VS-presidentsverkiezingen: wat u moet weten vooraleer vannacht de eerste stemmen worden uitgebracht

Aan Republikeinse kant moeten zowel Donald Trump als Ted Cruz winnen. Bij de Democraten kan Hillary Clinton een licht verlies verteren. Voor beide partijen wordt het een spannende strijd. Lees hier wat we weten op enkele uren van de caucus in Iowa.

De stembussen gaat open om 2 uur in de Belgische nacht, en kort na 3 uur zouden we eerste uitslagen moeten binnenkrijgen.

Voor de twee partijen dagen in een gemiddeld presidentieel jaar ongeveer 120.000 mensen op die hun stem uitbrengen in de Iowa Caucus. Heel uitzonderlijk, voor Obama in 2008, kwamen bijna 240.000 kiezers de deur uit.

De eerste voorverkiezing van het jaar brengt dus heel weinig mensen op de been, in een land van ruimschoots 300 miljoen inwoners. Het is wit gebied, eerder landelijk, eerder welvarend, en het zet de toon.

Wie zijn de kandidaten en wat mogen we verwachten?

Donald Trump: de man die moet winnen

Recentste peiling in Iowa: 28 procent van de Republikeinse stemmen.

Programma, samengevat: STEM OP MIJ EN GE GAAT WAT ZIEN!

Trump heeft af en toe snippers van een programma bekendgemaakt. Hij gaat elf miljoen illegalen terugsturen, hij gaat een muur bouwen langs de grens met Mexico, hij zal een tijdelijk inreisverbod inleggen voor moslims, hij zal de bedrijfstaks drastisch verlagen, hij zal vrijhandelsakkoorden heronderhandelen.

Maar in het algemeen wijst hij vragen naar een concreet programma af. Tegen de tijd dat de volgende president in functie komt, zal het toch weer anders zijn, zegt hij. Of: het moet verrassend blijven, we kunnen beter niet in onze kaarten laten kijken. Hij werpt zich op als begenadigd onderhandelaar. Als hij president wordt, zal hij goede deals voor Amerika onderhandelen, zal hij fabrieken en banen in het land houden, zal hij partners en vijanden onder de knoet houden.

Sterktes: Hij betaalt zijn eigen campagne, hij bekritiseert anderen omdat ze ‘marionetten’ zijn van hun geldschieters. Hij legt uit hoe hij in het verleden als vastgoedmakelaar zelf politici heeft gekocht. Hij gaat bij elke meeting onder groot applaus te keer tegen politiek correct denken. Die mantel van politiek correct denken stelt hem ook in staat feitelijk foute beweringen te doen. Als anderen ontkennen dat “duizenden en duizenden moslims” in New Jersey stonden te juichen terwijl de Twin Towers neerstortten, is dat volgens Trump omdat ze politiek correct willen zijn, niet omdat die “duizenden en duizenden” waar Trump naar verwijst er nooit zijn geweest (wat alle media stellen, ook de conservatieve).

Allicht zijn grootste sterkte: hij is grappig. Ga naar een meeting en je beleeft een aangename avond. Genre: “Ik houd van Iowa. Het is klein. Het is kleiner dan sommige van mijn huizen”. Hij weet uit zijn verleden als realityshowster wanneer het publiek zich begint te vervelen.

Wat moet hij in Iowa doen? Winnen. Hij probeerde de voorbije dagen de verwachtingen te milderen, Iowa is zeker een staat die hem niet ligt, te evangelisch aan Republikeinse kant, te deftig en beleefd, maar alles minder dan een overwinning zal uitgelegd worden als een nederlaag. En voor iemand die de wereld elke dag verdeelt in winnaars en verliezers is dat geen goede uitkomst.

Probleem: Trump rekent op kiezers die nooit eerder aan een caucus hebben deelgenomen. Zullen die kiezers gaan stemmen, of zien ze zijn meetings toch vooral als vertier, waar verder geen gevolgen aan komen. Dat is de vraag die de Republikeinse elite bezighoudt: is de kwaadheid die mensen bij tienduizenden naar meetings van Trump voert, groot genoeg om ze ook tot een inspanning richting stembureau te bewegen?

