Voormalig directeur Human Rights Watch: ‘Zowel Israël als Hamas verdient het om strafrechtelijk vervolgd te worden’

Aryeh Neier (87) is medeoprichter en voormalig directeur van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Na lang aarzelen beschuldigt hij de Israëlische regering nu van een genocide in de Gaza-oorlog.

Eerder sprak u zich niet uit over de beschuldiging dat de Israëlische regering een genocide pleegt in de Gaza-oorlog. Nu stelt u dat het wel degelijk om een genocide gaat. Heeft een specifieke gebeurtenis uw mening veranderd?

Aryeh Neier: Ik ben vooral geraakt door de dood van de medewerkers van de hulporganisatie World Central Kitchen op 1 april. Het baart me al lang zorgen dat Israël humanitaire hulp voor de Gazastrook gericht belemmert. De gewelddadige dood van die zeven mensen representeert voor mij de blokkade.

Genocide is waarschijnlijk het ergste waarvan men een regering kan beschuldigen. In het geval van Israël weegt dat nog meer door, omdat het op 7 oktober vorig jaar getroffen werd door een zware terreuraanslag.

Neier: Ik uit die beschuldiging niet graag. Maar er zijn al veel mensen gestorven tijdens deze oorlog. We mogen niet vergeten dat ontzettend veel kinderen ofwel sterven, ofwel voor de rest van hun leven zullen lijden aan de gevolgen van ondervoeding. En ze lijden nu al.

Volgens het internationaal recht is er pas sprake van genocide wanneer een land bepaalde leefomstandigheden aan een groep oplegt met de intentie ze volledig of gedeeltelijk te vernietigen. Wat is volgens u het bewijs voor Israëls intentie?

Neier: Het begint al met de verklaring van minister van Defensie Yoav Gallant waarin hij stelt dat elke vorm van humanitaire hulp zal tegengehouden worden.

Gallant zei op 9 oktober: ‘Ik heb de volledige belegering van de Gazastrook bevolen. Er zal geen stroom, geen voeding en geen brandstof zijn. Alles zal gesloten zijn.’

Neier: Er worden daadwerkelijk inspanningen geleverd om dat waar te maken. Grensovergangen in de Gazastrook zijn gesloten. Aan de weinige overgangen die voorlopig wel open zijn, worden de procedures zodanig vertraagd dat de toegang van vrachtwagens met hulpgoederen wordt uitgesteld. Welk militair doel zou achter de gerichte vernieling van landbouwbedrijven en serres zitten? Door de aanvallen op de faciliteiten van de UNRWA, de VN-hulporganisatie voor Palestijnen, zijn ongeveer 200 medewerkers gestorven. Ten slotte waren er ook aanvallen op andere hulporganisaties die in mindere mate bekend zijn. Als ik dat allemaal optel, heb ik niet de indruk dat het puur toeval is. Alles wijst erop dat die acties opzettelijk zijn.

Het Internationaal Gerechtshof heeft besloten dat Israël de militaire operatie in Rafah grotendeels moet staken. Ook eender welke oorlogshandeling ‘die leefomstandigheden oplegt aan de Palestijnse groep in de Gazastrook die haar fysieke vernietiging zou kunnen veroorzaken’ moet stoppen. Bent u het daarmee eens?

Neier: Ik vind dat een gepaste beslissing.

De hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof heeft niet alleen arrestatiebevelen voor Hamas-leiders Yahya Sinwar, Mohammed Deif en Ismail Haniyeh geëist, maar ook voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu en minister van Defensie Gallant. Vindt u ook dat terecht?

Neier: Het was opmerkelijk dat hij beide eisen tegelijk aankondigde. Maar ik begrijp het wel. Als hij alleen de arrestatiebevelen voor de Hamas-leiders had aangekondigd, was er verontwaardiging ontstaan omdat hij niet hetzelfde deed voor de Israëlische politici, en omgekeerd. Hij moest ze dus wel tegelijk aankondigen.

De Amerikaanse president Joe Biden noemde de beslissing schandalig en zei dat er geen gelijkwaardigheid is tussen Israël en Hamas.

Neier: Ik zie hier ook geen gelijkwaardigheid. De beschuldigingen zijn voor volledig andere misdaden. Ik vind dat de twee kanten het verdienen om strafrechtelijk vervolgd te worden, maar ik ga niet uit van gelijkwaardigheid.

Joe Biden steunt Israëlisch plan voor Gaza: ‘Het is tijd dat deze oorlog eindigt’

Netanyahu heeft de arrestatiebevelen tegen hem en Gallant sterk afgewezen en hoofdaanklager Karim Khan ervan beschuldigd dat hij een ‘nieuw antisemitisme’ aanmoedigt.

Neier: Netanyahu beschuldigt critici altijd van antisemitisme. Daardoor is zijn beschuldiging minder waard. Antisemitisme is al lang een gesel voor de mensheid. Religieuze vooroordelen tegenover Joden bestaan al langer, maar sinds de tweede helft van de negentiende eeuw is dat in racisme veranderd. De gevolgen daarvan zijn verschrikkelijk. Maar daaruit afleiden dat elke criticus van de Israëlische staat antisemitisch is, vervormt het begrip.

Bij een Israëlische luchtaanval in de stad Rafah in het zuiden van de Gazastrook kwamen meer dan 40 mensen om het leven. Netanyahu sprak over een tragisch ongeluk en zei: ‘Voor ons is elke gewonde burger een catastrofe. Voor Hamas is het de strategie.’ Heeft hij gelijk?

