‘Voorbij de heiligverklaring van Macron: Zijn programma is opgesteld door raadgevers van de haute finance’

‘De vernieuwing van de Franse politiek komt niet van de vers gehype’te bankier Macron of de extreemrechtse raciste Le Pen, maar wel van de onverwachte outsider tijdens de kiescampagne, Jean-Luc Mélenchon’, schrijft PVDA-voorzitter Peter Mertens.

In Frankrijk stort de oude politieke wereld in. Zestig jaar lang verdeelde het duopolie van sociaaldemocraten en gaullisten de postjes. Voor het eerst sinds 1958 is er nu geen enkele kandidaat van de twee traditionele partijen in de tweede ronde. Vooral de implosie van de Parti Socialiste, die deel uitmaakt van het brede verval van de Europese sociaaldemocratie, is opmerkelijk. Nooit werd de partij van een zittend Frans president zo afgestraft als de PS François Hollande, die nog nauwelijks 6 procent haalde. Dat dit zou gebeuren stond in de sterren geschreven.

In de tweede ronde zullen de Fransen mogen kiezen tussen Rothschild-bankier Emmanuel Macron, de kandidaat van de harde Europese besparingslijn, en de extreemrechtse Marine Le Pen, kandidate van het racisme en het autoritaire nationalisme. Dat in het hart van Europa een openlijk racistische kandidate als Le Pen de tweede rond van de presidentsverkiezingen haalt, is op zich alarmerend. Het is de uiting van een diepe onvrede, die gevoed werd door decennia lang uitzichtloos besparingsbeleid, en een hard identitair haatdiscours van mensen zoals voormalig president Sarkozy. Het nationalistisch extremisme is de flipzijde van het marktextremisme, je kan de beiden niet zonder elkaar zien. De vernieuwing van de Franse politiek komt niet van de vers gehypete bankier Macron of de extreemrechtse raciste Le Pen, maar wel van de onverwachte outsider tijdens de kiescampagne, Jean-Luc Mélenchon.

Mélenchon zorgt voor de meest verrassende uitslag van de Franse verkiezingen

Wie een jaar geleden had voorspeld dat consequent-links in Frankrijk 20 procent van de stemmen zou halen, was wellicht door een ambulanciers in witte pakjes weggevoerd. Na de zoveelste zelfmoordpolitiek van de sociaaldemocratie in het Elysée, het presidentieel paleis, werd links opnieuw door zowat alle opiniemakers ‘dood’ verklaard. Dat was niet eens zo fout, want oud links is ook zo goed als overleden. Maar zo goed als niemand had rekening gehouden met nieuw links. Uit het bijna-niets diende zicht een nieuwe kandidaat zich aandiende, die met een radicaal sociaal én ecologisch programma 1 op 5 Fransen wist te bekoren. Mélenchon is de populairste politicus onder de jongeren, en heeft in zijn campagne grote delen van de werkende klasse terug gewonnen op extreemrechts. In grote steden zoals ?Marseille, Lille, Le Havre, St-Etienne, Grenoble, Toulouse, Montpellier, en Nîmes kwam Mélenchon als sterkste kandidaat uit de stembus.

Als de PS zich niet zo hardnekkig aan de Parijse salons en de Europese besparingspolitiek had vastgeklampt, en had opgeroepen om voor de nieuwe frisse beweging van Mélenchon te stemmen, dan was Jean-Luc Mélenchon gisteren met 26 procent van de stemmen als eerste kandidaat uit de stembus gekomen. Mélenchon heeft een basis gelegd om links opnieuw op te bouwen, vernieuwende sociale en ecologische thema’s op de agenda te zetten, en gestalte te geven aan een nieuwe beweging die broodnodig zal zijn tegen zowel het marktextremisme als het identitaire extremisme. De overwinning van hardrechts en extreemrechts waren voorspeld en jammer genoeg verwacht, de opkomst van een nieuw-linkse beweging van onderuit allerminst. Daar ligt het nieuwe element van de Franse presidentsverkiezingen.

