Voormalig voorzitter VN-Veiligheidsraad Mahbubani: ‘De Europeanen zijn laf, en dat is gevaarlijk’

Dat Europa stilaan in de coulissen van het wereldtoneel belandt, heeft deels te maken met het intellectuele vermogen van zijn leiders, zegt de voormalige Singaporese topdiplomaat Kishore Mahbubani. ‘Jullie hebben geen mensen meer van het kaliber van Margaret Thatcher, François Mitterrand, Helmut Schmidt of Helmut Kohl.’

Europese leiders reageren geschokt na een bewogen week, waarin de regering van de Amerikaanse president Donald Trump de trans-Atlantische betrekkingen met Europa op de helling zette.

Eerst voerde Trump een telefoongesprek met de Russische president Vladimir Poetin over een vredesplan voor Oekraïne, evenwel zonder de details van dat gesprek vooraf door te nemen met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en zijn Europese NAVO-partners en bondgenoten.

En dan was er de Munich Security Conference, waarop Trumps vicepresident J.D. Vance het nauwelijks had over de oorlog in Oekraïne en de Russische dreiging, maar wel uithaalde naar de manier waarop Europa zijn democratieën organiseert.

Een en ander boezemde nogal wat Europeanen angst in. Want wat als Trump en de Verenigde Staten binnenkort niet langer bereid zijn op te treden als de beschermheren van het Europese continent?

‘In Azië zijn ze minder geschokt’, zegt Kishore Mashubani, voormalig VN-ambassadeur voor Singapore en van tussen 2001 en 2002 voorzitter van de VN-Veiligheidsraad. ‘Europa heeft een grote strategische fout gemaakt: het heeft zijn veiligheid uitbesteed aan een buitenlandse macht in plaats van er zelf voor te zorgen.

‘Na het einde van de Koude Oorlog zijn de Europeanen zelfgenoegzaam geworden. Ze dachten dat het Westen had gewonnen, schakelden over op de automatische piloot en deden niets om zich voor te bereiden op een nieuwe wereldorde. Nu betalen ze daar de prijs voor.

‘De meeste Aziatische landen daarentegen rekenen er niet op dat de Verenigde Staten hen zullen beschermen. Wij zijn eerder pragmatisch en richten ons op hoe de machtsverhoudingen tussen de grootmachten verschuiven.’

Europese vredestroepen op Oekraïense bodem? ‘Het zou enige improvisatie vergen, maar het is niet onmogelijk’

Beschouwt u Trump als een pragmaticus?

Kishore Mahbubani: Absoluut. De voormalige Australische premier Malcolm Turnbull kreeg voor zijn eerste gesprek met Trump het advies om niet over een vluchtelingenakkoord te praten, omdat dat Trump zou irriteren. Turnbull antwoordde dat hij het toch moest bespreken. Hij kreeg er inderdaad ruzie over met Trump, maar tegelijk respecteerde Trump hem om zijn moed om tegen hem in te gaan. Geen enkele Europese politicus is momenteel zo moedig. De Europeanen gedragen zich laf tegenover Trump, en dat is gevaarlijk.

Wat verwacht China van Trumps tweede ambtstermijn?

Mahbubani: Voor China heeft Trump voor- en nadelen. Het nadeel is dat hij ongetwijfeld de druk op het land zal verhogen en het vooral economisch pijn zal doen. Maar sommige van de sancties die hij aankondigt kunnen een tegenreactie uitlokken. Invoerheffingen van 60 procent op Chinese goederen zouden de Amerikaanse aandelenmarkt doen crashen. En als de koersen kelderen, garandeer ik u dat Trump zich zal bedenken. Want hij meet zijn succes ook af aan hoe de aandelenmarkt presteert.

Maar Trump in het Witte Huis heeft dus ook voordelen voor China?

Mahbubani: Trump zou China een gouden tijdperk kunnen bezorgen als hij het zover drijft dat Amerika’s partners zich van de VS afkeren. Geen enkele regeringsleider houdt ervan om aan de telefoon te horen te krijgen wat hij wel en niet mag doen. Dat is hoe Trump zich gedraagt: hij kan irrationeel en onvoorspelbaar zijn. Als Peking daarentegen rationeel en voorspelbaar blijft, zal dat het mondiale netwerk van China versterken, terwijl de invloed van Amerika zal afnemen.

