VS-kenner Thomas Frank: ‘In tegenstelling tot wat je zou vermoeden, is niet iedereen in Trumps omgeving dom’

Democraten zijn niet meer begaan met het lot van de doorsnee-Amerikaan, stelt historicus Thomas Frank met pijn in het hart vast. ‘Zolang ze niet uit hun bubbel raken, blijft dit Trumpland.’ 

Of Thomas Frank geen zin heeft om elke Democraat die zijn pad kruist ‘Ik heb het jullie nog zo gezegd’ toe te roepen? De historicus en journalist lacht. ‘Dat doe ik al twintig jaar, maar veel haalt het niet uit.’

Frank staat ons te woord vanuit zijn huis in Bethesda, Maryland. In 2016 was hij een van de weinigen die een overwinning van Trump als een denderende sneltrein zag aankomen. In een column voor The Guardian, die daags na Donald Trumps overwinning gepubliceerd werd, riep hij de Democraten op om op te stoppen met hun ‘liberalisme voor de rijken’. 

Zijn scherpe aanklacht mondde uit in het boek Listen, Liberal. Volgens Frank lag de verklaring voor het verlies van de Democraten voor de hand: ze hebben hun klassieke achterban, de arbeidersklasse, in de steek gelaten. De partij van Barack Obama, Nancy Pelosi en Hillary Clinton is volgens Frank niet langer begaan met de financiële problemen van Joe Sixpack en houdt te veel van het grote geld, van Wall Street en Silicon Valley. Het gevolg is een radicalisering van de Amerikaanse arbeidersklasse die, tegen de verwachtingen van de Democraten in, niet trouw blauw bleef stemmen, maar zich recht in de armen van de Republikeinen, en nu ook Trump, stortte.

Frank beschreef de conservatieve zwenking van de arbeidersklasse al in 2004, in zijn boek What’s the Matter with Kansas, waarin hij  het conservatisme in zijn thuisstaat Kansas onder de loep nam. Cru gesteld: de Republikeinen duwen alle problemen van de arbeidersklasse in de mal van een cultuuroorlog, en eenmaal aan de macht voeren ze een economische politiek van liberalisering en belastingvermindering door, die opnieuw de arbeidersklasse treft.

Intussen is Trump terug, machtiger dan ooit. En ook nu is Frank niet verrast, behalve dan over het feit dat Trump ook de popular vote won, het totale aantal stemmen in de VS. ‘Het weekend voor de verkiezingen barbecuede ik met enkele vrienden. Ik zei hen dat de klootzakken – want zo noem ik Trump en de zijnen  zouden winnen. Een van mijn vrienden sprak me tegen en gaf verschillende redenen waarom Kamala Harris alsnog zou winnen. Daags na de verkiezingen mailde hij me om te zeggen dat hij wilde dat ik wat minder vaak gelijk had.’

Donald Trump in Time-interview: ‘Ik vertrouw niemand’

Als een partij verliest van een miljardair die zowat elke minderheidsgroep heeft beledigd, wat zegt dat dan over die partij?

Frank: Dat ze het politieke spel verschrikkelijk slecht spelen. De Republikeinen zijn er zo veel beter in. De Democraten hebben verloren van een demagoog, die blijkbaar op een bepaald moment heeft beslist dat hij het leuk vindt om president te zijn. De eerste keer waren we daar nog niet zo zeker van. (lacht)

Wat mogen we verwachten van een tweede ambtstermijn voor Trump?

Frank: Hij zal ongetwijfeld zijn job beter doen dan de eerste keer. Toen had hij geen idee hoe Washington functioneerde. Dat is nu anders. Maar als hij zijn economische beloftes ook echt waarmaakt, stevenen we af op een economische ramp. Hetzelfde met zijn plan voor massadeportatie. Als hij op dat vlak doorzet, zal dat voor de economie en mensenrechten catastrofale gevolgen hebben. Ik hoop dat zijn rijke zakenvrienden hem die ideeën uit het hoofd praten. 

Maar vergeet niet dat Trump om het even wat zegt. Tijdens zijn campagne van 2016 beloofde hij om de Glass-Steagall Bank Regulatory Act, wetgeving uit de jaren 1930 die de banken in het gareel hield, opnieuw in te voeren. In 1993 had Bill Clinton die wet afgeschaft, wat volstrekt idioot was. Maar Trump is daar nooit meer op teruggekomen. Het bleken maar praatjes.