Neier: Ik geloof ook dat dit deel uitmaakt van de strategie van Hamas. Maar het is allesbehalve logisch om acht maanden lang een heleboel aanvallen uit te voeren en dan alleen in een paar gevallen te spreken over fouten of catastrofes. En dat is wat Israël doet. Ik denk niet dat het de bedoeling was om zo veel mensen te doden in Rafah. Maar als er 45 of zelfs 100 mensen moeten sterven om één Hamasstrijder te kunnen doden, zal de regering het overwegen. Dat is een van de redenen waarom het aantal slachtoffers zo hoog ligt. Los daarvan is het volledig misplaatst om bommen van 900 kilogram te gebruiken in een gebied als de Gazastrook. Zulke bommen worden gebruikt om een wapenfabriek te vernietigen of bruggen en treinstations op te blazen. Maar nooit in dichtbevolkte gebieden. Nochtans is dat precies wat er gebeurt. Opzettelijk.

Laten we er even van uitgaan dat het Internationaal Gerechtshof instemt met de genocide-aanklacht van Zuid-Afrika, en dat het Internationaal Strafhof arrestatiebevelen uitvaardigt tegen Netanyahu en Gallant. Hoe moeten de VS reageren?

Neier: De VS moeten hun beleid tegenover Israël herbekijken. Ze maken zich al lang zorgen over de manier waarop Israël de Palestijnen behandelt. En toch heeft Washington zich altijd verplicht gevoeld om Israël te steunen. Het is niet simpel om het beleid zomaar aan te passen. Maar als beide rechtbanken inderdaad die beslissing nemen, waar ik wel van uitga, zou het kunnen dat Washington zijn beleid toch heroverweegt.

In uw essay voor de New York Review of Books schrijft u: ‘Ik heb meer dan zes decennia lang gestreden voor de bescherming van de mensenrechten. Vaak stond er veel op het spel. Ik kan me geen ander voorval herinneren dat meer passie en debat heeft losgemaakt dan de oorlog in Gaza.’ Hoe komt dat volgens u?

Neier: Ik denk dat dit conflict om historische redenen zo controversieel is. De Holocaust ging vooraf aan de oprichting van Israël. Daarom zorgen ernstige beschuldigingen tegenover Israël voor meer bezorgdheid dan andere gebeurtenissen in de wereld. Er gebeuren momenteel ook vreselijke dingen in Oekraïne, Soedan, Myanmar en Jemen.

Zou het kunnen dat Israël strenger beoordeeld wordt dan andere landen?

Neier: Als Israël anders wordt beoordeeld, dan geldt dat voor beide partijen, zowel voor de critici als voor de medestanders. De normen van het internationaal humanitair recht moeten universeel worden geïnterpreteerd. Ik weet niet zeker of het bij Israël echt om verschillende normen gaat. De normen worden misschien wel intenser toegepast.

U hebt Raphael Lemkin, een jurist gespecialiseerd in het volkenrecht, persoonlijk ontmoet. Hij bedacht de term ‘genocide’ en schreef de tekst voor het Genocideverdrag.

Neier: Ja, ik was voorzitter van onze geschiedenisclub en nodigde hem uit op mijn middelbare school. We ontmoetten elkaar vooraf in de delegatieruimte van de Verenigde Naties en ik was erg onder de indruk.

Toch was u voorzichtig met de term genocide. In de periode dat u directeur van Human Rights Watch was, van 1978 tot 1993, hebt u het woord maar één keer gebruikt: voor de gifgasaanval van Saddam Hoessein op de Koerdische minderheid in Noord-Irak eind jaren tachtig. Kunnen de gebeurtenissen in Gaza vergeleken worden met zo’n geplande misdaad?

Neier: Nee. In het geval van Israël maak ik me in de eerste plaats zorgen over het feit dat de slachtoffers van deze oorlog vooral kinderen in de Gazastrook zijn. Ze worden met honger en ondervoeding gestraft voor misdaden begaan door Hamas. Dat is onaanvaardbaar.

Na het begin van de Bosnische oorlog in 1992 stelde u voor om het Joegoslaviëtribunaal op te richten. Dat tribunaal speelt een belangrijke rol in het internationale strafrecht. Kan de oorlog in Gaza het systeem van het internationaal strafrecht ontkrachten?

Neier: Dat denk ik niet. Ondanks tegenslagen blijft het internationaal humanitair recht vooruitgang boeken. De Conventies van Genève van 1929 hadden bijvoorbeeld een grote invloed op de bescherming van krijgsgevangenen. Duitse krijgsgevangenen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog relatief goed behandeld door de Britten en Amerikanen. Japan daarentegen, dat de verdragen niet had getekend, behandelde hen vreselijk. Vervolgens werden de verdragen van 1949 ook toegepast op burgeroorlogen. De meeste conflicten na de Tweede Wereldoorlog vallen in die categorie. De protocollen die in 1977 na de oorlog in Vietnam werden ondertekend, boden extra bescherming aan oorlogsslachtoffers. Het Statuut van het Internationaal Strafhof, het zogenaamde Statuut van Rome, ging ten slotte opnieuw verder dan de protocollen. We boeken gestaag vooruitgang en dat proces zal niet worden teruggedraaid.

Vertaling: Chloé Cottyn en Fleur Valette