Toen Trump werd gevraagd naar zijn aanspraken op Groenland, antwoordde hij: ‘We hebben het nodig voor onze nationale veiligheid.’ Hoe men ook tegen die uitspraak aankijkt, ze was wel van een brutale eerlijkheid. U hebt westerse politici vaak verweten hypocriet te zijn. Waardeert u het dan dat Trump daarmee afrekent?

Mahbubani: De eerlijkheid waardeer ik. Maar tegelijkertijd ondermijnen de VS hun eigen belangen door zich terug te trekken uit de op regels gebaseerde orde die ze sinds 1945 zelf hebben gecreëerd. Amerika profiteert van die orde.

Om het met een voorbeeld uit de recente geschiedenis te illustreren: het is mooi als je in Hollywood woont en een villa van 100 miljoen dollar bezit. Maar als de bossen eromheen in brand staan, heb je misschien niet lang plezier van die villa. Ook Amerika is kwetsbaar. Als er bijvoorbeeld een nieuwe pandemie uitbreekt, zal Amerika er ook door getroffen worden. Daarom is het zo gevaarlijk dat Trump zijn land uit de Wereldgezondheidsorganisatie heeft teruggetrokken. Trumps idee dat Amerika alles alleen kan, komt uit een lang vervlogen tijdperk.

Niet verwonderlijk dat Trump zijn oog laat vallen op Groenland: de rijkdommen in de bodem zijn een zegen en een vloek

Wat zou de Chinese president Xi Jinping vinden van Trumps claim op Groenland?

Mahbubani: De Chinezen zullen zich wel achter de oren krabben en zich afvragen: wat gebeurt hier? Het waren toch de VS die China keer op keer opriepen zich bij zijn territoriale aanspraken in de Zuid-Chinese Zee aan het internationaal recht te houden? Eigenlijk zou Washington excuses moeten aanbieden en zeggen: ‘We zaten fout. Doe gewoon zoals wij en claim wat je denkt nodig te hebben.’ Dat zou logisch zijn. Het gaat niet alleen om Groenland, maar bijvoorbeeld ook om Panama, een onafhankelijke en soevereine staat. Trump is totaal niet in staat te zien welke wereldwijde gevolgen zijn retoriek kan hebben.

Betreden we een nieuw tijdperk van imperialisme, waarin grootmachten zoals de VS, China en Rusland hun invloedssferen afbakenen en de rest van de wereld het maar moet uitzoeken?

Mahbubani: Het goede nieuws is dat andere grote machten de op regels gebaseerde wereldorde van 1945 wél willen behouden. Neem China. 45 jaar geleden sprongen de Chinezen, zoals Xi Jinping ooit zei, ‘in de oceaan van de globalisering’. Eerst hadden ze moeite om te zwemmen, ze moesten veel zout water slikken. Maar vandaag is China sterker. Mochten de VS zich terugtrekken uit de Wereldhandelsorganisatie, dan zal China dat zeker niet doen. Net zo min als India en andere landen voor wie de huidige orde goed werkt. De wereld keert niet terug naar het recht van de jungle, alleen omdat Trump zich als Tarzan gedraagt.

India of China kunnen nog belang hebben bij de bestaande orde. Maar Rusland?

Mahbubani: Dat hangt af van de inschatting waarom Rusland Oekraïne is binnengevallen. Ik weet dat de publieke opinie in de VS en Europa Rusland ziet als een expansionistische macht die andere landen binnenvalt.

Ontkent u dat?

Mahbubani: Ruslands invasie van Oekraïne is illegaal. Maar de meeste mensen vinden dat Rusland werd geprovoceerd. 85 procent van de wereldbevolking heeft geen sancties tegen Rusland ingesteld.

Strikt genomen geldt dat voor hun regeringen, waarvan vele niet democratisch verkozen zijn. Wat hun burgers denken, weten we niet.

Mahbubani: Maar als westerse politici zeggen dat aan de invasie van Oekraïne geen provocatie voorafging, beledigt dat mijn intelligentie. Een pragmatisch compromis dat tegemoetkwam aan Ruslands zorgen had die oorlog kunnen voorkomen.

‘Vladimir Poetin moet begrijpen dat een nieuwe oorlog met Oekraïne ook een oorlog met Europa betekent’

Veel westerse politici zijn naar Moskou gereisd om dat te proberen. Niemand kon Poetin ervan weerhouden Oekraïne binnen te vallen.

Mahbubani: Toch geloven de meeste landen niet dat Rusland zo waanzinnig zal zijn om een EU-land binnen te vallen. Ook Poetin zal uiteindelijk zijn belangen moeten afwegen. Rusland is geen opkomende macht, maar een macht in verval. Dus moet het zijn krachten goed verdelen.

Als we een tijdperk ingaan waarin internationale regels naar de achtergrond verdwijnen en regionale hegemonieën ontstaan, hoe stabiel kan zo’n multipolaire wereld zijn?

Mahbubani: Misschien verrast dit u, maar ik ben erg optimistisch. Ik geloof dat in de 21^e eeuw het vermogen om hegemonie te verwerven en langdurig te behouden eerder zal afnemen. In plaats daarvan neemt het zelfbewustzijn van middelgrote en zelfs kleine staten toe. De tijd is voorbij dat grootmachten die middelmachten onder druk zetten, zoals in de 19^e eeuw.

Ook in Azië, waar China steeds sterker wordt?

Mahbubani: Ik zie geen groot Chinees imperium ontstaan. Natuurlijk zullen Aziatische landen zich aanpassen aan de opkomst van China en vermijden om Peking te provoceren. Want anders dan jullie Europeanen zijn wij nog niet waar we willen zijn. Wij zijn nog bezig onze economieën voort te stuwen en onze middenklasse op te bouwen. Jullie Europeanen werken met jullie pessimisme de hele wereld op de zenuwen, jullie kijk is vertekend. Misschien klopt jullie aanname dat jullie kinderen geen beter leven zullen hebben dan jullie zelf. Maar de meeste Aziaten gaan er absoluut van uit dat hun kinderen een beter leven zullen lijden. Ons optimisme wordt bij jullie nauwelijks opgemerkt.

In uw boeken kondigde u de ‘Aziatische Eeuw’ eeuw aan. Deelt u de visie van Xi Jinping dat het Westen in verval is en het Oosten in opkomst?

Mahbubani: Het is duidelijk dat de machtsverhoudingen tussen het Westen en het Oosten verschuiven. Toen China in 1980 zijn modernisering begon, was de gezamenlijke economische output van de Europese Gemeenschap tien keer zo groot als die van China. Vandaag zijn beide economieën even groot. En in 2050 zal de Europese economie half zo groot zijn als die van China.

Als Europa zich niet strategisch aanpast aan die machtsverschuiving, loopt er iets dramatisch verkeerd. Dat zeg ik als een vriend van Europa. Een sterk Europa is goed voor de wereld. Maar toen ik eind 2022 met de inmiddels overleden Henry Kissinger (voormalig Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, nvdr) over Europa sprak, merkte hij op dat de intellectuele vermogen van Europese leiders is afgenomen. Jullie hebben geen mensen meer van het kaliber van Margaret Thatcher, François Mitterrand, Helmut Schmidt of Helmut Kohl.

Waar ligt dat aan, denkt u?

Mahbubani: Jullie hebben regeringsleiders voor de korte termijn, die alleen maar aan de volgende verkiezingen denken. Europese leiders zouden zich moeten afvragen waar Europa in 2050 zal staan in vergelijking met de rest van de wereld. Op dit moment gedragen ze zich meer als burgemeesters van een grote stad, niet als leiders van staten.

Als voormalig voorzitter van de VN-Veiligheidsraad verweet u vooral de VS een schaamteloze machtsstrategie. In uw boeken pleit u daarentegen voor meer realpolitik en bekritiseert u het wanneer het Westen zijn buitenlands beleid als ‘waardegedreven’ definieert. Is dat geen tegenstrijdigheid?