Bovendien heeft Joe Biden hem een robuuste economie nagelaten. Als Trump die de komende jaren niet verpest, gaat hij een makkelijke vier jaar tegemoet. Het is een scenario dat mij verontrust, want dat zou betekenen dat Trump en co. nog lang aan de macht zullen zijn.

Over JD Vance zei u ooit dat hij ‘Trumpisme met hersenen’ belichaamt.

Frank: Klopt. In tegenstelling tot wat je zou vermoeden als je zijn kabinetkeuzes ziet, is niet iedereen in zijn omgeving dom. Zo heb je Marco Rubio, die Trump nomineerde als minister van Buitenlandse Zaken. Ook JD Vance is geen domme kerel, dat kwam duidelijk naar voren tijdens het debat met Harris’ running mate, Tim Walz. En hij is geloofwaardig voor arbeiders. Veertig jaar geleden was hij zonder enige twijfel een Democraat geweest. Iedereen met zijn achtergrond zou een Democraat geweest zijn. Zijn biografie Hillbilly Elegy, waarin hij zijn armoedige jeugd in de Appalachen beschrijft, is heel ‘obamaesque’. Vance werkte zich op via hoger onderwijs, wat in de Obamajaren hét antwoord was op de economische ellende in sommige staten. Hij is nadien volledig gekeerd. Vance mag dan heel conservatief zijn op cultureel vlak, op andere vlakken klinkt hij heel links. Denk aan zijn kritiek op het vrijhandelsakkoord Nafta, of op de handelsrelaties met China, die door Bill Clinton zijn gesmeed.

Ik kom uit Kansas City, in het hart van de VS. Als je kijkt naar de regio rond die stad is het huilen met de pet op. Die gebieden zijn volledig gede-industrialiseerd. De mensen daar voelen zich overbodig. En ze zijn niet dom. Ze herinneren zich heel goed wat hen is aangedaan, en daar zijn ze nog altijd heel bitter over.

U wijst daarvoor vooral naar de ­Democraten. Maar die mensen werden toch net zo goed door de Republikeinen in de steek gelaten? 

Frank: Natuurlijk. Ronald Reagan onderhandelde de eerste vrijhandelsakkoorden. Hij was ook degene die de vakbonden de nek omdraaide. In de VS doet de private sector wat de overheid hem opdraagt. Dus als de overheid een staking neerslaat, dan weten ze in de privé dat het oké is om hetzelfde te doen. En dat zag je gebeuren over heel de VS.

Van Robert Kennedy tot Elon Musk: de lijst van Trump-genomineerden die beschuldigd zijn van seksueel wangedrag

Waarom blijft dat ‘verraad’ vooral aan de Democraten kleven?

Frank: Omdat het recenter en zo schaamteloos was. Bill Clinton was goedlachs, praatte tegen je alsof je zijn vriend was, speechte bij vakbonden, maar richtte ondertussen de industrie te gronde door handelsrelaties met China aan te knopen. In mijn ogen is Clinton een moreel monster. En dan had je de Obamajaren, waarin de hoop van de mensen totaal werd vernietigd. Obama redde de banken en zijn vrienden op Wall Street, maar de gewone man merkte maar bitter weinig van zijn presidentschap. Zulke zaken hebben de Democraten toxisch gemaakt.

Biden begreep dat allemaal. Hij heeft zelf een arbeidersachtergrond en herinnert zich wie de Democraten ooit waren. Biden praat ook op een populistische manier, iets wat andere Democraten niet onder de knie hebben. Tijdens zijn presidentschap heeft hij stappen in de goede richting gezet, maar ze waren te klein om een noemenswaardig effect te hebben op het leven van de doorsnee-Amerikaan. Had hij die politiek al twintig jaar langer hebben gevoerd, zou dat anders zijn geweest. Maar blijkbaar deden zijn economische hervormingen er ook niet meer toe, want tijdens dat rampzalige debat met Trump heeft hij niet een van die hervormingen in de schijnwerpers gezet. Hetzelfde geldt voor Harris. 

Biden overweegt preventieve gratie voor politieke tegenstanders van Trump

Had de wereld er vandaag anders uitgezien als Biden kandidaat was geweest in 2016? 