Troef: Trump is ook de gênante oom. Velen zeggen aan peilers niet dat ze op hem zullen stemmen, omdat ze zich gêneren. Zullen degenen die zich dan gêneren dan wel gaan kiezen? Andere troef: Trump is briljant in het afkraken van tegenstanders. Achtereenvolgens Jeb Bush, Ben Carson en Ted Cruz hebben een duik genomen in de peilingen na negatieve berichten van Trump.

Wat na Iowa? Als Trump wint in Iowa, staat het er voor hem wonderwel voor. Enkele Republikeinse topstrategen stellen dat hij in dat geval niet minder dan “onstopbaar” zal zijn. Trump heeft een forse leiding in peilingen in de tweede staat, New Hampshire, waar over 8 dagen wordt gestemd. Hij staat er ook goed voor in Nevada en South Carolina, de volgende staten. Het enige wat hem na een overwinning in Iowa nog kan stoppen, aldus die strategen, is een snelle aftocht van sneuvelende eenden. Momenteel zijn er 12 Republikeinse presidentskandidaten. In een veld van 12 kan Trump winnen. Maar kan hij ook de meerderheid halen tegen één andere kandidaat? Trump verbreedde de voorbije maanden zijn aanhang, maar of hij meer dan 50 procent van de Republikeinen achter zich krijgt, wordt de vraag.

Aantrekkingskracht buiten zijn eigen partij: potentieel oké. De vakbondstop, traditioneel Democratisch, maakt zich zorgen over de aantrekkingskracht van Trump.

Ted Cruz: de man die het nog meer nodig heeft te winnen

Peiling in Iowa: 23 procent

Programma, samengevat: Ik ben de enige echte conservatief in dit veld en in Amerika.

Senator Cruz argumenteert tijdens meetings dat de Republikeinen in 2008 en 2012 verloren omdat ze met John McCain en Mitt Romney vanuit het centrum campagne voerden. Daarom daagden de evangelische en Tea Party kiezers niet op, en kon Barack Obama winnen. Cruz wil het tegenoverstelde realiseren, en winnen door zich heel principieel op te stellen. Hij is resoluut tegen abortus, tegen holebihuwelijk, tegen Obamacare, voor een kleine staat, voor een oorspronkelijke interpretatie van de grondwet. Hij wil de belastingdienst afschaffen en een lage flat tax introduceren.

Zoals een analist zei: het probleem met de stelling dat je een prins op een wit paard bent – alle modder die ze naar je gooien is goed te zien. Cruz was vroeger niet zo voor buitenlandse interventies, maar na Parijs pleitte hij voor tapijtbombardementen tegen IS, “tot we kunnen vaststellen of de woestijn gloeit in het duister”. En op een aantal punten was hij leugenachtig: hij heeft gezegd dat hij en zijn echtgenote een deel van hun inboedel hebben verkocht om zijn Senaatscampagne te financieren. Dat klonk goed, maar blijkt nu dat Cruz, zonder dat aan te geven, voor één miljoen dollar bij grootbanken geleend had. Hij was ooit minder afwijzend voor de legalisering of normalisering van “illegalen”. Nu, na Trump, is hij resoluut tegen.

Trump, die al een week of drie negatieve advertenties over hem publiceert, probeert ook garen te spinnen uit het feit dat Cruz in Calgary, Canada, is geboren, en tot voor kort de dubbele nationaliteit had. De meeste juristen zien geen probleem, maar het zou maar kunnen dat enkele kiezers toch betwijfelen of de man aan de wettelijke voorwaarden voldoet om president te worden – hij moet daartoe een “natural born citizen” zijn.

Wat moet hij in Iowa doen? Winnen, en meer nog dan Trump. Voor Cruz is Iowa bevoorrecht terrein, de kiezers aan Republikeinse kant zijn in meerderheid evangelisch (55 tot 60 procent), Tea Party en rechts. Slechts iets meer dan 30 procent van de Republikeinen noemt zich gematigd.

