Vladimir Poetin eiste de vrijlating van een in Duitsland veroordeelde moordenaar. De VS wilden in Rusland veroordeelde landgenoten vrij krijgen. Het vergde jaren van arrestaties en internationale diplomatie eer de twee landen tot ‘de grootste ruil sinds het einde van de koude oorlog’ kwamen.
Deze deal begon volop vorm te krijgen na de voorafgaande gevangenenwissel.
In februari 2022 werd de Amerikaanse sterbasketster Brittney Griner – momenteel lid van het olympisch team van de VS – op de luchthaven van Moskou gearresteerd met minder dan 1 gram medisch voorgeschreven marihuana-olie in haar bezit. Ze werd veroordeeld tot negen jaar gevangenis, en in december 2022 geruild tegen de beruchte en veroordeelde Russische wapenhandelaar Viktor Boet. Boet had in de VS tien jaar uitgezeten van een gevangenisstraf van minstens 25 jaar. Hij was veroordeeld voor onder meer hulp aan een terreurorganisatie.
‘Patriottische gevoelens’
De volgende grote vis die de Russische president Poetin wilde vrij krijgen, zat echter niet in de VS vast maar in Duitsland. Het ging om Vadim Krasikov, nu 58 jaar, gewezen kolonel van de Russische geheime dienst. Krasikov had in 2019 bij klaarlichte dag in een park in Berlijn een Tsjetsjeense dissident doodgeschoten. Hij was opgepakt terwijl hij zijn pruik verwijderde en probeerde te vluchten op een scooter. Hij werd tot levenslang veroordeeld.
Hijzelf praatte niet tijdens zijn proces, en Poetin – die met Krasikov schietoefeningen hield, en volgens sommigen de ex-kolonel beschouwde als zijn ‘persoonlijke huurmoordenaar’ – ontkende dat zijn landgenoot in zijn opdracht had gehandeld. Tegenover interviewer Tucker Carlson beweerde de Russische leider dat Krasikov op eigen houtje had gehandeld. Hij had, verklaarde Poetin, ‘uit patriottische gevoelens een bandiet geëlimineerd in een van de Europese hoofdsteden.’
Poetin ging ervan uit, volgens VS-diplomaten, dat Duitsland wel zou zwichten als de VS maar voldoende druk zette. Er zaten nog Amerikanen in Rusland vast, onder meer Paul Whelan, een gewezen marinier, die in 2018 voor een huwelijksfeest afreisde en wegens spionage werd veroordeeld.
Exit Navalny
Maar Whelan volstond niet als pion om tegen Krasikov te ruilen. In maart 2023 volgde een nieuwe arrestatie: Evan Gershkovich, correspondent voor The Wall Street Journal in Moskou. Gershkovich schreef over de Amerikaanse gevangenen, en sinds de invasie van Oekraïne werkte hij ook rond de Russische oorlogsinspanning. Hij werd gearresteerd nadat hij informatie inwon over de wapenproductie. Hij was de eerste buitenlandse journalist die sinds de Sovjettijd werd gearresteerd. De beschuldiging van spionage mondde drie weken geleden uit in een veroordeling tot 16 jaar gevangenis.
Vervolgens werd eerst in juni en opnieuw in oktober 2023 de Amerikaans-Russische journaliste Alsu Kurmasheva aangehouden. Ze werd beschuldigd van administratieve fouten, en in juli dit jaar veroordeeld werd tot 6,5 jaar gevangenis wegens het verspreiden van valse informatie over de oorlog in Oekraïne.
De nieuwe arrestanten werden, naast Whelan, als pasmunt gebruikt bij onderhandelingen over de vrijlating van Vadim Krasikov. Voor hijzelf werd gearresteerd had Evan Gershkovich zich, volgens zijn werkgever Wall Street Journal, vrolijk gemaakt over de hardnekkige en ‘domme’ Russische pogingen om Whelan te ruilen tegen Krasikov. ‘De Duitsers zullen daar duidelijk niet voor gaan’, luidde toen zijn conclusie.
Maar tegen begin 2024 leek de Duitse regering voldoende van mening veranderd om een grotere ruil te overwegen. Bedoeling was om de gevangen dissident Alexei Navalny bij de operatie te betrekken. De dissident had in Duitsland een poging tot vergiftiging overleefd. Hij kon in Duitsland herstellen, had toen een ontmoeting met de huidige Bondskanselier Olaf Scholz. Navalny keerde terug naar zijn land, werd gearresteerd en veroordeeld. Zijn gezondheidstoestand verslechterde weer.