Mahbubani: Iedereen moet zich houden aan internationale regels en normen, ook de grote mogendheden. Voor de Tweede Wereldoorlog was het voor grootmachten normaal om hun buurlanden binnen te vallen of andere continenten te koloniseren. Het VN-Handvest van 1945 moest daar een einde aan maken. Vandaag blijkt dat die consensus puur realistisch is. Door de opwarming van de aarde, pandemieën en andere wereldwijde uitdagingen is de wereld veranderd in een mondiaal dorp. We hebben dus een dorpsraad nodig waarin die uitdagingen worden besproken.

Ironisch genoeg werd het VN-Handvest ontworpen door Amerikaanse en Europese intellectuelen. Wanneer de Amerikanen die regels vandaag ombuigen, staan de Europeanen laf aan de zijlijn, in plaats van ze te verdedigen.

Staan Aziatische landen niet net zo laf aan de zijlijn wanneer China zijn macht uitspeelt? Peking zal nooit toestaan dat Japan of India vetorechten krijgen in de VN-Veiligheidsraad.

Mahbubani: Het gaat erom dat de grote mogendheden van vandaag en morgen vertegenwoordigd zijn, niet die van gisteren. U hebt gelijk: China zal Japan geen permanente zetel in de Veiligheidsraad geven. Maar de invloed van Japan neemt af, net als die van Rusland. Japan kan geen aanspraak meer maken op een permanente zetel. Dat is helemaal anders in het geval van India, dat in 2030 de derde grootste economie ter wereld zal zijn. Ik heb ervoor gepleit dat Groot-Brittannië zijn zetel afstaat aan India. Dat zou een mooi gebaar zijn om het land te compenseren voor 100 jaar kolonisatie.

Een van uw recentste boeken had als titel Heeft het Westen verloren? Heeft de herverkiezing van Donald Trump die vraag voor u beantwoord?

Mahbubani: Wanneer jullie relatieve invloed in de wereld afneemt, kunnen jullie niet op dezelfde manier doorgaan. Ik zie Europese politici zoals Commissievoorzitter Ursula von der Leyen of de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock en krijg de indruk dat ze de rest van de wereld niet begrijpen, ze leven in een bubbel. Spreek niet zo neerbuigend over ons. Zeg ons niet dat jullie waarden superieur zijn aan de onze – dat zijn ze niet. Het Westen blijft een grote, succesvolle beschaving. Maar het domineert niet langer zoals vroeger. Het moet zijn plaats delen met de Chinese, Indiase en islamitische beschavingen.

Maar de waarden waarop politici zoals Von der Leyen of Baerbock aandringen, zijn geen exclusief westerse waarden. Ze staan in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die ook landen zoals China, India en Saudi-Arabië hebben ondertekend toen ze toetraden tot de VN.

Mahbubani: Ik ben het volledig met u eens. Ook ik wil niet dat een folteraar mijn vingernagels uittrekt. De vooruitgang op het gebied van mensenrechten is een zeer belangrijke ontwikkeling. Maar om ze te verdedigen, moeten we heel eerlijk zijn: als de VS de mensenrechten schendt in Guantanamo en de Europeanen daarover zwijgen, dan tonen ze aan dat ze met twee maten meten. En niets heeft de geloofwaardigheid van het Westen in deze eeuw zo zwaar beschadigd als de oorlog in Gaza. De hele wereld ziet wat daar gebeurt, en hoe de Europese leiders wegduiken.

Geen recht op terugkeer voor Palestijnen in Gazaplan, volgens Trump

Wat bedoelt u daarmee?

Mahbubani: Het Westen, inclusief de EU, heeft nooit geaarzeld om grootschalige mensenrechtenschendingen te bekritiseren. Terecht veroordeelde het Westen de afschuwelijke aanval van Hamas op Israël. Maar toen Israël reageerde met een buitengewoon disproportionele aanval op Gaza, waarbij meer dan 45.000 mensen omkwamen, bleef de EU relatief stil.

Omdat er tegenwoordig smartphones en sociale media zijn, kon de hele wereld het lijden van de Palestijnen vrijwel in realtime volgen. En op dezelfde manier zag de wereld dat de meeste EU-lidstaten zwegen over die massale sterfte van onschuldige burgers. Het is overduidelijk dat dit de geloofwaardigheid van de EU heeft geschaad, vooral in het mondiale Zuiden.