VS: de nieuwe abortusstrijd concentreert zich op abortuspillen

Nadat het VS-Hooggerechtshof in juni 2022 het nationaal recht op abortus afschafte, leek de strijd rond abortus voor een tijd beslecht. Een conservatieve groep heeft nu een rechtszaak aangespannen om de meest gebruikte abortuspil nationaal te verbieden, dus ook in staten waar abortus nog wel legaal is.

De conservatief-christelijke groep, Alliance Defending Freedom (ADF), die eerder al mee aan de basis lag van de rechtszaak die leidde tot het afschaffen van het federaal recht op abortus, heeft in de Texaanse stad Amarillo een proces aangespannen om de meest gebruikte abortuspil uit de handel te nemen. Het gaat om mifepriston, een middel dat in 2000 door de Food and Drug Administration (FDA) als veilig werd goedgekeurd en dat sindsdien in de VS miljoenen keren is gebruikt voor abortussen tot tien weken in de zwangerschap, en bij de behandeling van miskramen (het middel werd al eerder gebruikt in Europese landen, en het kreeg ook de goedkeuring van de WHO).

Bij abortus met pillen neemt de zwangere vrouw in de VS doorgaans eerst mifepriston, dat ook bekend is onder de naam RU-486, en een tot twee dagen later misoprostol. Meer dan de helft van de abortussen in de VS gebeurt via pillen, in verreweg de meeste gevallen met de combinatie van de twee medicijnen.

Volgens ADF, dat geen interviews geeft (of toch niet aan Knack), maar wel een mededeling verspreidt, heeft de Food and Drug Administration destijds de pil ‘illegaal’ laten goedkeuren, en daarbij ‘de noodzakelijke bescherming’ van patiënten over het hoofd gezien. Het medicijn werd goedgekeurd tegen ziekte, terwijl zwangerschap volgens ADF niet als ziekte kan beschouwd worden. De organisatie, die zegt vier anti-abortusgroepen en dokters te vertegenwoordigen, wil dat de rechtbank ‘de schade die de FDA heeft berokkend ongedaan maakt’.

Ook eist ADF dat een beslissing van de regering Biden wordt teruggedraaid waarbij abortuspillen met de post kunnen worden bezorgd.

Waarom wordt het middel pas na ruim twintig jaar aangevochten? Eerdere pogingen om de FDA tot een herziening te bewegen, werden in de kiem gesmoord, stelde ADF voor de rechtbank.

De advocaten van ADF gaven tegenover de rechter toe dat er geen precedent is, waarbij een medicijn met een dergelijke staat van dienst, dat miljoenen keren is toegediend, ineens door een rechter in vraag wordt gesteld of waarvan de goedkeuring wordt ontnomen.

‘Rechtbankshoppen’

ADF stelt zich tot doel de mogelijkheden tot abortus zoveel mogelijk te beperken. De groep beseft dat dit een heikel proces is, waarbij de kansen in principe niet zo goed liggen.

Daarom heeft ze deze zaak van nationaal belang aanhangig gemaakt voor de federale rechtbank in het naar Amerikaanse en Texaanse normen bescheiden stadje Amarillo.

In de VS noemt men dat ‘rechtbankshoppen’. Amarillo is voor ADF aantrekkelijk door Matthew Kacsmaryk, de federale rechter. Hij werd aangesteld door Donald Trump, en is sinds 2019 in functie. Hij werkte eerder voor een rechts-religieuze organisatie. Hij is persoonlijk gekant tegen abortus, wat niet per se een verschil hoeft te maken, maar aan tegenstanders van abortus de indruk geeft dat bij hem hun kansen beter liggen. En als Kacsmaryk een uitspraak doet, komt het beroep uit Amarillo terecht bij een Hof dat bijna even conservatief is als Kacsmaryk.

Amarillo is op dit ogenblik een toevluchtsoord voor mensen die federale zaken willen aanspannen tegen de regering Biden. En ook deze zaak rond abortuspillen kwam dus in Amarillo terecht.

‘In elk rationeel universum’, schreef Jennifer Dalven, ‘zou deze zaak uit de rechtszaal weggelachen worden’. Dalven volgt de abortusdiscussie namens mensenrechtenorganisatie ACLU. ‘Studie na studie’, ging ze verder, ‘is bewezen dat de pillen veilig en efficiënt zijn. De rechtszaak die aangespannen wordt, heeft geen basis in rechtspraak en verdraait tientallen jaren van wetenschappelijk bewijsmateriaal.’

