VS leveren controversiële clustermunitie aan Oekraïne – tegen meeste NAVO-landen in

VS-president Joe Biden heeft na maanden van beraad binnen zijn regering ingestemd met de levering van clustermunitie aan Oekraïne. Productie, gebruik en export van clustermunitie, die buiten proportie burgers doodt, is in de meeste NAVO-landen verboden.

De beslissing betekent een koerswijziging voor de VS. Kort na het begin van de Russische invasie in Oekraïne in februari 2022 had de toenmalige woordvoerster van president Biden, Jen Psaki, het gebruik van clustermunitie door Rusland nog omschreven als ‘mogelijk een oorlogsmisdaad’.

Sindsdien hebben vooral Rusland maar ook Oekraïne clustermunitie ingezet in de oorlog. Oekraïne zat al snel door zijn voorraad clusterbommen heen, en gaat tijdens het huidig tegenoffensief zo snel door de klassieke 155 mm houwitser granaten dat er een bevoorradingsprobleem is ontstaan: de NAVO-landen kunnen ze niet zo snel vervangen als ze worden afgevuurd. Dat is de eerste reden die Bidens veiligheidsadviseur Jake Sullivan vrijdag aangaf om de clustermunitie te leveren: deze munitie zal volgens hem ‘een brug’ vormen, zodat de Oekraïners bevoorraad blijven, terwijl de NAVO-leden hun productie van klassieke 155 mm munitie aanzwengelen. De VS hebben nog honderdduizenden clusterbommen in voorraad. Sullivan maakte niet duidelijk hoeveel er geleverd zullen worden.

Een tweede reden voor de levering werd door experts van het Pentagon gegeven: de clusterbommen zijn efficiënter dan de klassieke 155 mm granaten om Russen in hun verdedigende posities, hun loopgraven, te treffen en te doden. Een clusterbom bestaat uit tientallen en soms honderden mini-explosieven, die elk apart zouden moeten ontploffen. Als je niet goed weet waar je doelwit zit, heb je meer kans om het met bomfragmenten te raken dan met 1 klassieke houwitser granaat. Zo zouden de clusterbommen het tegenoffensief van Oekraïne kunnen helpen.

‘Schriftelijke garanties’

En wat met de burgerslachtoffers? werd Sullivan gevraagd.

Volgens cijfers die The New York Times citeert, zijn sinds de Tweede Wereldoorlog ’56.500 tot 86.500 burgers’ gedood door clustermunitie. Die burgers kwamen ofwel tijdens de bominslag om het leven, ofwel naderhand omdat ze op een niet ontploft fragment trapten. In dat laatste geval zijn de slachtoffers vaak ravottende kinderen.

Sullivan stelde dat de VS-clustergranaten minder niet-ontplofte fragmenten bevatten dan Russische. Bij Amerikaanse munitie zouden minder dan 2,5 procent van de fragmenten niet ontploffen. Bij de Russen is dat volgens hem 30 tot 40 procent. Hij gaf toe dat ook bij 2,5 procent risico’s bestaan voor burgers, ‘maar dat moeten we afwegen aan wat er zou gebeuren als Oekraïne niet voldoende munitie zou hebben’. De veiligheidsadviseur maakte ook een andere afweging. Het Russisch leger heeft al miljoenen niet ontplofte fragmenten in Oekraïne verspreid, zei hij. En Rusland doet dat als agressor, terwijl ‘Oekraïne deze munitie niet zou gebruiken in een vreemd land. Zij proberen hun burgers te verdedigen en zullen de wapens zo gebruiken dat de risico’s voor die burgers minimaal zijn’. De Oekraïners, voegde Sullivan toe, hebben daaromtrent schriftelijke garanties gegeven.

Gelijkgestemde violen?

Los van deze afwegingen veroorzaakt de levering van clustermunitie mogelijk wrijvingen binnen de NAVO, die volgende week vergadert.

Sinds België als pionier in juni 2006 productie en handel in clustermunitie verbood, volgden vele landen dat voorbeeld. Sindsdien hebben ruim 100 landen de Conventie op Clustermunitie ondertekend, daarbij 23 van de 31 NAVO-landen, waaronder Frankrijk en Duitsland. Maar de VS, Rusland, Oekraïne (en China, Turkije, India, Israël) hebben de Conventie met een verbod op de verspreiding van clustermunitie niet ondertekend. In de VS heeft het parlement wel bepaald dat het aantal niet ontploffende fragmenten onder 1 procent moet blijven, maar de regering Biden zou die clausule, volgens The Washington Post, omzeilen door een artikel uit de Wet op Buitenlandse Hulp aan te halen dat aangeeft dat de VS niet-reguliere munitie mag exporteren als dat in het belang van het land is. Volgens de krant valt het maar af te wachten of de munitie die de VS leveren zelfs onder de drempel van 2,5 procent niet ontploffende fragmenten blijft. Experts die de Post contacteerde, hebben daar hun twijfels over.

Er zijn volgens Sullivan voorafgaand contacten geweest om de impact van de beslissing bij andere NAVO-leden te verzachten. Met name op het VS-ministerie van Buitenlandse Zaken bestond voorbehoud: men vreesde dat de levering van clustermunitie enige kakofonie zou veroorzaken onder de tot dusver inzake Oekraïne grotendeels gelijkgestemde violen van de NAVO-landen. Pas in de laatste weken heeft het Amerikaans ministerie van Buitenlandse Zaken zijn verzet tegen de levering opgegeven, zodat Biden vrijdag een eensluidend advies van zijn regering kreeg.

Op basis van de eerste reacties is het verzachten van de schok gelukt. NAVO-voorzitter Jens Stoltenberg zei vrijdag dat het aan individuele lidstaten is om te beslissen over wapen- en munitieleveringen aan Oekraïne. ‘Rusland gebruikt clustermunitie in een brutale agressie-oorlog, terwijl Oekraïne de munitie gebruikt om zich te verdedigen’.  

Steffen Hebestreit, woordvoerder van de Duitse regering, verklaarde: ‘We zijn zeker dat onze Amerikaanse vrienden de beslissing over deze levering niet lichtzinnig getroffen hebben’. Als dat het niveau van het verzet binnen de NAVO wordt, valt het mee voor de VS.
Dan komt er misschien nog meer verzet van de Democraten in het Congres, hoewel dat vrijdag ook beperkt bleef.