Scholz kon leven met een ruil die Navalny zou vrij krijgen. ‘Voor jou doe ik dit’, zei hij volgens The Wall Street Journal aan VS-president Biden. Het citaat werd bevestigd door Bidens veiligheidsadviseur Jake Sullivan.
Terwijl de laatste elementen in de deal werden besproken, kwam Navalny in onopgehelderde omstandigheden om het leven.
‘Ik zie een pad’
Op de dag dat Navalny stierf, sprak Jake Sullivan met de ouders van Evan Gershkovich, die begrijpelijkerwijs hun hoop voelden wegebben. ‘Ik zie een pad’, verklaarde Sullivan, opnieuw volgens The Wall Street Journal, die in permanent contact stond met de ouders.
Dat pad zou nog maanden vereisen, en een overeenkomst tussen zeven landen, maar het leidde uiteindelijk tot de uitwisseling van donderdag. Duitsland wilde meestappen als Rusland in plaats van Navalny acht gevangen opposanten en mensenrechtenactivisten zou vrijlaten (naast gevangen Duitsers). Het werden zeven Russen en een Rus met Amerikaanse verblijfsvergunning. Noorwegen en Slovenië lieten Russische gevangenen vrij zonder dat er in ruil een Noor of een Sloveen werd vrijgelaten. Rusland kreeg behalve huurmoordenaar Krasikov onder meer spionnen en enkele veroordeelde hackers terug.
Breaking: Russia freed wrongly convicted WSJ reporter Evan Gershkovich as part of the largest and most complex East-West prisoner swap since the Cold War https://t.co/MAPTNZ6Wdf pic.twitter.com/kNW9cezaDg
— The Wall Street Journal (@WSJ) August 1, 2024
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Bondskanselier Olaf Scholz verdedigde donderdag de beslissing om Krasikov vrij te laten. Het ging erom ‘het belang van de staat in de uitvoering van een vonnis te balanceren met de vrijheid en de gezondheidsrisico’s, in sommige gevallen de levensrisico’s, van onschuldigen die in Rusland vastgehouden worden. We maakten het mogelijk voor een heel grote groep mensen om opnieuw in vrijheid te leven en hebben in sommige gevallen mogelijk hun leven gered.’
Het Kremlin vierde de ruil als een overwinning, en kon zich opmaken voor volgende arrestaties en een volgende ruil. Er zitten nog altijd een aantal Amerikanen in Russische gevangenschap. President Poetin wachtte de vrijgelaten Russen op.
Bidens ene uur
President Biden wachtte de drie vrijgelaten Amerikanen op.
Volgens The Wall Street Journal was Joe Biden ongeveer een uur voor hij bekendmaakte dat hij zijn presidentskandidatuur zou intrekken, nog aan het rondbellen voor de ruil. Hij telefoneerde op dat moment met Slovenië dat twee Russen hoorde vrij te laten die onder vals Argentijns paspoort hadden gespioneerd.
Was er op dat moment nog twijfel rond zijn presidentscampagne? De vrijlating was op dat moment zo goed als rond. Zo’n vrijlating wordt ook aan Amerikaanse kant in eerste instantie ervaren als een overwinning. Het kan getaande reputaties enigszins opvijzelen.
Biden bedacht zich niet en maakte in het vooruitzicht van de deal een einde aan zijn campagne.
Op dat uur kwam hij niet op terug toen hij in aanwezigheid van familieleden van de vrijgelaten Amerikanen de ruil van commentaar voorzag.
Hij maakte er wel nog een politieke zaak van. De ruil ’toont waarom het essentieel is vrienden in de wereld te hebben – vrienden die je kan vertrouwen, met wie je kan werken…’ En ook: ‘Onze bondgenootschappen maken ons veiliger’. De verwijzing naar rivaal Donald Trump, en diens twijfels rond de bondgenoten, werd in de korte vragenronde expliciet.
Trump had beloofd dat hij de gevangenen kon vrij krijgen zonder iets in ruil te doen, opperde een journalist.
Biden: ‘Waarom deed hij het niet terwijl hij president was?’
Een verzoek tot interview
Evan Gershkovich moest in het kader van de ruil, zoals de andere gevangenen, officieel een gratieverzoek indienen bij president Poetin. Hij deed dat, maar volgens zijn werkgever The Wall Street Journal liet hij het daar niet bij. ‘Onder het formulier was een blanco plek voorzien, die de gevangenis kon invullen of openlaten.’ Gershkovich vulde de plek met een interviewverzoek voor Poetin.