Vijftien jaar lang erosie

De ineenstorting van de oude politieke wereld komt niet uit de lucht vallen. Het uiteenvallen van het systeem verliep vijftien jaar lang volgens dezelfde driehoek: veel beloven, het tegendeel doen, en ondertussen steeds meer thema’s van extreemrechts overnemen. In 2002 werd Lionel Jospin van de Parti Socialiste bij de presidentsverkiezingen afgestraft omwille van zijn liberale beleid. De extreemrechtse dynastie van Le Pen bereikte toen al de tweede ronde, dit keer met papa Le Pen. Le Pen’s tegenkandidaat in de tweede ronde werd Jacques Chirac. Die beloofde van alles en nog wat. Hij had de boodschap begrepen, zo heette het. Hij zou de bezorgdheden van de Fransen au sérieux nemen, armoede aanpakken, gelijke kansen bieden. Als president deed Chirac deed precies het omgekeerde: arbeidsovereenkomsten werden precairder, mensen kregen het moeilijker, privatiseringen en besparingen wisselden elkaar af.

In 2005 gaven de Fransen nogmaals luidkeels aan dat het anders moest. In een referendum stemden ze het project voor een liberale Europese Grondwet weg. De traditionele partijen hadden er lak aan. Ze duwden de Europese Grondwet, cosmetisch omgedoopt tot ‘Verdrag van Lissabon’, door strot van onze zuiderburen. De verbittering was groot, en op dat terrein toonde ene Nicolas Sarkozy zich meester. Hij kwam in 2007 aan de macht met een programma dat zwaar geïnspireerd werd door dat van het Front National. Extreemrechts zou bestreden worden door zelf een extreemrechtse discours te hanteren, en hardrechtse maatregelen te nemen. Dat staat niet zo ver af van wat bepaalde strekkingen vandaag in de N-VA proberen te doen tegen een mogelijke opgang van het Vlaams Belang. Harde aanpak hier, stoere taal daar, en Sarkozy had het zelfs over een Kärcher-hogedrukreiniger om de banlieues ‘schoon te spuiten’. Dat werkte electoraal. Le Pen bleef steken op 10 procent van de stemmen. Maar daarmee werden de ideeën van extreemrechts wel een pak salonfähiger.

Ondertussen legde Nicolas Sarkozy onder de vleugels van Angela Merkel een hard besparingsdieet op aan de hele Europese Unie. Ook in Frankrijk, waar honderdduizenden jobs in de openbare sector werden geschrapt en de arbeidsmarkt verder werd ontmanteld. Sarkozy kreeg de bijnaam “president van de rijken”, en werd in 2012 afgetroefd door François Hollande die ‘monts et merveilles’, gouden bergen dus, beloofde. Hij, François Hollande van de Parti Socialiste, zou de grote financiers aanpakken. Hij zou een einde maken aan het besparingsbeleid. Hij zou de Europese verdragen opnieuw onderhandelen. De Fransen gaven hem een kans. Een laatste kans, zo blijkt nu.

Macron, het witte konijn van het Elysée en de bankenwereld

President Hollande vergat zijn beloftes sneller dan hij zijn intrek in het Elysée, het presidentieel paleis, kon nemen. Met Angela Merkel bleef de band opperbest. Het harde Stabiliteitspact, dat de drastische Europese besparingskoers oplegt, bleef gewoon netjes bestaan. Hollande deed precies het tegendeel van wat hij in zijn kiescampagne beloofd had. De Rothschild-bankier Emmanuel Macron kreeg van meet af aan een belangrijke plaats in zijn staff. Als minister van economie stelde Macron meteen een nieuwe wet voor om werknemers meer tegen elkaar te kunnen uitspelen. Een liberale concurrentiewet, luisterend naar de passende naam ‘Loi Macron’. De bescherming van werknemers in arbeidsrechtbanken werd uitgehold, arbeidsrechten kwamen op de helling en de flexverslaving kreeg haar uiting in de uitbreiding van het zondagswerk. De grote democraten Macron en Hollande durfden hun nieuwe wet niet eens voor het parlement brengen, uit schrik voor een grote sociale protestbeweging. Dus werd de noodprocedure ingeroepen om de fel betwistte Wet Macron toch maar door te sluizen via het zogenaamde artikel 49.3 van de Franse Grondwet.