Probleem: Cruz, een maand geleden koploper in Iowa, is na een gecoördineerde aanval van Trump merkbaar gezakt in de peilingen. Hij ligt met heel veel mensen in ruzie. Hij vindt, ook weer volgens Trump, geen enkele collega in de Senaat die hem wil ondersteunen. De gouverneur van Iowa heeft hem gevaarlijk genoemd. Sinds hij door Trump wordt aangevallen zakt hij in de peilingen.

Troef: Hij zou de beste grondcampagne in Iowa hebben, en zijn kiezers weten te vinden en te mobiliseren. De campagne werd zondag wel door de Republikeinse partij op de vingers getikt omdat ze dit te gretig doet. Het Cruz-team stuurde brieven uit met als hoofding “stem-overtreding”, suggererend dat kiezers verplicht zijn op te dagen voor de caucus, ook suggererend dat er een misdrijf gebeurt als ze dat niet zouden doen.

Wat na Iowa? Daar zit een probleem. In New Hampshire moeten mensen van Cruz en zijn vorm van christelijk conservatisme niet zoveel weten. In de peilingen daar zit hij rond 10 procent. Als Iowa niet wil lukken, zal het minstens tot maart duren eer Cruz zijn “zuidelijke strategie” kan ontwikkelen, en eventueel eens wint in een stad. In zuidelijke staten met christelijk conservatieven maakt hij kans, onder meer in zijn thuisstaat Texas, met voorverkiezing op 1 maart. Hij ligt er momenteel lichtjes voor op Trump. Een overwinning in Iowa pept Cruz op. Een teleurstellend resultaat kost hem stemmen in de volgende staten.

Aantrekkingskracht buiten de eigen partij: Problematisch. Cruz is tot dusver onverkoopbaar buiten zijn eigen doelgroepen. Zijn hoop bestaat erin dat hij zoveel conservatieve christenen kan mobiliseren dat hij de verkiezingen wint.

Marco Rubio: een derde plaats is goed genoeg

Peiling in Iowa: 15 procent

Programma, samengevat: Ik ben jong en optimistisch, ook de 21ste eeuw moet een Amerikaanse eeuw worden. Veel aandacht voor een sterk militair optreden tegen IS en elders in de wereld.

In het algemeen doen in Iowa veel meer negatieve advertenties de ronde dan positieve, en veel van dat negatief materiaal betreft Rubio (het is vooral afkomstig van de campagnes van Jeb Bush en Ted Cruz – Donald Trump laat hem tot dusver ongemoeid). De essentie van de kritiek: Rubio is lui, daagt zelden op in de Senaat, daagt niet al te vaak op voor zijn presidentiële campagne, hij kan niet met geld om, hij is razend ambitieus, en hij is niet erg beginselvast – de ene dag heel conservatief, de volgende veel minder.

In peilingen in Iowa heeft hij de voorbije weken, en vooral de voorbije week, toch een opgang laten noteren, misschien vooral omdat hij tegenwoordig tijdens meetings de mond vol heeft van God. (in Iowa is dat blijkbaar niet helemaal te vermijden, zelfs Trump ging er ter kerke en laat zijn meetings beginnen met een gebed). Geloof is een complex hoofdstuk in Rubio’s leven. Hij werd geboren als katholiek, bekeerde zich mee met zijn ouders tot het mormonisme, alvorens om praktische redenen (zijn vader was barman, het mormonisme verbiedt alcohol) terug te keren naar de moederkerk. Intussen bezoekt hij ook af en toe een evangelische kerk. Tijdens een meeting heeft hij gezegd dat bij conflict de wet van God hoger staat dan de wet van het land.

Wat moet hij in Iowa presteren? De derde plaats volstaat. Rubio heeft geen grote verwachtingen gewekt voor Iowa. Hoe dichter hij bij Cruz komt hoe beter. Een tweede plaats zou onverhoopt zijn., en hem serieus de wind in de zeilen geven.

Probleem: Hoewel hij nauwelijks in leeftijd verschilt met Cruz, lijkt Rubio veel jonger. Zijn babyface, hoge, snelle stem, soms onbeheerst knipperende ogen en een vermogen om heel hard te zweten, zijn misschien niet ideaal in een wereld vol camera’s. Trump zal zeker opwerpen: zie je hem met Vladimir Poetin onderhandelen? De zakenman heeft al gesuggereerd dat hij een heleboel vuile was over Rubio klaar heeft, vooral over diens geldschieters.