In Amarillo werd de voorbije week niets weggelachen.

Dat garandeert geen succes, al gaf de rechter tijdens de zitting woensdag aan dat beide kampen ‘beroepswaardige argumenten’ hadden gebruikt. Hij leek ten minste gedeeltelijk sympathie te hebben voor de argumenten van ADF. Hij zou, beloofde hij, ‘zo snel mogelijk’ tot een besluit komen.

Over wat dat besluit kan zijn, breken proabortusgroepen zich inmiddels het hoofd (zie verder).

Wettelijke chaos

Door het afschaffen van Roe v. Wade, een wet uit 1973 die een federaal recht op abortus garandeerde, zorgde het Hooggerechtshof vanaf juni vorig jaar voor chaos in de abortussituatie in de VS. De afschaffing van het nationaal recht maakte van abortus opnieuw een staatsrecht (of bij gebrek aan recht een staatsverbod). Sommige staten waren voorbereid, en hadden een duidelijk wettelijk kader, waarbij abortus (tot op zekere hoogte) toegelaten of verboden was. Andere staten hadden sinds 1973 niet de moeite genomen om een oud wettelijk kader aan te passen. Nog andere staten verzeilden in het luchtledige, met oude wetgeving of nieuwe zogenaamde triggerwetten, die voor de rechtbank werd aangevochten. Enkele staten probeerden abortus voor hun inwoners ook buiten de eigen grenzen onmogelijk te maken, en onderzochten mogelijkheden om zwangere vrouwen te beletten om abortusreizen te ondernemen.

Er zijn momenteel 12 staten waar abortus zo goed als helemaal verboden is. In die 12 staten woont 22 procent van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd in het land. Ongeveer al die staten plannen actie tegen abortuspillen, maar vrijdag werd Wyoming de eerste staat met een wettelijk verbod, waarbij straffen tot 6 maanden gevangenis voorzien zijn voor wie abortuspillen – om het even welke – verspreidt.

In een dertiende staat, North Dakota, heeft het Hooggerechtshof de voorbije week de triggerwet, waarbij abortus na het afschaffen van Roe v. Wade automatisch verboden werd, naar de prullenmand verwezen. Die uitspraak zal de abortuszoekende vrouwen van de staat weinig opleveren, want het enige abortuscentrum van North Dakota, de Red River Women’s Clinic, is in augustus vorig jaar verhuisd van Fargo naar Moorhead, in de naburige staat Minnesota. Dat is weliswaar maar een paar kilometer verderop. Er is, zegt directrice Tammi Kromenaker, voorlopig geen weg terug, ook niet na de beslissing van het Hooggerechtshof. Los van het pure verbieden van abortus heeft het conservatieve parlement van North Dakota al zoveel obstakels op de weg van het abortuscentrum gelegd dat ze er niet aan denkt terug te keren – hoe bevredigend zo’n terugkeer politiek ook zou zijn.

In sommige staten waar abortus legaal is, kunnen zwangere vrouwen via teleconsultatie een voorschrift voor abortuspillen krijgen. Ze kunnen hun pillen dan afhalen in een apotheek en ongesuperviseerd, bijvoorbeeld thuis, hun abortus organiseren. In andere staten met legale abortus mogen de pillen alleen in een kliniek of onder medische controle worden verstrekt.

De regering-Biden probeert dan weer abortus zoveel mogelijk beschikbaar te maken, onder meer via postbestelling van pillen, die moeilijk tegen te houden is, zelfs in staten met een abortusverbod (maar nog geen wettelijk verbod op abortuspillen). De abortuspillen hebben ook andere toepassingen: mifepriston wordt bij miskramen gebruikt en misoprostol bij onder meer maagzweren.

‘Beperking van de opties’

Wat kunnen de gevolgen van deze rechtszaak zijn?

Zack Gingrich-Gaylord, woordvoerder van de Trust Women Abortuskliniek in Wichita, Kansas, blijft voorzichtig. ‘De zaak is verwarrend’, zegt hij. ‘Er is een grote kans dat de rechter in het voordeel van ADF oordeelt. Maar hoe verregaand hij hun kant kiest, valt af te wachten. Het kan zijn dat hij de goedkeuring van het medicijn door de FDA helemaal intrekt, waardoor mifepriston niet langer legaal bruikbaar wordt. Het kan ook dat hij de FDA oplegt om de goedkeuring van het medicijn te herbekijken. In dat geval krijgen we een periode waarin nog niets verandert. Wat zijn besluit ook is, er wordt bijna zeker beroep tegen aangetekend.’