Tot een paar maanden geleden zou niemand op Macron gegokt hebben. Het establishment schoof de 39-jarige ex-bankier bij Rothschild pas naar voren, nadat andere politici te onpopulair bleken, geplaagd door het ene graaischandaal na het andere. Dan maar Macron, zo klonk het bij de grote financiële in industriële kringen, die zijn nieuwe beweging ‘En Marche’ van meet af aan steunden en financierden. We spreken dan over grote spelers zoals Crédit Lyonnais, Meetic, en Free Mobile. De adjunct-directeur van multinational Bouygues Telecom, Didier Casas, verliet zelfs zijn post om adviseur te worden van Macron. Macron kreeg een professionele make-over en moest met een frisse look het nieuwe wit konijn van het Elysée en de bankenwereld worden. Een wit konijn met geld achter zich, heel veel geld.

Geen sprake van een authentiek of vernieuwend project

Macron is geen nieuwkomer in de Franse politiek. Hij is een oudgediende van zowel Sarkozy als Hollande. Hij adviseerde president Sarkozy met besparingsmaatrgelen, in de Attali-commissie. Nadien paste hij die recepten zélf toe in de regeringen Valls en Hollande. “Frankrijk toont het opnieuw. Populisten zijn te verslaan met inclusief, open en pro-Europees verhaal #Macron”, tweette Kristof Calvo van Groen gisterenavond. Zijn collega Wouter De Vriendt voegde daar aan toe: “Traditionele partijen zijn uitgeblust. Frankrijk toont dat authentiek, vernieuwend project met open geest en pro-EU kan winnen #Macron”. Zij vergissen zich schromelijk.

Er is geen spraken van een authentiek, vernieuwend project of van een inclusief en open verhaal bij Macron. Het programma van Macron werd opgesteld door zijn raadgevers uit de haute finance: herziening van de pensioenstelsels, verder dereguleren van de arbeidsmarkt, stopzetten van bepaalde werkloosheidsuitkeringen, buiten spel zetten van de vakbonden, afvloeiing en afdanking van 120.000 ambtenaren, open breken van het financieringssysteem van de sociale zekerheid, en ga zo maar door. Om dat allemaal te doen belooft hij zoveel mogelijk ‘per decreet’ door te willen voeren, zonder enig debat in het parlement dus. Als er al van enige vernieuwing sprake is, dan is het wel de vernieuwing om het parlement nog meer buiten spel te zetten om drastische besparingsmaatregelen door te duwen.

Mélenchon ademt het tegendeel uit van populisme en vervlakking

Om Macron de tweede ronde te doen halen, raadden zijn financiële fluisteraars hem aan om zo weinig mogelijk concrete voorstellen te doen, zijn programma niet naar voor te schuiven en alle soundbytes te laten draaien rond zijn hypergehypete persoon zelf. Nogmaals, dat is geen vernieuwend verhaal, maar wel een verdere vervlakking en uitholling van elk politiek debat.

Toch werd dat scenario ei zo na nog verstoord door een echte outsider, Jean-Luc Mélenchon. Iemand die wél volop op inhoud inzette, en een campagne voerde op basis van een uitgewerkt positief programma. Mélenchon ademt het tegendeel uit van populisme en vervlakking: hij brengt een verhaal, doet nadenken, en zet enthousiasme om in honderden concrete politieke voorstellen. Volgens Greenpeace brengt Mélenchon het beste ecologische programma in Frankrijk, en vele andere sociale organisaties in Frankrijk die op het terrein actief zijn, herkennen zich in het nieuwe verhaal van de linkse outsider.

Mélenchon biedt een totaalverhaal, een wereldbeeld. “Hij zet me aan het denken,” vertelde een jongere na een verkiezingsmeeting in Lille. “Alle puzzelstukjes passen in elkaar. Hij spreekt over een maatschappij waar je je niet meer kapot werkt. Hij hamert op de loongelijkheid tussen mannen en vrouwen, belangrijk als principe, maar ook belangrijk om de pensioenen mee te bepalen. Hij heeft het over mensenrechten en de humane opvang van vluchtelingen. Maar even goed over dierenrechten, over een andere visie op landbouw, over de vernieling van de bodem, over pesticiden van de chemische landbouw die voor massaal veel kankergevallen zorgen. Het past allemaal in elkaar, en hij stelt telkens concrete maatregelen voor.”