Wie werd er geruild?
In een grootschalige gevangenenruil tussen Rusland en het Westen werden donderdag in het Turkse Ankara 26 gevangenen uit zeven verschillende landen – de Verenigde Staten, Duitsland, Polen, Slovenië, Noorwegen, Rusland en Wit-Rusland – uitgewisseld. Het ging om 24 volwassenen en twee kinderen. Dit is de opsomming van persagentschap Belga.
Drie Amerikanen, en Rus met een Amerikaanse verblijfsvergunning:
– Evan Gershkovich: Amerikaanse journalist die voor de Wall Street Journal gespecialiseerd was in Ruslandverslaggeving en in maart 2023 door de Russische veiligheidsdiensten gearresteerd werd op verdenking van spionage voor de Verenigde Staten.
– Paul Whelan: voormalige Amerikaanse marinier die al sinds eind 2018 vastzat in Rusland voor spionage.
– Alsu Kurmasheva: Russisch-Amerikaanse journaliste die in Rusland veroordeeld was tot 6,5 jaar cel omdat ze valse informatie over het Russische leger in Oekraïne zou verspreid hebben.
– Vladimir Kara-Moerza: Russische oppositieleider met zogenaamde Green Card die een celstraf van 25 jaar uitzat voor onder andere ‘verraad’ en het verspreiden van ‘valse informatie’ over het Russische leger.
Vijf Duitsers:
– Rico Krieger: een in Wit-Rusland terdoodveroordeelde hulpverlener aan wie de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko onlangs gratie verleende.
– Kevin Lick: Duitser die eveneens Russische nationaliteit had en in december 2023 veroordeeld werd wegens hoogverraad.
– Demuri (Dieter) Voronin: assistent van de voormalige journalist Ivan Safronov die beschuldigd werd van verraad.
– Herman Moyzhes: advocaat die eerder deze maand werd beschuldigd van verraad omdat hij Russische burgers hielp bij het verkrijgen van verblijfsvergunningen in Europa.
– Patrick Schoebel: werd in januari op de luchthaven in Sint-Petersburg aangehouden wegens drugssmokkel.
Zeven Russische opposanten:
– Ilja Lasjin: werd eind 2022 veroordeeld omdat hij de Russische invasie van Oekraïne had bekritiseerd
– Oleg Orlov: mensenrechtenactivist die om dezelfde reden als Lasjin werd veroordeeld.
– Ksenia Fadejeva en Lilja Tsjanitsjeva: twee vertrouwelingen van de overleden Russische oppositieleider Aleksej Navalny
– Vadim Ostanin: medestander van Navalny die veroordeeld werd tot negen jaar gevangenisstraf voor deelname aan een extremistische organisatie.
– Alexandra Skotsjilenko: artieste die in 2023 zeven jaar cel kreeg nadat ze bij wijze van een protestdaad prijskaartjes verving door anti-oorlogsboodschappen in een winkel in Sint-Petersburg.
– Andrej Pivovarov: gewezen leider van de Russische oppositiepartij Open Rusland die in juli 2022 tot vier jaar strafkolonie werd veroordeeld, volgens Amnesty International.
Acht vrijgelaten volwassen Russen (plus twee kinderen):
– Vadim Krasikov: Russische geheim agent die in Duitsland werd veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf voor de moord op een Tsjetsjeens-Georgische dissident in 2019 in Berlijn.
– Vadim Konosjtsjenok: een agent van de Russische veiligheidsdienst die door Estland werd uitgeleverd aan de VS en beschuldigd werd van samenzwering.
– Vladislav Kljoesjin: een Russische zakenman en hacker die vorig jaar in Boston veroordeeld werd tot negen jaar cel.
– Roman Seleznev: een veroordeelde hacker en fraudeur die een straf van 27 jaar uitzat in de VS.
– Artem Doeltsev en Anna Doeltseva: een koppel vermoedelijke Russische spionnen die undercover woonden in Slovenië.
– Mikhail Mikoesjin: Russische spion die in 2022 in Noorwegen werd opgepakt en zich voordeed als een Braziliaanse onderzoeker.
– Pavel Roebtsov: Russische spion die in Polen woonde en zich voordeed als een Spaanse journalist.
Amerikaanse verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier