‘Voor het Westen gelden blijkbaar weer strengere morele normen’

‘Zouden al die regeringsleiders die aanwezig waren op de klimaattop in Egypte ook een bezoek hebben gebracht aan de piramides? Uitlegbordjes over slavernij of uitbuiting in het Oude Egypte zullen zij dan niet hebben gezien, schrijft Robbert de Witt. ‘Want die vind je alleen in het westen.’

Het is een moreel dilemma dat de wereld al langer in twee kampen verdeelt, zoals onlangs weer bleek tijdens de klimaattop in Egypte. Regeringen van rijke, geïndustrialiseerde landen willen af van fossiele brandstoffen omdat de CO2-uitstoot ernstige gevolgen heeft voor de leefbaarheid op aarde. Maar ontwikkelingslanden verzetten zich tegen zo’n voornemen in de slotverklaring van de top, want zij hebben steenkool, gas en olie hard nodig om ook welvarender te worden.

Want, zeggen zij, eerlijk is het niet dat het Westen deze goedkopere energiebronnen andere landen ontzegt. India wil graag zijn enorme reserves aan steenkool gebruiken om honderden miljoenen Indiërs uit de armoede te verheffen en houdt daarom al langer bepalingen tegen die steenkool verbannen. Daarbij verwijst India naar ‘het historische gebruik van westerse landen’.

Een begrijpelijke opvatting, maar toch wringt het. Al was het maar omdat diezelfde ontwikkelingslanden in Egypte met succes hebben gepleit voor een schade- en herstelfonds. Rijke landen moeten daarin tientallen miljarden per jaar storten, waarmee de schade van klimaatverandering in armere landen wordt gerepareerd.

Ontwikkelingslanden rechtvaardigen dit door erop te wijzen dat hun burgers als eerste de dupe zijn van een warmere aarde, die leidt tot extreme droogte, overstromingen, voedseltekorten, enzovoort. Raar dat je dan, ten koste van je eigen bevolking, toch wil doorgaan met ‘stoken’.

Bovendien: als je meent dat iets niet goed is, heb je dan het recht het tóch te doen omdat anderen het ook deden? Geen zinnig mens zal bijvoorbeeld pleiten voor het recht van ontwikkelingslanden om koloniale rijken te stichten of zich op slavenhandel te storten. Terwijl Europese landen nogal eens het verwijt krijgen dat hun rijkdom mede daaraan te danken is. Dat hoor je overigens net zo goed in Europa zelf, bij activisten én bij politici.

Zo vindt rapper Akwasi dat al die fraaie grachtenpanden in Amsterdam zijn gebouwd ‘op de ruggen van slaven’. De PvdA-fractie in de Amsterdamse gemeenteraad pleitte om die reden voor ‘goed zichtbare en informatieve plaquettes aan de gevels’ van panden die met slavernijwinsten zijn gebouwd. Dat is volgens raadslid Nenita la Rose belangrijk voor het ‘proces van bewustwording’. Dat Nederland, Amsterdam voorop, tijdens de Gouden Eeuw vooral rijk werd dankzij graanhandel met de landen rond de Oostzee, wordt genegeerd. Barbertje moet hangen, Nederland – en Europa – is schuldig.

Zo gelden ook wat betreft historische uitbuiting en slavernij voor Europa kennelijk andere normen. Wat te denken van de piramides in Egypte, waar oud-voetballer Ruud Gullit zo enthousiast over is in de documentaire-reeks Ruud Gullit en de Mysteries van het Oude Egypte, momenteel te zien bij streamingdienst Amazon Prime. Die zijn net zomin gebouwd door slaven als de Amsterdamse grachtenpanden. Maar als de grachtengordel ‘schuldig’ is, dan zijn de piramides dat ook.

Lang werd inderdaad gedacht dat die imposante bouwwerken uit de Oudheid zijn gebouwd door slaven. Maar sinds twintig jaar is, dankzij archeologisch onderzoek, duidelijk dat de piramide-arbeiders een prima leven hadden. In tegenstelling tot vele slaven in de opeenvolgende Egyptische rijken. Want het was lang volstrekt normaal dat verslagen volkeren werden meegevoerd naar het land van de farao’s, om daar hun leven te slijten als eigendom van rijke Egyptenaren. In het oude Egypte was slavernij, net als in veel andere samenlevingen destijds, geen verwerpelijk verschijnsel. De rijkdom en macht van de farao’s, zoals blijkt uit hun indrukwekkende grafmonumenten, was er mede aan te danken.

Zouden al die regeringsleiders die aanwezig waren op de klimaattop in Egypte van de gelegenheid gebruik hebben gemaakt om deze wereldwonderen te bekijken? Uitlegbordjes over slavernij of uitbuiting in het Oude Egypte zullen zij dan niet hebben gezien. Net zomin is het waarschijnlijk dat Afrikaanse leiders dan een ‘Black Heritage Tour’ langs de fraaie overblijfselen uit het Oude Egypte konden boeken, zoals dat in Amsterdam wel kan.

Vaak zijn de morele eisen die aan het Westen worden gesteld – en die gretig worden uitgedragen in het Westen zelf – een stuk strenger.