Het establishment tegen Mélenchon

Hoe meer Mélenchon als onverwachte outsider kwam opzetten, hoe intenser de campagne tegen Mélenchon werd. “De snelle opmars van Mélenchon in de peilingen kan de Franse staatsschuld onder druk zetten”, donderde de Franse bank Société Générale. “Het is belangrijk dat we in de gaten houden of deze evolutie zich doorzet”, schreef de Deutsche Bank als waarschuwing. Volgens hardrechtse persorganen zoals Les Echos, Le Figaro, of tv-zender BFM was Mélenchon niet meer dan ‘een Franse Chávez’ die terug zou willen keren naar ‘Sovjet-Unie van de jaren 1950’. Dezelfde anti-campagne die ook Bart De Wever volgt wanneer die over de PVDA spreekt als ‘het restafval van de 20^ste eeuw’.

Ondanks de angstcampagne stemmen miljoenen Fransen voor Mélenchon. Sommigen doen nu smalend over die uitslag, die nochtans een jaar geleden door absoluut niemand werd verwacht. Natuurlijk heeft links geen startpositie meer van 50 procent. Links is herop te bouwen, na dertig jaar neergang. Dat nieuw-links – in prille heropbouw – nu al 20 procent van de stemmen haalt is wel degelijk een teken van hoop.

Tegen de onverteerbare combinatie Macron-Le Pen heeft Mélenchon het enthousiasme opgewekt van veel jonge kiezers. Tegenover de schandalen van de traditionele politici stelt Mélenchon een frisse participatieve politieke cultuur. Tegenover het Europese besparingsbeleid heeft hij een uitgewerkt programma voor sociale en groene investeringen opgesteld. Tegen de haat van Le Pen schuift Mélenchon solidariteit naar voren. Iedereen die ook maar een beetje de Franse politiek volgt weet dat Mélenchon al jaren consequent de strijd voert tegen extreemrechts, dat hij de enige politicus is die ook daadwerkelijk debatten wint tegenover Marine Le Pen, en dat zijn programma alles uitstraalt van wat geborneerde figuren als Le Pen niet willen. Bovendien duiden de peilingen ook aan dat Mélenchon ook opnieuw stemmen wint op extreemrechts, en dat op een inhoudelijke basis. Meer dan 9 op 10 kiezers van Mélenchon zegt niet voor Le Pen te zullen stemmen, en dat is opmerkelijk omdat Mélenchon precies een deel van de kiezers van extreemrechts heeft kunnen terugwinnen. Hij heeft hen dus ook inhoudelijk overtuigd. Opnieuw stemmen winnen op rechts, dat is een cruciale zaak voor de heropbouw van een nieuwe linkse beweging.

“Een ochtend die begint door te breken”

Ondertussen gaan de aanvallen verder. Wie niet deelneemt aan de euforische heiligverklaring van Macron, wordt door het Europese establishment lustig in de ‘zak der extremisten’ gestoken. Of ‘populisten’, u vult het zelf maar in. Het is erg jammer dat ook de Europese groenen zich in deze val laten vangen, en zich verheugen met ‘de overwinning op populist Mélenchon’, nota bene de enige kandidaat met een uitgewerkt ecologisch programma.

Het is precies goed dat Mélenchon verder kijkt dan vandaag, zich niet laat verdwazen door de nieuwe bankier van de elite, en aan een tegenbeweging voor morgen bouwt. Met bankier Macron als nieuwe president zal extreemrechts enkel verder groeien. Behalve als er een levensvatbaar links alternatief ontstaat, en daar heeft Mélenchon tijdens deze campagne voor gezorgd. Dat is een niet te onderschatten realisatie.

Tijdens zijn campagne is Mélenchon blijven benadrukken dat zonder een brede beweging verandering onmogelijk is. Dat is met deze uitslag meer dan ooit waar. Om de dam op te werpen tegen extreemrechts en het racisme. Maar ook om een dam op te werpen tegen de liberale besparingspolitiek die voor de voedingsbodem van extreemrechts zorgt. En vooral, vooral, om nieuwe sociale en ecologische thema’s op de agenda te zetten, mensen te betrekken, te politiseren en te enthousiasmeren om hun lot in eigen handen te nemen en een tegenmacht op te bouwen van onderuit. “Vous êtes un matin qui commence à percer“, zei Mélenchon gisteren. “Jullie zijn een ochtend die begint door te breken.” Die ochtend is nog niet doorgebroken, maar de basis is wel gelegd.