment dat ze dit naar buiten volhield, mailde ze met haar dochter over de verdenking van terrorisme.

Hillary is duidelijk intelligent, ze kampt, zoals president Barack Obama deze week aangaf, met seksisme en vooroordelen, maar ze heeft ook echt problemen.

Ze heeft een probleem met openheid – vandaar dat ze als minister van Buitenlandse Zaken haar eigen server gebruikte en niet de server van het ministerie. Vele van haar standpunten zouden evengoed afkomstig kunnen zijn van “een onbemand typemachine“, dixit schrijfster Barbara Ehrenreich in The Guardian. Ehrenreich geeft als voorbeeld Hillary’s reactie na recente protesten tegen een pijpleiding in North Dakota, waar het leger en politie de manifestanten – vaak native American – te lijf gingen. Colmmentaar van Clinton: alle partijen “moeten een pad voorwaarts vinden dat in het breedst het openbaar belang dient”.

Het helpt niet dat Clinton zowel tegen als voor (of toch niet tegen) de pijplijn geweest is.

In een opmerkelijk deel van een door WikiLeaks gelekte toespraak argumenteert Clinton dat het publiek niet moet zien hoe de worst van de politiek wordt bereid, en dat het nuttig is een privé standpunt te hebben, als verschillend van een publiek standpunt. Bij elke tussenkomst kun je je afvragen wat het privé standpunt van Clinton terzake is, en wat uiteindelijk haar politieke doel is: het privéstandpunt of het openbaar standpunt?

Ze wordt achtervolgd door onthullingen over de Clinton Foundation, en liefdadigheidsinstelling die in tegenstelling tot die van Trump, nuttiger dingen doet dan levensgrote portretten van Trump aan te kopen en een fontein te herstellen om het uitzicht vanuit Trump Plaza te verbeteren. Maar hier duikt de verdenking van belangenvermenging op, met Bill Clinton die voor tientallen miljoenen aan privé-inkomsten binnenhaalde in de wazige zone waar donoren zowel schenkingen aan de stichting doen als Clinton voor een toespraak betalen. Die donoren verwachtten dat ze een streep voor zouden krijgen als ze iets nodig hadden van minister Hillary Clinton. Er is niet bewezen dat Hillary behalve toegang iets toezegde aan de donoren. Maar het zag er slecht uit en zelfs naaste medewerkers maakten zich zorgen over de verweving.

‘Projectielbraken’

Dat werd het patroon van deze presidentsverkiezngen: terwijl de Trumpschandalen (zoals Trump University, waartegen een fraude-onderzoek loopt) ons om de oren floten, kwamen er telkens ook schandalen die Hillary rechtstreeks of onrechtstreeks troffen. Zoals bewijs dat het partijapparaat haar probeerde te bevoordelen en haar rivaal Bernie Sanders dwarsboomde. Sindsdien is uit nieuwe lekken gebleken dat Clinton ten minste twee keer een vraag van CNN op voorhand ontving (via partijkopstuk Donna Brazile, die op dat moment ook CNN-medewerker was).

De welhaast dagelijkse opeenvolging van schandalen was voordelig voor de nieuwszenders, die een recordpubliek bereikten en die recordwinsten tegemoetzien. Vele kranten oefenden zich in de combinatie van editoriale afkeuring voor Trump met grote aandacht voor wat hij verklaarde (Trump verkoopt!).

De twee kandidaten zijn de minst geliefde uit de recente geschiedenis en dat leverde de bizarre vaststelling op dat wie aandacht kreeg verloor. Haalde Trump de voorpagina met nachtelijke tweets over het gewicht van Miss Universe dan donderde hij naar beneden in de peilingen. Haalde Hillary het nieuws met haar ‘betreurenswaardigen’ of met haar verzwegen longontsteking dan daalde zij weer. En omdat de eigen kandidaat niet goed was voor de populariteit begonnen campagnes in hun advertenties niet langer de eigen kandidaat te tonen (want dat kost stemmen), maar wel de tegenstander. Men beperkte zich tot modder slingeren naar de ander. En de modder was ampel voorradig.

Mede door deze aanpak ‘walgt’ intussen 82 procent van de Amerikanen van deze campagne – volgens een enquête die tv-zender CBS deze week vrijgaf. Dit is een campagne die “projectielbraken” veroorzaakt, schreef Ehrenreich.

Negatief werkt altijd beter

Als we eensluidende persberichten mogen geloven (en 1 op 5 Amerikanen doet dat dus) was Clinton van plan de laatste campagneweek ‘positief’ te maken – haar droom te schetsen, haar plannen voor het land en de wereld uit de doeken te doen. Maar net op dat moment meldde FBI-baas James Comey dat nieuwe e-mails zijn opgedoken die “relevant” zijn in het onderzoek naar Hillary’s privé-server. Die mails werden aangetroffen op een computer die haar topmedewerkster Huma Abedin deelde met haar toenmalige echtgenoot, Anthony Weiner. Tegen Weiner loopt een onderzoek wegens mogelijke sexting met een minderjarige.

De berichtgeving over de nieuwe mails had een negatief effect op haar peilingen. En omdat uit onderzoek gebleken is dat negatief beter resultaat geeft dan positief werden de positieve advertenties begraven.

Wat een verschil met 8 jaar geleden toen Barack Obama een nieuw verenigd land voorspiegelde, met samenwerking en toenadering tussen bevolkingsgroepen en tussen de partijen, met een snel einde voor de oorlogen van George W. Bush. In Afghanistan is de oorlog nooit echt geëindigd, en in Irak maakte IS van de terugtrekking van Amerikaanse troepen gebruik om het ‘kalifaat’ uit te bouwen. Je kunt niet alles in de schoenen van Obama schuiven. De Republikeinen hebben echt obstructie gevoerd. Je kunt Obama ook niet van alle schuld vrijpleiten. Hij is er niet in geslaagd een detente te brengen tussen de gemeenschappen en partijen. Hij is er niet in geslaagd de groeiende chaos in de wereld te bedwingen. De economie doet het stukken beter dan bij zijn aantreden, de werkloosheid is onder vijf procent gezakt, maar de kloof tussen arm en rijk is niet verkleind, en de lonen zijn pas recent gaan stijgen – hebben nog niet het niveau bereikt van de late jaren 90. De president is persoonlijk nog heel populair, maar misschien is dat een gevolg van de zwakte van de huidige presidentskandidaten. Zijn kop kun je nog wel op tv tonen zonder dat zijn populariteit daalt! Wat een verademing: een president die niet tot de enkels in schandalen staat. Er is zelfs geen zweem van persoonlijk schandaal geweest tijdens Obama’s twee termijnen. Maar de hoop die hij belichaamde, is nergens meer te bespeuren.

Het woordje ‘hoop’ speelt tijdens deze verkiezingen geen rol.

De negatieve campagnes van Trump en Clinton worden naast mekaar gevoerd. Trump geeft aan dat een verkiezing van Clinton het einde van het land kan betekenen (omwille van haar vermeende open grenzen aanpak), terwijl Clinton tijdens meetings en in advertenties de idee van Donald Trump met de nucleaire codes in apocalyptische termen voorstelt. Het bevreemdende is dat ook Obama nu, in ondersteuning van Clinton, negatief campagne voert. Hij wijst er vooral op dat Trump zijn verwezenlijkingen ongedaan zou maken.

En zo komt het niet tot een debat over wat er in het land gaande is. En dat is wel wat: de transformatie in de richting van een natie zonder (witte) meerderheid, en met dus alleen maar minderheden. Een groot deel van het succes van Trump berust op het feit dat hij inspeelt op de vaak niet uitgesproken vrees van witte Amerikanen om “hun” land te verliezen.

Iemand als de conservatieve commentator Andrew Sullivan (resoluut anti-Trump) ziet de witte woede die Trump opwekt als een reactie op het fragmentatiebeleid van de Democraten, die al tientallen jaren de stemmen van de minderheden binnenhalen, met specifieke tegemoetkomingen en “identiteitspolitiek” (of gebrek aan actie, zoals inzake doorgaans Spaanstalige illegale migratie). Mede daardoor, argumenteert hij, kwam de door de twee partijen vergeten witte arbeidersklasse bij Trump terecht, en tot op zekere hoogte bij een andere figuur die tot vorig jaar partijloos was: Bernie Sanders.

