José Mujica zat als guerrillastrijder veertien jaar in de gevangenis, was president van Uruguay tussen 2010 en 2015 en vierde onlangs samen met zijn vriend Lula da Silva diens overwinning in de Braziliaanse presidentsverkiezingen.
Lula da Silva is voor de derde keer president van Brazilië geworden. Hoe kijkt u naar zijn overwinning?
José Mujica: De Braziliaanse verkiezingen waren dit jaar ontzettend belangrijk. Lula is de man die Brazilië nodig heeft. Natuurlijk zal hij kritiek krijgen van links, omdat hij niet radicaal genoeg is en het systeem niet structureel verandert. Maar Lula is de loodgieter van Brazilië. Hij is een ex-vakbondsleider, een onderhandelaar pur sang die op zoek gaat naar compromissen en zo de dingen probeert te verbeteren. Brazilië is een extreem gepolariseerd land. Gelukkig wordt het niet langer bestuurd door een fanaticus. Brazilië heeft geen politieke haat nodig, maar liefde, hoop en verzoening.
Volgens velen bracht Jair Bolsonaro, de vorige president, de Braziliaanse democratie in gevaar. Vindt u dat ook?
Mujica: Zonder tolerantie voor de visie van je tegenstander is democratie gedoemd om te verdwijnen. Dat gebeurt nu in Brazilië, maar ook elders in de wereld. Politieke discussies worden in zwart-wit gevoerd, met weinig nuance en in termen van pro of contra. Terwijl de kunst van de politiek er juist in bestaat dat je van je vijanden je tegenstanders maakt.
Fanatieke mensen sluiten zich af voor nieuwe ervaringen en inzichten, verliezen hun tolerantie en kunnen niet meer samenwerken. Terwijl politici altijd een context nodig hebben, een netwerk en input van alle sectoren. Een wereld waarin alles zwart-wit is, voor of tegen mij en waarheid versus leugen, dat is een wereld die niet bestaat. Wie als een dogmatische leider zijn land bestuurt, doet zijn inwoners tekort.
In Brazilië verloor extreemrechts nipt de verkiezingen. Maar in Italië is de uiterst rechtse Giorgia Meloni wel premier geworden. Hoe kijkt u daarnaar?
Mujica: Europa is de meest welvarende regio van de wereld, en toch zie je daar normen en waarden achteruitgaan. Niet alleen in Italië, Hongarije en Polen, ook in Frankrijk was extreemrechts bijna aan de macht gekomen. Europa heeft met twee wereldoorlogen een onmenselijke prijs betaald voor vrede en vooruitgang. Ik verzet me dan ook tegen het idee dat fascisme er weer populair zou worden.
De bevolking heeft niet altijd gelijk. Kijk naar Hitler en Mussolini, die zijn ook via democratische verkiezingen aan de macht gekomen. Burgers raken vandaag door sociale media op een dwaalspoor. Ze zijn democratie beu, maar ze weten niet wat ze in de plaats willen. Ze hopen op eenvoudige mirakels voor complexe problemen en dus stemmen ze op negatieve politici die niets anders doen dan kritiek leveren op beleidsmakers. Want geen enkele premier of president heeft eenvoudige oplossingen voor de complexe realiteit.
Als radicale strijder van de Tupamaros guerillabeweging zat u veertien jaar in de gevangenis. Hoe hebt u dat overleefd?
Mujica: Toen ik jong was, was ik straatarm. Ik las vijf uur per dag, zes jaar lang. Daarna besloot ik om de wereld te veranderen en ben ik helaas in de gevangenis beland. Veertien jaar in een kleine isolatiecel. Gelukkig kon ik toen terugvallen op mijn geheugen, en heb ik alles herkauwd wat ik daarvoor gelezen had. Een tegenslag is net een kans om veel te leren. Succes in het leven is niet het bereiken van een doel, maar vallen en weer opstaan.
U pleit voor legalisering van drugs. Kan dat ook voor België een oplossing zijn, nu het drugsgeweld hier oplaait?
Mujica: De war on drugs duurt al meer dan vijf decennia, en heeft al miljoenen slachtoffers gekost. Maar het aantal verslaafden, de criminaliteit en de overheidsbudgetten nemen alleen maar toe. Dan kun je toch beter van tactiek veranderen? Legalisering zal niet alle problemen oplossen, maar we kunnen het op zijn minst proberen. We moeten drugsgebruik als een ziekte beschouwen. Overheden moeten zelf drugsdistributeurs worden. Zo ontmantel je de kartels, verminder je de criminaliteit en kun je perfect opvolgen wie hoeveel drugs consumeert. Als president heb ik in Uruguay een ministapje gezet door het legaliseren van weed. Toen bleek dat de grootste uitdaging lag in het feit dat de bevolking drugsgebruik veroordeelt en als een misdaad beschouwt. Helaas willen mensen iets wat lelijk of gevaarlijk is liever bestrijden dan er zorgvuldig mee omgaan. Dat is de menselijke natuur.