Troef: Ook die jeugd, Rubio is het genre ideale schoonzoon.

Na Iowa: Het hangt af van zijn prestatie in Iowa. De partijtop wil dat snel “één gematigde kandidaat” overblijft. Als Rubio goed scoort in Iowa, kan hij die kandidaat worden. Maar de andere gematigden, Jeb Bush, Chris Christie en John Kasich, hebben uitvoerig campagne gevoerd in New Hampshire, daar waar kranten in New Hampshire de vraag stelden waar ‘luie Rubio’ was gebleven? Vooral in vroege staten Iowa en New Hampshire willen kiezers hun kandidaten echt wel zien.

Aantrekking buiten de eigen partij: Potentieel aanwezig. De campagne van Hillary Clinton lekt geregeld dat Rubio haar meest te duchten tegenstander zou zijn, omdat hij haar tegenpool is: jong, optimistisch, energiek (soms). Het kan natuurlijk ook dat het Hillary-kamp op dezelfde informatie zit als Trump en denkt met Rubio makkelijk te kunnen afrekenen.

Ben Carson: hopen op een mirakel

Peiling in Iowa: 10 procent

Programma, samengevat: Ik ben een briljant hersenchirurg, en geen politicus.

Carsons aantrekkingskracht schuilt in zijn levensverhaal. Hij groeide op in achterstandsbuurten van Detroit, en groeide uit tot een van ’s werelds meest vermaarde hersenchirurgen – de eerste die aan het hoofd verbonden Siamese tweelingen wist te scheiden. Grotendeels op basis van dat levensverhaal, en op basis van zijn geloof (Adventist) klom hij naar de top van de peilingen in Iowa. Maar aanvallen van Trump en vooral de aanslagen in Parijs kostten hem aanhang. In een tijd dat een president moet afrekenen met terrorisme is een zoetgevooisde hersenchirurg met onvaste ideeën misschien niet de voor de hand liggende optie. Het is een klein mirakel dat hij nog altijd 10 procent haalt in de peilingen. Van de andere kant: van niemand zie je meer affiches in Des Moines dan van Carson.

Sterktes: Levensverhaal, geloof. Staat aan de top inzake fondswerving, ook met kleine geldschieters.

Zwaktes: Hij heeft het moeilijk om in debatten gehoord te worden. Hij is zo futloos dat hij als dusdanig wordt getoond in het satirische tv-programma Saturday Night Live. Wat erger is: hij heeft ook geen klassieke antwoorden op vragen, hij rakelt enkele algemeenheden op, genre, je moet durven anders na te denken.

Over buitenlandse onderwerpen is hij helemaal de pedalen kwijt. Zo gaf hij een toespraak waarin hij Hamas uitsprak met verkeerde klemtoon, als ‘humus’. Hij heeft ook moeite om zijn campagneteam onder controle te houden.

Wat moet hij in Iowa presteren?

De tien procent uit de peiling zou een schitterend resultaat zijn, maar voert hem enkele reis naar nergens. In het minder religieuze New Hampshire staat hij onderin de peilingen.

Aantrekking buiten de partij? Ooit stond hij boven partijpolitiek, maar nu heeft hij zich helemaal geprofileerd als conservatief Republikein.

De andere Republikeinen, van vijf procent naar nul

In de peiling die de Des Moines Register zondag publiceerde als “de ultieme” poll, gaan de resterende stemmen naar libertair senator Rand Paul (5 procent), en Chris Christie, de gouverneur van New Jersey (3 procent). Op de zevende plaats staan vijf kandidaten met 2 procent: Jeb Bush, Carly Fiorina, ex-CEO van computerbedrijf HP, Mike Huckabee, de gewezen gouverneur van Arkansas die in 2008 deze caucus won, Rick Santorum, de ex-senator, die in 2012 de caucus won en John Kasich, de gouverneur van Ohio. Jim Gilmore, een kandidaat die geen campagne in Iowa voerde, haalde niets.