Fout tegenover fouter

De voorbije weken werd de term “vals equivalent” vaak gebruikt, vooral door Democraten. Er is terecht kritiek op de twee kandidaten, maar, zeggen ze, het is een vals equivalent die kritiek op dezelfde lijn te stellen. Wat er fout is met Trump, is fouter dan wat er fout is met Hillary. Ze verwijzen naar racisme bij Trump, naar zijn autoritaire neigingen, naar zijn inreisverbod voor moslims. Dat is zodanig veel erger dan al wat Hillary kan worden verweten, argumenteren ze, dat er eigenlijk geen keuze is.

Dat is niet helemaal fout. Trump zegt gruwelijke dingen.

Maar dit gaat ervan uit dat Trump letterlijk te nemen valt. Trump is, zoals hij niet nalaat te benadrukken, een buitenstaander, iemand die nog nooit een politiek ambt heeft bekleed, en die, zoals hij ook wel aangeeft, soms uitzinnige dingen zegt om een goede onderhandelingspositie te verwerven. Eigenlijk is hij nog het meest een onbeschreven blad, of een Rorschachtest. In privé stelt hij moslims gerust: “Maak je geen zorgen”. Sommige sympathisanten geloven niet dat hij zinnens is een muur te bouwen. Dat is op zich ontstellend voor wie een politiek programma zoekt of voor wie 18 maanden lang deze politieke campagne gevolgd heeft: he weet niet wat je kunt verwachten.

Hillary daarentegen heeft een politiek verleden. Ze heeft zich (geeft ze toe) vergist inzake de oorlog in Irak, en ze werd een pleitbezorger van interventie in Libië, die averechts uitpakte. Over vele onderwerpen is ze zowel voor als tegen geweest (vrijhandel). In haar geval kunnen kiezers ervaring en fouten afwegen. Ze geeft niet de indruk dat ze het land een andere kant zal opsturen.

Zeg je aan de miljoenen die verandering willen dat er geen keuze is? Degenen die het “vals equivalent” verdedigen, schikken zich netjes in Trumps schabloon, waarin de elite altijd doet alsof er geen keuze is (en is dat dan niet totalitair?).

Droogkuisrekening

Het is een verkiezing die voer bood aan wie gevoelig is voor hypocrisie. Om te beginnen: de miljardair is ineens de kampioen van de arbeiders! Terwijl, zoals zijn campagnemanager hem soms duidelijk maakt, zijn droogkuisrekening hoger ligt dan het gemiddeld jaarsalaris van een aanhanger.

Kon je de linkse en een deel van de rechtse pers horen steigeren toen Trump een gemanipuleerde verkiezing in het vooruitzicht stelde, dan werden de rollen na de recente tussenkomst van FBI-baas Comey ineens omgekeerd. Trump gaf toe dat de zaken misschien toch niet zo gemanipuleerd waren, terwijl een deel van de linkse commentaren en Democratische politici ineens een manipulatie van Comey aanklaagden, en waarschuwden voor inmenging van Trumpsupporters tijdens de kiesverrichtingen.

Nadat Hillary al maanden argumenteert dat ze met haar privéserver slechts een protocol had overtreden en geen wet, klaagde ze nu zelf steen en been over het feit dat Comey het protocol niet respecteert dat bij verkiezingen wordt gehanteerd en dat inhoudt dat de FBI geen meldingen doet die de verkiezingsuitslag kunnen beïnvloeden.

Nadat Trump al anderhalf jaar iedereen die hem tegenspreekt onder vuur neemt op Twitter, en daarbij spot drijft met uiterlijke eigenschappen, gaf zijn eega Melania deze week een toespraak waarin ze aankondigde dat ze als First Lady een campagne zou beginnen tegen bullebakkengedrag op sociale media.

Trump, een man die herhaaldelijk toegaf dat hij er niet vies van is te doen “wat nodig is” om zakelijke belangen te behartigen, werpt zich nu op als degene die de corruptie in Washington zal bestrijden. Socialist Bernie Sanders voert fors campagne voor de favoriete kandidaat van Wall Street – als Hillary daalt in de peilingen daalt de beurs.

Een ding hebben Trump en Clinton bereikt. De mensen zijn de verkiezingscampagne beu, en ze zijn bang. De enen zijn bang voor een machtsovername door een fascist. De anderen zijn bang dat hun land niet meer hetzelfde zal zijn na 4 jaar “Clintoncorruptie”. In beide gevallen zeggen sommigen ook: misschien valt het mee.