Voormalig NAVO-baas Willy Claes: ‘We moeten dringend weer gaan praten over ontwapening’

Ook volgens voormalig secretaris-generaal van de NAVO Willy Claes (86) zijn meer militaire inspanningen noodzakelijk om Rusland op de knieën te krijgen. Tegelijk pleit hij voor gesprekken over ontwapening. ‘De combinatie van miniaturisering van de nucleaire bewapening en artificiële intelligentie brengt enorme risico’s met zich mee.’

Toekomstig Amerikaans president Donald Trump klaagt er al jaren over dat Europese landen een te kleine bijdrage leveren aan de NAVO. Sinds kort vindt hij wat dat betreft ook een bondgenoot in de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, de Nederlander Mark Rutte.

Afgelopen maandag waste Rutte de NAVO-lidstaten die, zoals ons land, geen 2 procent van hun bbp aan defensie besteden, nog maar eens de oren. Ook is Rutte het er met de toekomstige Amerikaanse president over eens dat de lidstaten nog dieper in de buidel zullen moeten tasten.

‘Als jullie dat niet doen zijn jullie nu veilig, maar niet binnen vier of vijf jaar’, zo vertelde hij. ‘Dan halen jullie het best Russische taalcursussen in huis.’

‘We zijn niet in oorlog, maar er is ook geen vrede’: NAVO-topman Rutte vraagt Europarlementsleden hogere defensie-uitgaven te stimuleren 

Volgens Willy Claes, in 1994 en 1995 secretaris-generaal van de NAVO en sinds kort voorzitter van de Hasseltse gemeenteraad, heeft Rutte minstens voor een deel gelijk.

‘Mijn houding is altijd dezelfde geweest’, zegt Claes in een telefonisch gesprek met Knack. ‘Als je lid bent van een club, betaal je het lidgeld. En dat doen wij niet. Daar zal dus, weliswaar verspreid in de tijd, een extra inspanning moeten gebeuren. Maar of dat de meer dan 3 procent moet zijn waar Rutte nu over spreekt, of de 5 procent van Trump? Het is niet omdat Polen dat doet dat wij dat voorbeeld moeten volgen.

‘Ik zou zeggen: begin met ervoor te zorgen dat alle lidstaten de 2 procentverplichting nakomen.’

Mark Rutte zei ook dat Europese lidstaten de kosten kunnen drukken door gezamenlijk wapens te kopen.

Willy Claes: Dat is op korte termijn de beste oplossing, ja. Daarnaast is er ook nog veel te winnen op het vlak van efficiëntie. Rob Bauer, de hoogste NAVO-militair, gaf vorige week in De Standaard toe dat de Europese wapenindustrie veel efficiënter en goedkoper kan produceren. In Europa produceren we 172 verschillende wapensystemen. In de Verenigde Staten zijn dat er maar 35. Die inefficiëntie kost handenvol geld. Laten we dus dringend beginnen met een gecoördineerde reorganisatie van onze wapenindustrie. Dan zullen de inspanningen die we moeten leveren een stuk minder zwaar wegen.

Donald Trump heeft meermaals verklaard dat de Verenigde Staten NAVO-lidstaten die onvoldoende bijdragen niet zal beschermen indien ze door Rusland aangevallen worden.

Claes: Ik denk niet dat je aan die uitlatingen al te veel belang moet hechten. Als een lidstaat weigert een aangevallen lidstaat mee te steunen, is dat een schending van het fameuze artikel 5. Zo’n schending zou de facto het einde van de alliantie betekenen. Omdat artikel 5, zeker in de Oost-Europese landen, de essentie van de alliantie vormt.

Als secretaris-generaal heb ik na de val van de Berlijnse Muur voorzichtige gesprekken gevoerd met een aantal Oost-Europese landen over een eventueel toetreden tot de NAVO-familie. Ik herinner me bijvoorbeeld een gesprek met (voormalig president van Tsjechië, nvdr) Vaclav Havel. Onze voorstellen voor hulp bij de modernisering van het leger of de privatisering van de economie interesseerden hem maar matig. ‘Dat is niet waarom ik met u spreek’, zei Havel. ‘Voor ons is het artikel 5 of niets.’ Soortgelijke, maar nog scherpere gesprekken waren er met Lech Walesa van Polen. Een schending van artikel betekent zeker voor die landen het einde van de alliantie. Dat weten de Amerikanen ook, en dus zullen ze het respecteren.

Achter de dreigementen van Trump schuilt de waarheid dat de NAVO ook voor Amerika een zegen is?

Claes: Dat is vanzelfsprekend. Ook financieel worden ze er beter van. 60 procent van de Europese wapenbestellingen gaat naar Amerika.

Als België zijn ‘lidgeld’ niet betaalt, komen er mogelijk sancties. Klassiek wordt dan gedacht aan het vertrek van de NAVO uit Evere.

Claes: Dat gerucht wordt al jaren verspreid. Het hoofdkwartier van de NAVO zou dan verhuizen naar Polen. Ik kan alleen maar zeggen dat het een gerucht is, want concrete aanwijzingen heb ik er nooit voor gekregen. Ik zou mij daar niet ongerust over maken.

Na de overwinning van Trump: ‘België komt nóg meer tussen hamer en aambeeld te zitten’

Huidig NAVO-baas Mark Rutte zei onlangs dat landen die niet bereid zijn om meer in defensie te investeren, maar beter ‘Russische taalcursussen in huis halen’. Schat u de Russische dreiging ook zo groot in?

Claes: Ik heb de geschriften van Aleksandr Doegin, de grote inspirator van Poetin, meermaals gelezen.  Als Poetin diens theorieën daadwerkelijk als leidraad neemt, zal hij niet stoppen na Oekraïne. Tegelijk twijfel ik of Rusland bij machte is om veel meer te doen. Tenzij we het hebben over nucleaire oorlogsvoering, natuurlijk.

Toen ik nog secretaris-generaal van de NAVO was, werkte ik samen met een Amerikaanse viersterrengeneraal. Op zijn bureau stond een fotokadertje met daarin de tekst: ‘Rusland is gelijk aan 6000 nucleaire koppen.’ Het is verstandig om dat in het achterhoofd te houden.

Om die reden denk ik dat we ons niet alleen militair moeten versterken als we over Oekraïne gaan onderhandelen. We moeten tijdens die onderhandelingen ook weer aanknopen bij de tradities van de jaren tachtig en negentig, toen er tijdens onderhandelingen ook parallelle gesprekken werden gevoerd over controle van de bewapening en ontwapening. Dat is meer dan ooit belangrijk. De combinatie van miniaturisering van de nucleaire bewapening en artificiële intelligentie brengt enorme risico’s met zich mee, in die mate zelfs dat ze het voortbestaan van de mensheid in het gedrang brengen.

NAVO-top in Washington: ‘Zeker voor België zou de komst van Trump erg pijnlijk zijn’

Over ontwapening hebben we al even niet meer horen spreken.

Claes: Juist. En ik vind dat zeer onverstandig.

Zelfs een traditioneel door en door pacifistische partij als de Duitse Groenen betoogt vandaag dat je vrede alleen kunt afdwingen met een sterk leger.

Claes: Zeker de Duitse houding is, in korte tijd en om begrijpelijke redenen, compleet veranderd. Door het trauma van de twee wereldoorlogen rustte er een taboe op het militaire. In mijn jonge jaren was ik even medewerker van Willy Brandt (socialistisch bondskanselier van 1969 tot 1974, nvdr). Voor Brandt was de dialoog met de Russen de weg om een confrontatie te vermijden.

Uiteindelijk was dat ook de houding van de NAVO toen ik er secretaris-generaal was. We hadden een samenwerkingsakkoord met Rusland dat inhield dat de NAVO geen structurele beslissingen mocht nemen zonder vooraf advies te vragen aan Moskou. Vandaag zitten we in een totaal andere situatie, en worden we geconfronteerd met een Rusland dat een stuk agressiever is. Toch, of beter, juist daarom hamer ik op een vredesdialoog die ook wapencontrole en ontwapening tot doel heeft.

Donald Trump heeft verschillende keren aangekondigd dat hij een einde zal maken aan de oorlog in Oekraïne. Gelooft u dat hij dat kan?

Claes: Hij zal zeker druk uitoefenen op Poetin om de wapens te doen zwijgen. Maar of het conflict daarmee is opgelost durf ik niet te zeggen. Het kan ook betekenen dat we naar een situatie gaan die tot in de eeuwigheid bevroren zal zijn.

De nieuwe Amerikaanse defensieminister wordt meer dan waarschijnlijk Pete Hegseth, een omstreden ex-journalist van Fox News. Moeten we hem vrezen?

Claes: Uw ex-collega houdt er vreemde ideeën op na, maar ik verwacht niet dat er al te gekke dingen zullen gebeuren. Ik heb altijd goede relaties gehad binnen het Pentagon. Daar zaten en zitten heel verstandige mensen. Ze zullen hem wel tot rede brengen als dat nodig is.