In de genoemde gevallen is een betere uitslag dan de peiling levensnoodzakelijk. Vooral voor Jeb Bush, die een halfjaar geleden nog voorspelde dat hij, zoals zijn broer in 2000, de caucus zou winnen, is 2 procent echt niet acceptabel. De partijleiding hoopt dat enkele kandidaten een dermate tegenvallend resultaat hebben, dat ze hun kandidatuur beëindigen, en daardoor meer ruimte geven aan de resterende kandidaten.

Hillary Clinton: winnen of niet te zwaar verliezen

Peiling in Iowa: 45 procent van de Democratische stemmen.

Programma, samengevat: Ik weet hoe het moet, en ik zal voor een stuk gerealiseerd krijgen van wat mijn rivaalBernie Sanders belooft maar niet kan realiseren. Het is wat president Obama omschreef als “campagne voeren in proza”. Sanders belooft een minimumloon van 15 dollar per uur. Hillary belooft 12 dollar. Sanders belooft gratis hoger onderwijs in staatsinstellingen, Hillary belooft een pakket aan maatregelen, zowel voor het hoger onderwijs als voor pre-school. De jongste weken omarmt Clinton Obama en diens erfenis, wat laat vermoeden dat ze van continuïteit een thema zal maken.

Sterkte: Ervaring, de meest ervaren persoon ooit om voor het eerst tot president verkozen te worden, opnieuw volgens Obama. Kan de eerste vrouwelijke president worden. Ze vecht onvervaard terug na kritiek.

Problemen: Er is ook altijd kritiek. De Republikeinen zullen haar als pittbulls aanvallen over Benghazi (onder haar ministerschap vielen vier doden bij een terreuraanslag, waarbij de VS-ambassadeur in Libië) en haar e-mails (waarvoor ze als minister een privéserver gebruikte en niet de officiële server van het ministerie), misschien ook omwille van de manier waarop ze onder haar echtgenoots regime de vrouwen aanpakte die verhoudingen met hem gehad hadden. Hillary is niet de meest bevlogen campagnevoerder. Ze heeft niet het meest bevlogen programma. Haar persoonlijk contact met kiezers is niet glorieus. “Ik zal voor haar kiezen, ik zou willen dat ik haar ook graag zou hebben”, is een opmerking die veelvuldig te horen is in Democratische, feministische kringen. Het is niet helemaal met dichtgeknepen neus, of dichtgeknepen billen, maar groot enthousiasme is er voor haar niet te merken.

In debatten wordt ze geregeld onder vuur genomen omwille van haar innige verhouding met Wall Street, dat haar campagne voor een stuk financiert. De Republikeinen zullen ook verwijzen naar de soms dubieuze praktijken in de Clinton Foundation (waaruit Hillary zich sinds de campagne heeft teruggetrokken). Die Foundation laat zich voor acties ten voordele van vrouwen onder meer sponsoren door Saudi-Arabië, zelf niet bepaald een toonbeeld van vrouwenrechten.

Troef: Bij de Democraten zijn er nogal wat institutionele kiezers die tijdens de Conventie hun stem mogen uitbrengen. Clinton kan rekenen op bijna al deze kiezers, wat haar een beginvoorsprong geeft op Sanders.

Schrik: In 2008 liep het al eens fout. Toen was Clinton topfavoriet bij de Democraten en Obama snoepte haar de zege af. Het verval begon toen met haar nederlaag in Iowa. In de volgende staat, New Hampshire, staat Sanders fors aan de leiding in de peilingen. Maar in wat daarna komt, South Carolina en Nevada, haalt Clinton in de polls weer de bovenhand. Ze hoopt dat ze tot dan zonder grote averij overleeft.

Wat moet zij in Iowa presteren? Verlies is geen ramp, maar ze zal het liever vermijden en een grote opdoffer als in 2008 kan haar kosten.

Aantrekkingskracht buiten de eigen partij: Misschien bij vrouwen, maar in het algemeen is ze een controversiële figuur. Misschien dat ze in duel met Trump toch wel wat gematigde Repblikeinen over de streep kan halen.