Frank: Heel zeker. Mensen die Biden hebben ontmoet vinden hem ongelooflijk sympathiek. Wat nu met hem is gebeurd, is ontzettend triest. Hij lag ook goed bij de vakbonden. In 2020 hebben ze hem onvoorwaardelijk gesteund. Een vakbondsman zei me dat Biden hen nooit in de steek heeft gelaten. Als hij zich kandidaat had gesteld in 2016, zou hij Trump hebben verslagen, daar twijfel ik geen seconde aan. Maar daar stak Obama een stokje voor. Hij wilde Hillary.

Na het verlies van de Democraten was de analyse van Bernie Sanders helder: de Democraten hebben verloren omdat ze de arbeidersklasse in de steek hebben gelaten. Bent u het daarmee eens?

Frank: Het verhaal is complexer dan dat, maar als je het wilt vatten in één zin komt die analyse dicht in de buurt. Na het verlies van Hillary Clinton in 2016 hebben de Democraten geen seconde in de spiegel gekeken. Binnen enkele weken hadden ze de redenen voor hun verlies in kaart gebracht. Iedereen was een racist, en Rusland had zich gemengd in de verkiezingsstrijd. Het klopt dat er Russische desinformatie is, maar heeft die de kracht om de uitslag van een verkiezing te bepalen? Kom nou. Ik kan niet genoeg benadrukken hoezeer Democraten in een ideologische bubbel leven, waarin ze alleen maar tegen zichzelf praten en zichzelf voortdurend bevestigen. 

In uw laatste boek The People, No hebt u het over antipopulisme. Moeten de Democraten teruggrijpen naar het populisme van Franklin D. Roosevelt om een kiezerscoalitie van arbeiders, vakbondslui, raciale en religieuze minderheden en intellectuelen op de been te brengen? 

Frank: Dat is de enige weg vooruit voor de Democraten. Trump is geen echte populist, hij praat alleen maar zo: hij voert belastingverlagingen voor de rijken door. George W. Bush was ook zo’n fake populist, net als zijn vader en Ronald Reagan. Maar wat doen de Democraten? Ze blijven de hand uitsteken naar Republikeinen in de voorsteden.

Kamala Harris heeft campagne gevoerd met Liz Cheney, de dochter van de man die de oorlog in Irak heeft ontketend. Alle gematigde Republikeinen zitten ondertussen in de zak van de Democratische Partij. Maar er zijn gewoon niet genoeg van dat soort kiezers om te kunnen winnen. Een linkse partij die een rechtse koers vaart is een contradictio in terminis. Het kan niet werken en zal onvermijdelijk tot mislukkingen leiden. Iedere marketeer weet dat als je het origineel probeert te imiteren, je het origineel alleen maar versterkt. Je geloofwaardigheid gaat eraan. En toch gaan de Democraten verder op het pad van het ‘clintonisme’. Ze  willen graag de partij van de hoogopgeleide elite en het grote geld zijn.

Er is de anekdote van Harry Truman, de laatste Amerikaanse president zonder universitair diploma. Toen zijn presidentschap erop zat, trok hij in bij zijn schoonmoeder. Hij had alleen zijn soldatenpensioen uit de Eerste Wereldoorlog. Het Amerikaanse Congres vond dat zo beschamend dat het besliste om een presidentieel pensioen in te voeren. Truman was ook degene die de eerste presidentiële bibliotheek ooit oprichtte, met één verdieping, ter waarde van 1 miljoen dollar. Als je dat vergelijkt met Bill Clintons presidentiële bibliotheek, of degene die Obama nu aan het neerpoten is: God weet waar dat geld vandaan komt. 

Clinton en Obama zijn voor u de grafdelvers van de Democratische partij?

Frank: Dat is een goede omschrijving. Ze geloofden allebei in die mooie en ongelooflijk naïeve technocratische fantasie. Ze geloofden zo sterk in hun eigen exceptionalisme. Ze dachten dat als je alle handelsrelaties met China zou opengooien, dat dat land net zoals de VS zou worden. Nu heb je een negatief Amerikaans exceptionalisme dat in linkse kringen heerst, waarin we de meest verdorven samenleving ter wereld zouden zijn. Iedereen moet leren van onze slechtheid. Een van de grappigste dingen aan woke is dat, als de heersende elite van het machtigste land ter wereld zich zou presenteren als niet-racistisch, dat ze dan de beste ter wereld zou zijn. (lacht) Dat slaat werkelijk nergens op.