‘Wij veranderen niets tot we wettelijk verplicht worden te veranderen. En als wettelijk opgelegd wordt dat de tweepillenaanpak niet meer kan, zullen we overschakelen naar de behandeling met misoprostol alleen.’

In zijn kliniek gebeurt 60 tot 65 procent van de abortussen via medicatie.

De meeste specialisten wijzen erop dat het een stuk zwaarder is voor de vrouw als de abortus alleen met misoprostol gebeurt. Er zijn meer en fellere nevenverschijnselen.  

Gingrich-Gaylord: ‘Ik zou de abortus met alleen misoprostol niet noodzakelijk slechter noemen. We weten dat misoprostol een iets hogere mislukkingskans heeft, maar van de andere kant: een groot deel van de wereld gebruikt dat ene middel. Wat wel slecht is, is dat opties weggenomen worden, niet alleen voor patiënten, maar ook voor artsen die misschien gedwongen zullen worden de beste methode op te geven, en een alternatief te zoeken dat ze anders niet hadden overwogen. Zelfs als de rechter ADF helelmaal volgt, is dat niet het einde van de medicatie-abortus, maar het is weer een geval van inmenging die er niet hoort te zijn’.

Zijn kliniek behandelt momenteel vier keer meer abortussen dan voor de afschaffing van Roe v. Wade het geval was.

‘In 2020 of 2021 hadden we misschien 120 patiënten per maand, van wie er één of twee uit Texas afkomstig waren. Na het afschaffen van Roe v. Wade en de verboden op abortus in Texas, Oklahoma, Arkansas en noem maar op, krijgen we 500 patiënten per maand binnen, van wie 300 uit Texas. Sommigen van degenen die wel in aanmerking komen voor medicatie-abortus, kiezen toch voor een ingreep. In sommige gevallen reizen ze 1.600 kilometer. Met een ingreep zijn ze zeker dat ze niet zwanger zijn als ze terugkeren. Zo zie je dat het goed is opties te hebben, die passen bij de unieke situatie van de patiënt.’

En dat, zegt hij, is de strategie van de anti-abortusbeweging: de opties beperken, en niet alleen inzake abortuspillen.

‘De pil is maar één van de fronten waarop de abortusstrijd wordt gevoerd. Dezelfde groepen van activisten en politici, die het nationaal recht op abortus hielpen elimineren, trekken ook van leer tegen teleconsultaties, of zoomconsultaties, waarbij de pillen kunnen voorgeschreven worden. We weten dat het veilig kan, maar wetgevers proberen het te bemoeilijken of onmogelijk te maken.’

‘In onze staat zien we een toename van de subsidiëring voor anti-abortuscentra – dat zijn veelal religieuze centra, die erop gericht zijn de abortus uit het hoofd te praten van zwangere personen. Ze doen soms alsof ze abortuscentra zijn, geven foute informatie, en dat met overheidsgeld.’

Er wordt druk uitgeoefend op apotheken om geen abortuspillen te verstrekken. Apotheekketen Walgreens, die had beloofd de pillen te verspreiden in alle staten waar abortus legaal is, heeft intussen onder politieke druk de bevoorrading in enkele van die staten geschrapt. Onder andere in Kansas, een staat waar de bevolking in augustus 2022 met een meerderheid van bijna 60 procent het recht op abortus bekrachtigde.

Maakt de stembusgang rond abortus van vorig jaar het werk van een abortuscentrum in Kansas gemakkelijker?

Gingrich-Gaylord: ‘De stemming was voor ons zeker positief in de zin dat we konden tonen dat een belangwekkende meerderheid in Kansas legale, veilige abortus beschikbaar wilde houden, en niet wou dat politici dat recht met nieuwe wetten onmogelijk maken. Maar sindsdien zijn er alweer een stuk  of twaalf anti-abortuswetten in het staatsparlement geïntroduceerd. Het is een beangstigend pakket, gaande van een volledig verbod tot een voorstel om studenten die leren abortussen uit te voeren of al meewerken aan abortussen hun voordelen inzake studielening te ontnemen. Ze zouden een hogere rente moeten betalen. Die voorstellen maken momenteel hun weg door het parlement. Tot nu is er nog geen van goedgekeurd, maar er valt nog veel weerwerk te leveren’.