Bernie Sanders: winst in Iowa is levensnoodzakelijk

Programma, samengevat: De economie moet billijker, met kleinere verschillen tussen rijk en arm. De overheid meot werk creëren met infrastructuurprogramma’s. Er moet een systeem van universele gezondheidszorg komen, gratis hoger onderwijs (in overheidsinstituten), een minder confronterende buitenlandse politiek, het mininumloon wordt opgetrokken naar 15 dollar (een verdubbeling). Het programma wordt gefinancierd met belastingen op rijken en Wall Street. Voor het nieuw systeem van ziekteverzekering zullen ook de mindere verdieners moeten meebetalen. Sanders wil snel weg van fossiele brandstoffen. En hij wil het grote geld uit politiek bannen.

Probleem: “Bernie Sanders is een goede kandidaat om president van Zweden te worden”, zei Marco Rubio tijdens het recentste Republikeins debat. Sanders beweert dat wat hij voorstelt helemaal niet zo radicaal is, dat zijn belastingvoeten lager zouden blijven dan onder de Republikeinse president Eisenhower in de jaren 50, maar dit is een ongezien links programma voor een Amerikaanse presidentskandidaat namens een van de grote partijen.

Troef: Sanders heeft altijd hetzelfde verkondigd, hij is geloofwaardig in zijn boodschap. Hij is even kwaad als de mensen die massaal op de been komen voor zijn meetings. Hij voert campagne zonder franje, met een zonder opsmuk gebrachte toespraak, die vooral uitpuilt van cijfermateriaal. Juist dat doet zijn boodschap authentiek overkomen. In tegenstelling tot Clinton weet hij wel enthousiasme op te wekken. Zoals Trump vult hij grote zalen. Dat hij socialist is, wordt volgens peilingen minder en minder een probleem. Hij is 6 jaar ouder dan Hillary Clinton, maar is, volgens een commentator, “de hippe oom”, versus haar “harde tante”.

Sanders heeft zich ver gehouden van persoonlijke aanvallen. Tijdens een debat verklaarde hij dat hij en de Amerikanen “sick and tired” waren van Hillary’s “verdomde emails”. Maar de voorbije dagen, na enkele beschuldigingen van het Clintonkamp die volgens hem onbehoorlijk waren (Clinton heeft onder meer gezegd dat Sanders niet helemaal betrouwbaar is inzake vrouwenrechten), liet Sanders weten dat hij die mails “een heel ernstige zaak” vindt. Zal hij toch persoonlijk worden? En pikt zijn aanhang dat?

Wat moet hij in Iowa halen? Winst is levensnoodzakelijk. Sanders heeft een achterstand bij Clinton inzake minderheden, zwarten. Dat maakt dat hij in staten als South Carolina maar moeilijk tegen haar kan opboksen. Maar met overwinningen in Iowa, en New Hampshire, de volgende staat, waar hij volgens peilingen 27 procent voor ligt op Clinton, kan hij momentum opbouwen. Overwinningen zullen hem publiciteit geven, die hij nog niet zoveel gekregen heeft. Met het caucussysteem van Iowa is zijn peilingachterstand niet hopeloos. De derde Democratische kandidaat, Martin O’Malley, peilt 3 procent. Wat onbeslisten en een deel van de O’Malley-aanhang die overlopen, kunnen volstaan voor een overwinning van Sanders.

Vrees. Sanders hoopt op nieuwe kiezers. In 2008, toen de campagne van Obama tot bijna een verdubbeling van het aantal Democratische kiezers in Iowa leidde, was die aangroei op voorhand te merken. Nu is volgens Democratische partijbonzen nog geen extra registratie van kiezers genoteerd. In principe kan dat tot een halfuur voor de stembusgang. Maar dat wordt spannend.

Aanhang buiten de eigen partij: Je zou denken niet zo veel, maar uit peilingen blijkt dat Sanders in een rechtstreeks duel met Trump niet kansloos is. Allebei teren ze op ontevredenheid met de huidige situatie, allebei verwijzen ze naar de industriële leegloop van de VS ten voordele van vrijhandelspartners. De oplossingen, in de mate dat Trump er al iets over gezegd heeft, zullen allicht diametraal verschillend zijn.

Rudi Rotthier in Des Moines, Iowa