Velen verwijten links dat het te woke is, maar in haar kiescampagne heeft Harris er helemaal geen nadruk op gelegd.

Frank: Nee, want ze besefte hoe giftig dat onderwerp was. Joe Sixpack begrijpt niet waarom zijn cultuur en wereld veranderen en waarom hij daar geen zeggenschap over heeft. Het zijn de elite, de grote bedrijven, de universiteiten die beslissen wat de cultuur is. Mensen ervaren wokeness als sociale rechtvaardigheid die van bovenaf opgelegd is, in tegenstelling tot de burgerrechtenbeweging, die van onderuit kwam. Dan krijg je een backlash. Vroeger dacht ik dat het de Republikeinen waren die dit soort cultuuroorlogen uitvonden. En dat doen ze nog steeds. Maar ik had nooit gedacht dat de Democraten de gewone Amerikaan zouden opleggen hoe ze moeten spreken. Begrijp me niet verkeerd: als iemand wil dat ik de correcte voornaamwoorden gebruik, dan doe ik dat. Maar veel arbeiders zien dit puur als nóg een van bovenaf opgelegde regel.

Het argument van iemand die woke is, zou kunnen zijn: ‘Maar als je woke haat, dan ben je een racist.’

Frank: De VS is niet meer de samenleving uit de jaren 1800. In de jaren 1950 was ongeveer elke blanke tegen interraciale huwelijken gekant. Vandaag vindt 93 procent dat geen probleem. Maar als je je standaarden over wat racistisch is en wat niet constant aanpast, kun je eeuwig blijven zeggen dat Amerika racistischer is dan ooit.

Donald Trump heb ik omschreven als een racist. In zijn campagnes maakte hij er een sport van om zo veel mogelijk minderheidsgroepen te beledigen. En de Democraten gingen er gemakkelijkheidshalve van uit dat mensen voor hem stemden juist omdat hij racistische dingen zei. Dat betekende dus dat die kiezers ook wel racisten moeten zijn. Ik ontken daarmee niet dat er veel racisten zijn in de VS, maar de Republikeinen hebben de racistische stem al lang geleden binnengehaald.

Nu blijkt dat Trump het ook goed heeft gedaan bij Afro-Amerikanen en latino’s. Dit is de man die tijdens zijn eerste ambtstermijn een ‘moslimban’ heeft doorgevoerd. Maar de twee grootste steden in Michigan met de grootste moslimpopulatie in de VS hebben Republikeins gestemd, dus er moet iets anders aan de hand zijn. Mensen associëren de Democraten met de professionele elite en met de ideologie van hoger onderwijs. ‘Volg een cursus programmeren, dan zullen al je problemen opgelost zijn.’ Voor de rest moet je niet op hen rekenen voor oplossingen. Kiezers beseffen dat er binnen de Democratische partij geen plaats is voor hen.

Een andere opvallende verkiezingsresultaat is dat in sommige Republikeinse staten het recht op abortus zonder enig probleem is goedgekeurd. 

Frank: Inderdaad, het recht op abortus is heel populair in de VS. Met de uitzondering van enkele staten zal die overal gelegaliseerd worden. Mensen vinden liberale maatregelen erg leuk. Als je met een gewone Amerikaan praat, zul je snel merken dat die goed betaald wil worden, dat hij gezondheidszorg wil. Maar mensen haten de liberalen zelf, ze haten het moralisme en de neerbuigendheid. 

Hebt u nog enige hoop voor de toekomst van de VS?

Frank: Natuurlijk. Maar die hoop ligt niet bij de politiek. De VS zijn een fantastisch land, vol met fantastische mensen die extreem creatief zijn. Momenteel ben ik bezig met een boek over creativiteit in de twintigste eeuw. Ik hou van het Amerikaanse volk, zélfs van de Republikeinen. Ik hou van doodgewone mensen. Maar ik denk niet dat de Democraten snel uit hun huidige situatie zullen raken. De enige hoop die ze kunnen koesteren, is dat Trump de economie in de vernieling rijdt. Maar dat is niet bepaald iets leuks om op te hopen.

En tot dan blijven de VS Trumpland?

Frank: Dat denk ik wel.