‘Vormen de radicalen van links en rechts in Oost-Duitsland een ‘politiek bruidspaar’?’

Dirk Rochtus blikt vooruit naar de aankomende verkiezingen in de Oost-Duitse deelstaten. Die beloven spannend te worden.Wapenleveringen aan Oekraïne en sancties tegen Rusland liggen in Oost-Duitsland bijzonder gevoelig.

‘Mijn zonen, onze zonen, krijgen jullie niet!’, riep Björn Höcke, een regionale leider van de Alternative für Deutschland (AfD), onlangs tijdens een verkiezingstournee in de Oost-Duitse deelstaat Thüringen. De juridisch als ‘fascist’ bestempelde politicus drukte daarmee zijn weerzin uit tegen de Bondsregering die Duitsland verder in de Russisch-Oekraïense oorlog zou willen betrekken.

Hij raakte zo een gevoelige snaar bij vele toehoorders, want de oorlog is niet bepaald populair bij het Oost-Duitse publiek. Volgens recente enquêtes is bijna de helft van de Oost-Duitsers gekant tegen verdere wapenleveringen door de Bondsregering aan Oekraïne. Dat zou misschien geen nieuws zijn, mochten er in september geen verkiezingen plaatsvinden in de Oost-Duitse deelstaten Thüringen, Sachsen en Brandenburg.

Onderhandelingen met Rusland

Wat deze deelstaatverkiezingen van andere, bijvoorbeeld West-Duitse, onderscheidt, is dat de buitenlandse politiek, een federale aangelegenheid, het tot in de regionale kiesprogramma’s heeft geschopt en dat twee radicale partijen daar garen bij spinnen. Zowel AfD als Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) spreekt zich uit voor onderhandelingen met Rusland. Het allereerste punt van de kiesprogramma’s van BSW in de drie deelstaten gaat letterlijk over ‘Frieden’.

Beide partijen bedreigen door hun enorm goede score in de opiniepeilingen de positie van de huidige minister-presidenten die aldaar tot de gevestigde partijen behoren. De AfD krijgt gemiddeld 30% van de kiezers op haar hand; de partij van Sahra Wagenknecht, een voormalig prominent lid van de linksradicale Die Linke, haalt rond de 15%. Met de AfD wil echter geen enkele andere partij in zee. Er bestaat in Duitsland een cordon sanitaire, een ‘Brandmauer’, tegen haar.

‘Politiek bruidspaar’

Wapenleveringen aan Oekraïne en sancties tegen Rusland liggen in Oost-Duitsland bijzonder gevoelig. Dat komt wellicht omdat het Rode Leger vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot zijn terugtrekking vier jaar na de Duitse eenmaking massaal aanwezig was in wat nu de ex-DDR is. Vele Oost-Duitsers, zeker de oudere, hebben Russisch op school geleerd, vertoefden omwille van hun opleiding of werk in Rusland of hadden familiale of vriendschappelijke banden met Russen. Er bestaat bij hen dus een zekere vertrouwdheid met het land waarmee de regering van het huidige Duitsland nu op vijandige voet staat. Het thema Oekraïne bepaalt in grote mate hun kiesgedrag.

Sowieso zal het niet gemakkelijk zijn om een meerderheid te vinden met uitsluiting van de AfD. En Wagenknecht, die wel nog aanvaardbaar is, maakt haar bereidheid om in een deelstaatregering te stappen afhankelijk van de houding van de coalitiepartner tegenover de Oekraïne-kwestie. De beroemde protestzanger Wolf Biermann, die de DDR-bonzen ooit zodanig op de zenuwen werkte dat hij in 1976 uit de socialistische staat werd verbannen, is daarover zo verbolgen dat hij Höcke (AfD) en Wagenknecht (BSW) ‘het politieke bruidspaar van het moment’ noemde.

Speelruimte

Ook Michael Kretschmer (CDU), de christendemocratische minister-president van Sachsen, was vanaf het begin van de oorlog niet opgezet met wapenleveringen aan Oekraïne. Een van de redenen is dat zijn deelstaat altijd al sterke economische relaties met Rusland had. Recent nog zorgde hij voor opschudding door zich in een interview weer voor een diplomatieke oplossing uit te spreken.

Bovendien heeft Duitsland het volgens hem budgettair al moeilijk genoeg om dan nog eens geld uit te geven aan extra wapens. Dat valt niet in goede aarde bij de nationale leiding van de CDU. Die partij zit in de Bondsdag, het federale parlement, weliswaar in de oppositie, maar verdedigt een harde koers tegenover Moskou.

Dat maakt het voor Wagenknecht gemakkelijk om te zeggen dat elke stem voor de CDU in Sachsen een stem is voor CDU-partijvoorzitter Friedrich Merz ‘die ons door de levering van Taurus-raketten nog dieper in de Oekraïne-oorlog zou willen binnentrekken’.

Kretschmer is echter wel geliefd. Als een minister-president rechtstreeks verkiesbaar was, zouden veel AfD-kiezers voor hem stemmen. De nationale CDU laat Kretschmer daarom knarsetandend genoeg speelruimte om zijn mening over de Oekraïne-kwestie te spuien. Het belangrijkste voor haar is dat de CDU met hem aan de macht blijft in Sachsen. Dat zal ook bepalen of de CDU in september 2025 eventueel met Merz als kandidaat-kanselier de handschoen kan opnemen tegen de sociaaldemocratische bondskanselier Olaf Scholz (SPD). Deelstaten hebben bovendien via de Bondsraad, de deelstatenkamer, invloed op federale wetgeving.

Dat alles toont aan hoezeer de wereldpolitiek inwerkt op de politiek van een deelstaat en deze omgekeerd op die van het federale niveau. In Oost-Duitsland worden binnenkort mee de teerlingen geworpen voor de grote politiek in Berlijn.

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.